Sosyal Bilgiler Öğretmenlerinin Sosyal Bilgiler Dersindeki Tarih Konularının Öğretimine Yönelik Görüşleri

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 3, 393 - 408, 31.12.2020

Yakup Ayaydın Veysi Aktaş

Öz

Sosyal bilgiler dersi içerisinde en ön plana çıkan konulardan biri şüphesiz tarih konularının öğretimidir. Tarih konularının öğretimi sahip olduğu nitelikler itibariyle sosyal bilgiler dersinin diğer konularının öğretiminden daha farklı özellikler taşımaktadır. Bu nedenle öğretmenlerin sosyal bilgiler dersindeki tarih konularının öğretimine yönelik görüşleri ve bu konuların öğretiminde kullandıkları yöntemler oldukça önem taşımaktadır. Araştırmada sosyal bilgiler öğretmenlerinin sosyal bilgiler dersinde yer alan tarih konularının öğretimine, bu konuların öğretiminde kullandıkları yöntemler ve bu yöntemlere ilişkin görüşlerinin tespit edilmesi amaçlanmıştır. Araştırmada nitel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Katılımcılar ölçüt örneklem yöntemi kullanarak seçilmiştir. Ölçüt olarak sosyal bilgiler öğretmeni olarak en az 5 yıl öğretmenlik yapmış olmak, aktif olarak sosyal bilgiler dersine giriyor olmak ve cinsiyet dikkate alınmıştır. Araştırma kapsamında 5 erkek 5 kadın olmak üzere 10 sosyal bilgiler öğretmeniyle görüşme yapılmıştır. Görüşme formu uzman görüşlerine başvurularak araştırmacılar tarafından geliştirilmiştir. Yapılan görüşmelerin analizinde betimsel analiz yöntemi kullanılmıştır. Araştırmada sosyal bilgiler dersindeki tarih konularının yeterliliğine yönelik öğretmenlerin görüşlerinin farklılaştığı tespit edilmiştir. Bazı öğretmenler tarih konularının yeterli olduğunu vurgularken bazı öğretmenler ise yeterli olmadığını belirtmiştir. Öğretmenlerin çoğu sosyal bilgiler öğretim programındaki tarih konularının düzeni ve sıralaması ile ilgili sorunlar olduğunu belirtmiştir. Araştırmada Atatürk İlke ve İnkılapları konusunun beşinci sınıftan çıkarılmasını öğretmenlerin yarısı uygun bulurken diğer yarısı ise uygun bulmamıştır. Öğretmenlerin tarih konularının öğretiminde farklı yöntem ve teknikleri tercih ettikleri sonucuna ulaşılmıştır. Bununla birlikte çoğunun düz anlatım yöntemini ve soru-cevap yöntemini tercih ettiği tespit edilmiştir. Öğretmenler öğrencilerin derse aktif olarak katıldıkları yöntem ve tekniklerin konuların öğrenilmesinde, tarihsel olaylara yönelik ilginin artmasında, eğlenerek öğrenmede etkili olduğunu belirtmiştir. Öğretmenler tarih konularının öğretiminde yaşadıkları en temel sorunları öğrencilerin seviyesinin düşüklüğü, konuların düzensizliği, sınıfların kalabalıkları, konuların soyutluğu, konuların karmaşıklığı, öğrencilerin tarih konularına yönelik önyargıları, ilgisizliği, ders saatinin yetersizliği, maddi sorunlar ve ezbercilik olarak belirtmiştir. Öğretmenlerin çoğu tarih konularının öğretiminde kullandığı yöntem ve tekniklerin diğer konuların öğretiminde kullandığı yöntem ve tekniklere göre farklılaştığını belirtmiştir. Öğretmenler derste uyguladıkları yöntem ve teknikleri seçmelerinde konuların özelliğinin ve içeriğinin, öğrencilerin yaş seviyesinin, ihtiyaçlarının, ilgisinin, deneyimlerinin, bakış açılarının etkili olduğunu belirtmiştir. Ayrıca araştırmada sosyal bilgiler öğretmenlerinin çoğunun tarih konularının öğretimi ile ilgili lisans veya yüksek lisans düzeyinde ders almadıkları, bu alanda yayınlanan kitapları okumadıkları tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sosyal Bilgiler, Tarih, Öğretim, Sosyal Bilgiler Öğretmenleri

Opinions of Social Studies Teachers regarding Teaching History Topics in Social Studies Lessons

