Okul Yöneticilerinin Sergiledikleri Politik Davranışlar ile Öğretmenlerin Algıladıkları İş Arkadaşlarının Sosyal Kaytarma Düzeyleri Arasındaki İlişkiler

Yıl 2018, Cilt: 18 Sayı: 76, 1 - 20, 31.07.2018

Beyza Hımmetoglu Damla Aydug Cetin Terzı

Öz

Problem Durumu: Bireyin, grup içinde olmasının, verimliliğini azalttığını vurgulayan kavramlardan biri sosyal kaytarmadır. Sosyal kaytarma, grup halinde yapılan çalışmalarda bireylerin beklenenin altında çaba gösterdiklerini ifade etmektedir. Sosyal kaytarmayı ortaya çıkarabilecek nedenleri, üyelerin örgüte karşı olumsuz tutum ve davranışlar geliştirmelerine neden olabilecek örgütsel ve yönetsel uygulamalar ile iş arkadaşları tarafından sergilenen olumsuz tutum ve davranışlar şeklinde özetlemek olanaklıdır. Özellikle üyelerin iş arkadaşlarına ve yöneticilerine duydukları güvenin, örgütsel adalet algılarının ve motivasyonlarının azalmasına neden olabilecek davranışların sosyal kaytarma davranışına yol açabileceği görülmektedir. Bu bağlamda örgüt üyelerini rahatsız eden ve örgüte yönelik olumsuz tutum ve davranışlar sergilemelerine neden olabilecek politik davranışların, sosyal kaytarmanın nedenlerinden biri olarak nitelendirilmesi olasıdır.

Alanyazında eğitim örgütlerinde yöneticilerin kullandıkları politik etkileme davranışları ile bu davranışların öğretmenlerin sosyal kaytarma düzeyleri ile arasındaki ilişkiyi belirlemeye yönelik çalışmaların sınırlı sayıda olduğu belirlenmiştir. Bu çalışma aracılığıyla yöneticilerin politik davranışlarının, hem okullarda üyelerin davranışlarını etkileme süreçlerine hem de bunların olası sonuçlarına ilişkin bilgi sağlanabileceği düşünülmektedir. Böylelikle alanyazındaki bu eksikliğin giderilmesi amaçlanmaktadır. Bununla birlikte okul yöneticilerinin kullandığı politik etkileme davranışlarını belirlemenin, bu davranışların örgütsel sonuçlar üzerindeki etkilerini belirlemeye temel oluşturarak, uygulamaya yönelik faydalar da sağlayabileceği düşünülmektedir. Bu bağlamda söz konusu çalışma aracılığıyla incelenen politik davranışlardan hangilerinin öğretmenlerde sosyal kaytarmayı arttırdığı hangilerinin azalttığı ortaya konularak, okul için olumsuz sonuçlar üretebilecek sosyal kaytarma davranışını yok edebilmek veya kısmen de olsa azaltabilmek için alınabilecek önlemlere yönelik öneriler geliştirilebilecektir.

Araştırmanın Amacı: Bu araştırmada, ilkokul öğretmenlerinin görüşlerine göre okul yöneticilerinin sergiledikleri politik davranışlar ile öğretmenlerin algıladıkları iş arkadaşlarının sosyal kaytarma düzeyleri arasındaki ilişkiler incelenmiştir. Ayrıca

18 Beyza HIMMETOGLU- Damla AYDUG- Cetin TERZI

Eurasian Journal of Educational Research 76 (2018) 1-20

okul yöneticilerinin politik davranışlarının öğretmenlerin iş arkadaşlarının sosyal kaytarma düzeylerinin bir yordayıcısı olup olmadığı da araştırılmıştır.

Araştırmanın Yöntemi: Okul yöneticilerinin sergiledikleri politik davranışların öğretmenlerin sosyal kaytarma düzeyini etkileyip etkilemediği, etkiliyorsa ne yönde etkilediği ilişkisel tarama modeliyle belirlenerek, var olan durum saptanmaya çalışılmıştır. Araştırmanın evrenini 2015-2016 eğitim-öğretim yılında Eskişehir Tepebaşı ve Odunpazarı İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü’ne bağlı ilkokullarda görev yapan 1948 ilkokul öğretmeni oluşturmaktadır. Araştırmada küme örnekleme yönteminden yararlanılmıştır. Sonuç itibariyle araştırmanın çalışma grubu 652 öğretmenden oluşmuştur. Araştırmanın verileri “Politik Etkileme Davranışları Ölçeği”, “İş Arkadaşlarının Algılanan Sosyal Kaytarma Düzeyleri Ölçeği” ve “Kişisel Bilgi Formu” aracılığı ile elde edilmiştir.

Okul yöneticilerinin politik davranışlarını belirlemede; Yukl ve Falbe (1990)‘nin çalışmaların ardından Berson ve Sosik (2007) tarafından yeniden düzenlenen “Politik Etkileme Davranışları Ölçeği” kullanılmıştır. Özgün ölçekte 11 taktik toplam 44 madde ile ölçülmüştür. Ancak “aşağıdan yukarıya” uygulanan taktiklerin ölçek dışında bırakıldığı son halinin bu çalışma için daha uygun olduğu düşünülmüş ve 8 boyut ve 32 maddeden oluşan yeniden düzenlenmiş ölçek formunun kullanılması kararlaştırılmıştır. 5’li likert türünde olan ölçeğin Türkçeye uyarlama çalışmaları ile geçerlik ve güvenirlik analizleri Mehtap (2011) tarafından yapılmıştır. Bu çalışmada Mehtap (2011) tarafından Türkçe’ye uyarlanan 32 maddelik ölçek formunun geçerlik ve güvenirlik değerleri yeniden hesaplanmıştır. Ölçeğin geçerliğini belirlemek üzere, çalışmanın örneklemini oluşturan 652 öğretmenden elde edilen veriler üzerinde açımlayıcı faktör analizi gerçekleştirilmiştir. Sonuç olarak 5 boyut (ideal etki, karşılıklı değişim, övgü, meşrulaştırma ve baskı) ve 30 maddeden oluşan bir veri toplama aracı elde edilmiştir. Veri toplama aracını oluşturan 5 faktörün toplam varyansı açıklama oranı % 72.75’tir.

İş arkadaşlarının algılanan sosyal kaytarma ölçeği George (1992) tarafından geliştirilen 10 maddelik sosyal kaytarma ölçeğinin maddelerinden yararlanılarak Liden vd. (2004) tarafından geliştirilmiştir. Ülke (2006) ise çalışmasında iş arkadaşlarının algılanan sosyal kaytarmalarını belirlemek amacıyla Liden ve arkadaşları tarafından geliştirilen ölçeği 13 maddelik 5’li likert türünde bir ölçeğe dönüştürmüştür. Bu çalışmada ölçeğin geçerlik ve güvenirlik özellikleri, yeniden hesaplanmıştır. Ölçeğin yapı geçerliliğini test etmek için öncelikle örneklem grubundan elde edilen verilerle açımlayıcı faktör analizi yapılmıştır. Analiz sonucunda ölçeğin tek boyuttan ve 10 maddeden oluştuğu belirlenmiştir. Elde edilen ölçeğin toplam varyansı açıklama oranı % 56.87’dir.

Araştırmanın Bulguları: Araştırmadan elde edilen sonuçlara göre, öğretmenlerin okul yöneticilerinin kullandıkları politik davranışlardan ideal etki, meşrulaştırma, övgü boyutlarına “katılıyorum”, karşılıklı değişim ve baskı boyutlarına “ne katılıyorum ne katılmıyorum” şeklinde görüş bildirdikleri belirlenmiştir. Öğretmenlerin iş arkadaşlarının sosyal kaytarma düzeylerine ilişkin görüşleri incelendiğinde, öğretmenlerin “katılmıyorum” düzeyinde görüş bildirdikleri ve dolayısıyla öğretmenlerin iş arkadaşlarının sosyal kaytarma düzeylerini düşük olarak

Beyza HIMMETOGLU- Damla AYDUG- Cetin TERZI

Eurasian Journal of Educational Research 76 (2018) 1-20

19

algıladıkları saptanmıştır. Öğretmenlerin sosyal kaytarma düzeylerinin okul yöneticilerinin politik davranışlarından baskı (r= .144, p< .01) ile olumlu yönde, ideal etki (r= -.189, p< .01), övgü (r= .-114, p< .01) ve meşrulaştırma davranışları (r= -.189, p< .01) ile olumsuz yönde ilişkili olduğu saptanmıştır. Diğer taraftan öğretmenlerin sosyal kaytarma düzeyleri ile karşılıklı değişim boyutu arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişkiye rastlanmamıştır. Adımsal çoklu regresyon analizinin sonuçlarına göre meşrulaştırma ve baskı davranışları birlikte, öğretmenlerin sosyal kaytarma düzeylerinin %6.8’ini açıklamaktadır (R2=.068). Son modele göre meşrulaştırma (ᵝ= .23, p<.05), ve baskı (ᵝ= .18, p<.05), davranışlarının sosyal kaytarmayı istatistiksel olarak anlamlı bir şekilde yordadığı görülmektedir.