Öz

One of the most prominent subjects in the social studies course is without a doubt, teaching of history subjects. The teaching of history topics has different features than the teaching of other subjects of the social studies course due to their characteristics. That is why the opinions of teachers regarding teaching of history topics in social studies course and the methods they use in teaching such topics are very significant. That is why the opinions of teachers regarding teaching of history topics in social studies course and the methods they use in teaching such topics are very significant. In the study, it was aimed to determine the opinions of social studies teachers regarding the teaching of history topics in the social studies course, the methods they use while teaching these topics and their opinions on such methods. Qualitative research method was used in the study. Participants were recruited using the criteria sampling method. As a criterion, being a social studies teacher for at least 5 years, being active in social studies and gender were taken into account. Interviews were performed with 10 social studies teachers, 5 of whom were male and 5 were female. The interview form was developed by the researchers through applying to opinions of experts. Descriptive analysis method was used in the analysis of the interviews. In the study, it was determined that opinions of teachers regarding the sufficiency of history topics in social studies courses were different. While some teachers emphasized that history topics were sufficient, some teachers defined them as insufficient. Most of the teachers mentioned problems with the order and sequence of history topics in the social studies curriculum. In the study, while half of the participant teachers found the removal of Atatürk Principles and Revolutions from the fifth grade appropriate, the other half did not. It is concluded that teachers prefer different methods and techniques in teaching history topics. Moreover, it has been determined that most of them prefer direct instruction method and question-answer method. Teachers declared that the methods and techniques which allowed actively participation of students to the lessons were effective in learning the subjects, increasing interest in historical events, and also learning by having fun. As the most basic problem they faced during teaching history topics, teachers defined low level of students, irregularity of the subjects, crowd of classes, abstraction of the subjects, complexity of the topics, prejudices of students towards history subjects, their indifference, insufficient course hours, financial problems and rote learning. Most of the teachers stated that the methods and techniques they use in teaching history topics differ from the methods and techniques they use while teaching other subjects. Teachers indicated that content and characteristics of the subjects, age level of students, their needs, interest, experiences, point of views were effective for determining methods and techniques they applied in the courses. In addition, it was determined in the study that most of the social studies teachers did not take undergraduate or graduate courses on teaching history subjects and did not read the books published in this field.