Sonuç ve Öneriler: Araştırma sonucunda, öğretmenlerin sosyal kaytarma algısının okul yöneticilerinin kullandıkları politik etkileme davranışlarından önemli yordayıcılarının sırasıyla meşrulaştırma ve baskı davranışları olduğu ortaya çıkmıştır. Bu ilişki çerçevesinde; okul yöneticilerinin politik etkileme davranışlarından meşrulaştırma davranışını kullanma düzeyleri arttıkça, öğretmenlerin sosyal kaytarmaya ilişkin algı düzeylerinin azaldığı anlaşılmıştır. Diğer taraftan, okul yöneticilerinin politik etkileme davranışlarından baskı davranışını kullanma düzeyleri arttıkça, öğretmenlerin sosyal kaytarmaya ilişkin algı düzeylerinin de arttığı saptanmıştır. Baskı davranışının, genellikle olumsuz davranışsal ve örgütsel çıktılarla ilişkilendirilen katı bir etkileme davranışı olarak nitelendirildiği düşünüldüğünde, elde edilen sonucun beklendik bir sonuç olduğu söylenebilir. Eğitim örgütlerinde sosyal kaytarmanın neden olduğu olumsuz sonuçları en aza indirgeyebilmek adına okul yöneticilerinin politik davranışlardan meşrulaştırmaya daha fazla, baskı davranışına ise mümkün olduğunca az başvurmaları önerilebilir.

Anahtar Kelimeler

Politik davranış, sosyal kaytarma, okul müdürü, öğretmen

Relationships between Political Behaviors of School Principals and Perceived Coworkers’ Social Loafing among Teachers

Öz

Purpose: This study was carried out to examine the relationships between teachers’ opinions on the political behaviors used by school principals and their perceptions of their coworkers’ social loafing practices. Research Methods: A correlational survey model was used in the study. The population of the study consists of 1948 primary school teachers. The sample of the study consists of 652 primary school teachers. Findings: Teachers’ opinions on school principles’ use of idealized effect, praise and legitimization behaviors is reported to be at the level of “I agree”, but for exchange and pressure behaviors their opinions were at the level of “I neither agree nor disagree”. It is found that teachers’ perceptions coworker social loafing are low. Legitimization and pressure behaviors respectively are statistically significant predictors of teachers’ perceptions of their coworkers’ social loafing. Implications for Research and Practice: Political behaviors used by school principals can be examined through qualitative or mixed methods to obtain detailed information. In order to reduce the social loafing in a given educational organization to minimum, studies can be conducted to determine which precautions should be taken and how motivation levels of teachers can be increased in collaborative work In order to decrease negative results arising from social loafing in educational organizations, it can be suggested that school principals should use legitimization behavior more and pressure behavior less.