Anahtar Kelimeler

Social studies, History, Teaching, Social Studies Teachers

Kaynakça

• Akmeşe, S. (2019). 2017 ortaokul 5. sınıf sosyal bilgiler öğretim programının öğretmen görüşlerine göre değerlendirilmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Akyüz, Y. (2010). Türk Eğitim Tarihi MÖ 1000–MS 2010 (17. Baskı). Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• Aslan, E. (2016). Geçmişten günümüze sosyal bilgiler. Sosyal Bilgiler Eğitimi (Edt. Dursun Dilek). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık (s. 4-52).
• Bilicioğlu, H. (2017). Ortaokul öğrencilerinin yerel tarih öğretimine ilişkin görüşleri: safranbolu örneği. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Karabük Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Karabük.
• Canlı, M. (2016). Sosyal bilgiler eğitiminin doğasına uygun tarih öğretimi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Bolu.
• Çelikkaya, T. & Kuş, Z. (2009). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin kullandıkları yöntem ve teknikler. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22 (2), 741-758.
• Çıdaçı, T. (2015). Sosyal bilgiler dersi tarih konularının öğretiminde birinci elden kaynakların kullanımı (7. sınıf örneği) (kanıt temelli öğrenme). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü Muğla.
• Çiviler, M. (2019). Ortaokul 7. sınıf sosyal bilgiler dersinde öğrencilerin tarihsel düşünme becerilerini geliştirme: bir eylem araştırması. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Çorapçı, S. (2019). Sosyal bilgiler dersinde tarihsel empati etkinliklerinin öğrencilerin akademik başarı, kalıcılık ve derse karşı tutumlarına etkisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Rize.
• Dere, İ. & Dinç, E. (2018). Yapılandırmacı bir öğrenme ve öğretme yöntemi olarak sözlü tarihin sosyal bilgiler derslerine entegrasyonu. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 19 (2) , 115-127.
• Doğan, T. (2016). Ortaokul 7. sınıf sosyal bilgiler dersinde tarih konularının öğretimine ilişkin öğretmen görüşlerinin incelenmesi (ağrı ili örneği). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ağrı.
• Doğan, Y. (2007). Sosyal bilgiler öğretiminde tarihsel yazılı kanıtların kullanımı. Yayımlanmamış doktora tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Dolmaz, M. (2012). İlköğretim sosyal bilgiler dersi tarih konularının öğretiminde aktif öğrenme modelleri, öğrenci ve öğretmen görüşleri doğrultusunda değerlendirilmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Niğde Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Niğde.
• Dönmez, P. (2019). Sosyal bilgiler 6. sınıf tarih konularının öğretilmesinde senaryo tabanlı öğrenme yönteminin öğrencilerin akademik başarısına etkisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Dursun, A. (2019). 2018 sosyal bilgiler öğretim programına ilişkin öğretmen ve akademisyenlerin görüş ve değerlendirmeleri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Er, A. R. & Bayındır, N. (2015). Sosyal bilgiler dersi öğretmenlerinin tarih konularının öğretimine ilişkin öğretmen unsuru ile fiziki koşullar ve materyal hakkındaki görüşlerinin belirlenmesi. Uşak Üniversitesi Eğitim Araştırmaları Dergisi, 1 (1), 88-103.
• Er, A.R. (2015). Sosyal bilgiler dersi kapsamında öğretmenlerin tarih konularının öğretimine ilişkin görüşlerinin belirlenmesi. Yayımlanmamış doktora tezi, Kütahya Dumlupınar Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Kütahya.
• Gökdemir, A. & Polat, B. (2019). 1924 ile 2005 yılları arasındaki sosyal bilgiler öğretim programlarında yer alan hukuk konularının incelenmesi. Kesit Akademi Dergisi, 5(20), 344-360.
• Kabapınar, Y. (2012). Kuramdan uygulamaya hayat bilgisi ve sosyal bilgiler öğretimi. Pegem Akademi Yayıncılık. Ankara.
• Kartal, T. (2009). İlköğretim 6. sınıf sosyal bilgiler dersi ilk çağ tarihi konularının öğretiminde drama yönteminin öğrenci başarısına etkisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• Kavak, B. (2006). 1998 yılında yürürlüğe giren ilköğretim sosyal bilgiler müfredatında tarih konularının içerik bakımından değerlendirilmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Fırat Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Elazığ.
• Kaygısız, N. (2019). Tarihsel empati etkinlikleriyle işlenen sosyal bilgiler derslerinin öğrenci ürün ve görüşlerine göre incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Sakarya Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Sakarya.
• Keskin, Y. (2012). Türkiye'de 1970'li yıllardan günümüze kadar yayınlanmış ilkokul, ortaokul ve ilköğretim okulu programlarında yer alan tarih dersi konularının dönemlere göre incelenmesi. International Online Journal of Educational Sciences, 4(2).
• Kıcır, K. (2006). Sosyal bilgiler dersinde 7. sınıf öğrencilerinin tarih öğrenme beceri düzeyleri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Koçak, A. (2004). İlköğretim sosyal bilgiler dersinde Osmanlı Devleti'nin XIX. ve XX. yüzyıllarının öğretiminde hatıra ve hikayelerin kullanılması. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi Selçuk Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• Korcu, H. (2019). Sosyal bilgiler dersi tarih konularının öğretiminde oyunla öğretim uygulamaları (deneysel bir çalışma). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Balıkesir Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Balıkesir.