Anahtar Kelimeler

Political behaviors, social loafing, school principals, teachers

Kaynakça

• Argyris, C. (1964). Integrating the individual and the organization. New York: John Wiley & Sons, Inc.
• Barbuto Jr, J. E., Fritz, S. M., & Marx, D. (2002). A field examşnation of two measures of work motivation as predictors of leaders’ influence tactics. The Journal of Social Psychology, 142(5), 601-616. Barbuto Jr, J. E., & Moss, J. A. (2006). Dispositional effects in intra-organizational influence tactics: A meta-analytic review. Journal of Leadership & Organizational Studies, 12 (3), 30-48.
• Berson, Y., & Sosik, J. J. (2007). The relationship between self-other rating agreement and influence tactics and organizational processes. Group and Organization Management, 32(6), 675-698. Beycioglu, K., & Sincar, M. (2013). Örgütlerde güç ve politika [Power and politics at organizations]. S. Özdemir (Ed.), Eğitim yönetiminde kuram ve uygulama içinde (s. 245-261). Ankara: Pegem Akademi. Bittner, E. (1965). The concept of organization. Social Research, 32(3), 239-255.
• Blase, J. J. (1990). Some negative effects of principals’ control-oriented and protective political behavior. American Educational Research Journal, 27(4), 727-753.
• Chang, Y. (2008). Social loafing and moral emotions: The janus-headed aspect of moral identity. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, University of Delaware, Delaware, USA.
• Comer, D.R. (1995). A model of social loafing in real work groups. Human Relations, 48, 647-677. Creswell, J.W. (2012). Educational research: Planning, conducting and evaluating quantitative and qualitative research. (Fourth Edition). Boston, MA: Pearson. Cropanzano, R.,
• Howes, J.C., Grandey, A.A. & Toth, P. (1997). The relationship of organizational politics and support to work behaviors, attitudes, and stress. Journal of Organizational Behavior, 18(2), 159-180. Curtis, S. (2003). Lies, damned lies and organisational politics. Industrial and Commercial Training, 35(7), 293-297.
• Daglı, E. (2015). İlköğretim okullarında müdürlerin kullandıkları etkileme taktiklerinin öğretmenlerin örgütsel vatandaşlık davranışları ve okul farkındalığı ile ilişkisi [The relationship between principals’ influence tactics and teachers’ organizational citizenship behaviors and school mindfulnness in primary schools]. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara
• Dogan, A., Bozkurt, S., & Demir, R. (2012). Sosyal kaytarma davranışı ile algılanan görev görünürlüğü arasındaki ilişkinin incelenmesine yönelik bir araştırma. [A research about investigating the relationship between social loafing behavior and the perception of task visibility] Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 24, 53-79.
• Duyar, İ., Aydin, İ., & Pehlivan, Z. (2009). Analyzing principal influence tactics from a cross-cultural perspective: Do preferred influence tactics and targeted goals differ by national culture? Educational Leadership: Global Contexts and International Comparisons, 11, 191-220.
• Earley, P. C. (1989). Social loafing and collectivism: A comparison of the United States and the people’s Republic of China. Administrative Science Quarterly, 34, 565-581.
• Falbe, M., & Yukl, G. (1992). Consequences for managers of using single influence tactics and combinations of tactics. The Academy of Management Journal, 35(3), 638-652.
• Farrel, D., & Peterson, J. C. (1982). Patterns of political behvaior in organizations. The Academy of Management Review, 7(3), 403-412.
• Ferris, G. R., & Kacmar, K. M. (1992). Perceptions of organizational politics. Journal of Management, 18(1), 93-116.
• Field, A. (2009). Discovering statistics using SPSS (and sex and drugs and rock ‘n’ roll). (Third Edition). London: SAGE. George, J. M. (1992). Extrinsic and instrinsic origins of perceived social loafing in organizations. Academy of Management Joumal, 35, 191-202. Hall, D.T., Schneider, B., & Nygren, H.T. (1970). Personal factors in organizational identification. Administrative Science Quarterly, 15(2), 176-190.
• Higgins, C., A. Judge, T. A., & Ferris, G.R. (2003). Influence tactics and work outcomes: A meta-analysis. Journal of Organizational Behavior, 24, 89-106.
• Hoy, W. K., & Miskel, C.G. (2010). Eğitim yönetimi (S Turan, çev.). (7. Baskı). Ankara: Nobel Yayıncılık. Ilgin, B. (2010). Örgütsel vatandaşlık davranışlarının oluşumunda ve sosyal kaytarma ile ilişkisinde, duygusal zeka ve lider üye etkileşiminin rolü [The roles of the emotional intelligence and leader-member exchange in the occurance of the organizational citizenship behaviors and its relationship with the social loafing]. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Ilgin, B. (2013). Toplumsal bir hastalık: Sosyal kaytarma. [A social disease: Social loafing] Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(3), 238-270.
• Islamoglu, G., & Boru, D. (2007). Politik davranış boyutları: Bir ölçek geliştirme çalışması. [Scale development for the dimensions of political behavior] Akdeniz İ.İ.B.F. Dergisi, 14, 135-153.
• Karau, S.J., & Williams, K.D. (1995). Social loafing: Research findings, implications and future directions. Current Directions in Psychological Science, 4(5), 134-140.
• Kesen, M. (2015). Psikolojik güçlendirme çalışanların sosyal kaytarma davranışlarını azaltır mı? [Does psychological empowerment decrease social loafing behaviors of employees?] Journal of Yasar University, 10(38), 6478-6554.
• Kipnis, D., & Schmidt, S. M. (1988). Upward influence styles: relationship with performance evalutaions, salary, and stress. Administrative Science Quarterly, 33(4), 528-542.
• Kumar, P., & Ghadially, R. (1989). Organizational politics and its effects on members of organizations. Human Relations, 42(4), 305-314.
• Kuru-Cetin, S. (2013). Okul yöneticileri ve öğretmenlerin birbirlerini etkileme taktiklerinin örgütsel adalet ile ilişkisi [Relationship between school managers and teachers downward and upward influence tactics and organizational justice]. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Landells, E., & Albrecht, S. L. (2013). Organizational political climate: Shared perceptions about the building and use of power bases. Human Resource Management Review, 23(4), 357-365.
• Latane, B., Williams, K. & Harkins, S. (1979). Many hands make light the work: The causes and consequences of social loafing. Journal of Personality and Social Psychology, 37 (6), 822-832.
• Liden, R.C., Wayne, S.J., Jaworski, R.A., & Bennett, N. (2004). Social loafing: A field investigation. Journal of Management, 30, 285-304.
• Knippenberg, B., & Steensma, H. (2003). Future interactiın expectation and the use of soft and hard influence tactics. Applied Psychology: An International Review, 52(1), 55-67.
• Mehtap, Ö. (2011). Örgüt içi politik davranışların örgütsel vatandaşlık davranışı üzerindeki etkisi [The effect of political behaviors on the organizational citizenship bejavior]. Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul
• Mulvey, P. W., & Klein, H. J. (1998). The impact of perceived loafing and collective efficacy on group goal processes and group performance. Organizational Behavior and Human Decision Processes, 74(1), 62-87.
• Murphy, S. M., Wayne, S. J., Liden, R. C., & Erdogan, B. (2003). Understanding social loafing: The role of justice perceptions and exchange relationships. Human Relations, 56(1), 61-84. Ouchi, W. G. (1980). Markets, bureaucracies, and clans. Administrative Science Quarterly, 25(1), 129-141.
• Ozgul-Katlav, E. (2016). Algılanan etkileme taktiklerinin işgören performansı üzerindeki etkisini belirlemede kontrol odağının düzenleyici rolü: Otel işletmelerinde bir uygulama [Moderating role of locus of control in determining the effect of employee performance on perceived influence]. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Nevşehir.
• Parker, C. P., Dipboye, R. L., & Jackson, S. L. (1995). Perceptions of organizational politics: an investigation of antecedents and consequences. Journal of Management, 21(5), 891-912. Parsons, T. (1956). Suggestions for a Sociological Approach to the Theory of Organizations-I. Administrative Science Quarterly, 1(1), 63-85.
• Piezon, S. L., & Ferree, W. D. (2008). Perceptions of social loafing in online learning groups: A study of public university and U.S. naval war college students. The International Review of Research in Open and Distance Learning, 9(2), 1-17.
• Pallant, J. (2011). SPSS survival manual: A step by step guide to data analysis using SPSS. (4th Edition). Australia: Allen & Unwin.
• Poon, M.L. (2003). Situational antecedents and outcomes of organizational politics perceptions. Journal of Managerial Psychology, 18(2), 138-155.
• Randall, M. L., Cropanzano, R., Bormann, C. A., & Birjulin, A. (1999). Organizational politics and organizational support as predictors o work attitudes, job perfromance, and organizational citizenship behavior. Journal of Organizational Behavior, 20, 159-174.
• Roy, M. C., Gauvin, S., & Limayem, M. (1996). Electronic group brainstorming: The role of feedback on productivity. Small Group Research, 27(2), 215-247.
• Tolukan, E., Bayrak, M., & Karacan-Doğan, P. (2017). Antrenörlerin sosyal kaytarma algılarının incelenmesi. [The examination of the level of social loafing perceptions of coaches] Gazi Üniversitesi Spor Bilimleri Dergisi, 2(1), 1-13.
• Ulke, H. E. (2006). Investigating the role of personality and justice perceptions on social loafing. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara. Vigoda, E. (2002). Stress‐related aftermaths to workplace politics: the relationships among politics, job distress, and aggressive behavior in organizations. Journal of Organizational Behavior, 23(5), 571-591. Yukl, G., & Falbe, C. M. (1990). Influence tactics and objectives in upward, downward and lateral influence attempts. Journal of Applied Psychology, 75(2), 132-140. Yukl, G.,
• Falbe, C. M., & Youn, J. Y. (1993). Patterns of influence behavior for managers. Group & Organization Management, 18(1), 5-28