• Köstüklü, N . (2004). İlk ve orta öğretimde tarih öğretimi problemler ve öneriler. Erdem, 14 (41), 1-28.
• MEB (2018).Sosyal bilgiler öğretim programı. http://mufredat.meb.gov.tr/Dosyalar/201812103847686-SOSYAL%20B%C4%B0LG%C4%B0LER%20%C3%96%C4%9ERET%C4%B0M%20PROGRAMI%20.pdf adresinden ulaşılmıştır.
• Öner, Ü. (2007). İlköğretim 7. sınıf sosyal bilgiler dersi tarih konularının öğretiminde işbirlikli öğrenme yönteminin öğrenci başarısına etkisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Fırat Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Elazığ.
• Özel, E. (2013). Sosyal bilgiler dersi kapsamında yer alan tarih konularının öğretiminde teknoloji kullanımı. Yayımlanmamış doktora tezi, Kütahya Dumlupınar Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Kütahya.
• Özkan, S. & Gevenç, S. (2017). Sosyal bilgiler dersinde tarih konularının öğretiminde fıkraların kullanımının akademik başarıya etkisi. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum Eğitim Bilimleri Ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6 (17).
• Özkan, Y. (2014). Sosyal bilgiler dersi tarih konuları kazanımlarının gerçekleştirilmesinde tarihi hikâyelerin kullanımı. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Öztürk, C. (2005). Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler öğretimi yapılandırmacı yaklaşım, (Sosyal bilgiler: Toplumsal Yaşama Disiplinlerarası bir Bakış. s.22-52. Pegem Akademi Yayıncılık. Ankara.
• Öztürk, C. (2015). Sosyal Bilgiler toplumsal yaşama disiplinlerarası bir bakış. Sosyal Bilgiler Öğretimi Demokratik Vatandaşlık Eğitimi (Edt. Cemil Öztürk). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık. Sayfa: 1-31.
• Öztürk, C., & Deveci, H. (2011). Farklı ülkelerin sosyal bilgiler öğretim programlarının değerlendirilmesi. Farklı Ülkelerin Sosyal Bilgiler Öğretim Programları (Edt. Cemil Öztürk). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Pektezel, B. (2017). Sosyal bilgiler dersinde yer alan tarih konularının öğretiminde drama kullanımı: bir eylem araştırması. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Uşak Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Uşak.
• Safran, M. (2008). Sosyal bilgiler öğretimine bakış. (Edt. Bayram Tay-Adem Öcal), Özel öğretim yöntemleriyle sosyal bilgiler öğretimi içinde (s. 2-17). Ankara: Pegem Akademi.
• Sakaoğlu, N. (1995). İlkokul tarih programları ve ders kitapları. (Yay. Haz. S. Özbaran), Tarih Öğretimi ve Ders Kitapları: 1994 Buca Sempozyumu (ss. 135-144), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Sarı, İ. (2007). Sosyal bilgiler öğretiminde sözlü tarih etkinliklerinin öğrenci basarı, beceri ve tutumlarına etkisi. Yayımlanmamış doktora tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Sönmez, V. (2010). Sosyal bilgiler öğretimi ve öğretmen kılavuzu, Anı yayıncılık 6. Baskı. Ankara.
• Şener, N. (2019). Ortaokul sosyal bilgiler dersinde tarihsel kanıt kullanımının öğrencilerin tutumlarına etkisi ve öğretmen görüşleri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Erciyes Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Kayseri.
• Şentürk, M. (2019). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin ve 7. sınıf öğrencilerinin müze kullanımına ilişkin görüşleri: Manisa ili örneği. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Afyonkarahisar.
• Şimşek, A. (2006). İlköğretim sosyal bilgiler dersinde tarihsel hikâyeye yönelik öğrenci görüşleri. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 26, Sayı 1 (2006) 187-202.
• Şimşek, A. (2017). Türkiye’de sosyal bilgiler derslerinde tarih öğretimi nereye gidiyor? Öğretim programları üzerinden kısa bir değerlendirme (s.1-10). Sosyal Bilgiler Öğretiminde Yeni Yaklaşımlar III. (Edt. Refik Turan, Hakan Akdağ). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Tahiroğlu, M. (2006). İlköğretim okullarının ikinci kademesinde sosyal bilgiler dersi öğretmenlerinin, sosyal bilgiler dersi öğretiminde karşılaştıkları güçlükler (Aksaray ili örneği). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• Topçu, E. (2016). Ortaokulda tarih eğitimi: yapısal sorunlar ve çözüm önerileri. TÜBAD Cilt 1, Sayı 1, Aralık, 2016. 22-35.
• Turan, R. & Ulusoy, K. (2018). Sosyal bilgilerde tarihin yeri ve önemi (s.60-77). Sosyal Bilgilerin Temelleri (Edt. Refik Turan, Kadir Ulusoy). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık. 5. Baskı.
• Ulusoy, K. & Gülüm, K. (2009). Sosyal bilgiler dersinde tarih ve coğrafya konuları işlenirken öğretmenlerin materyal kullanma durumları. Ahi Evran Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 10, Sayı 2, Ağustos 2009 Sayfa 85-99.
• Ünal, S. (2012). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin tarih konularının öğretiminde kullandıkları öğrenci merkezli yöntemlerle ilgili karşılaştıkları sorunlar. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Çanakkale.
• Üstel, F. (2004). Makbul vatandaş” ın peşinde: II. Meşrutiyet’ten Bugüne Vatandaşlık Eğitimi. İstanbul: İletişim.
• Yeşilbursa, A. (2008). Sosyal bilgiler öğretiminde tarihî yerlerin kullanımı. Türklük Bilimi Araştırmaları , (23), 0-222.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri, (Genişletilmiş 9. Baskı), Ankara: Seçkin Yayıncılık.