A Turkish Literature Anthology printed in 1892-1893: Enmuzec-i Edebiyyat-ı Türkiyye

Yıl 2019, , 65 - 88, 28.06.2019

âdem Ceyhan

https://doi.org/10.32704/erdem.572860

Öz

Abstract

A Turkish Literature Anthology printed in 1892-1893: Enmuzec-i Edebiyyat-ı Türkiyye

As it known, the Literary
Works which is prepared by collecting the selected prose or poems, is called as
anthology. Anthologies vary like regulated as course book, include the stories,
belong to other nations’ literature, occuring from selected poems etc. Enmuzec-i
Edebbiyyat-ı Türkiyye which is printed in 1892-1893 is an anthology that
involving the same selected Works which belong to Turkish Literature. In this
book which is prepared by Marker A. Kaprielyan for Armenia students who are in
Ottoman lands in first and secondary schools, there are forty five texts as
prose and poem. Some selected couplets, pieces or proses were taken for this
anthology from some divan poets such as Fuzuli, Bağdatlı Ruhi, Nabi, Sünbülzade
Vehbi but rather it is put examples of some literary Works from some, authors
such as Recaizade Mahmut Ekrem, Muallim Naci, Nabizade Nazım, Ahmet Hamdi,
Nigâr Hanım, Ahmet Rasim, Sadık Vicdani who lived in first half of 19th century
or lived in this period of time.

Eighteen of the selected
pieces are prose, twenty seven are poems, and most poems are written with
measure aruz. Two-thirds of the examples of Turkish literature included in the
anthology, and one third has been translated from the Western Literature.
Compared to other literary figures it shows that more than Ekrem received text.
This situation makes us think that it holds a prestigious place in the world of
literature in the 1890s. The texts are sorted without obeying any route such as
chronology, genre, cycle. Their places are taken as otherwise noted, no information
has been given about poets, writers or translators. Preparing the anthology,
selecting literary texts aimed at middle school students. The parts were
intended to be of a type that would be relevant to their level and cultural
status. In addition, it can be said that some common human, religious and moral
values are demanded. Selected samples compared to originals, title replacement,
acronym, deemed unfavorable parts, etc. some savings are also understood. It is
also possible that some of the mentioned changes were made by the official
authority that examined the works to be published and allowed them to print.

In translation or
copyright texts are talked about, believe in God and love of God, affection to
children, some pains and sadnesses for deaths in early ages love for some
animals like lamb and swallow, respect for parents and olds, avoid to telling a
lie, gossip and pride, well tempered, necessity of working and getting
information. After the introduction of this anthology that is mentioned in our
text, some of pieces are given place to that chosen from this literary work. 

Anahtar Kelimeler

Anthology, Turkish Literature, Enmuzec-i Edebiyyat-ı Türkiyye, Markar A. Kaprielyan

1892 ve 1893’te Basılmış Bir Türk Edebiyatı Antolojisi: Enmuzec-i Edebiyyat-ı Türkiyye

Öz

 ÖZ

Seçilmiş
mensur yazı veya şiirlerin bir araya getirilmesiyle hazırlanan eserlere
“antoloji” adı verilir. Antolojiler, ders kitabı olarak tertip edilenler,
hikâyeleri içine alanlar, başka milletlerin edebiyatına ait olanlar, seçme
şiirlerden meydana gelenler gibi çeşitli şekillerde sınıflandırılabilir.
1892’de ilk baskısı, bir yıl sonra da ikinci baskısı yapılan Enmuzec-i
Edebiyyat-ı Türkiyye, Eski ve Yeni Türk Edebiyatına ait bazı seçme
parçaları ihtiva eden bir antolojidir. Markar A. Kaprielyan tarafından
hazırlanan ve Osmanlı memleketlerinde orta dereceli mekteplerde okuyan Ermeni
öğrenciler için yayınlandığı anlaşılan bu kitapta, mensur, manzum kırk beş
metin yer almaktadır. Adı geçen antolojiye Fuzuli, Bağdatlı Ruhi, Nabi,
Sünbülzade Vehbi gibi divan şairlerinin eserlerinden seçme beyit, parça veya
manzumeler de alınmakla birlikte daha çok Recaizade Mahmut Ekrem, Muallim Naci,
Nabizade Nazım, Ahmet Hamdi, Nigâr Hanım, Ahmet Rasim, Sadık Vicdani gibi 19.
asrın ikinci yarısında yaşamış edebî şahsiyetlerin eserlerinden örnekler
konmuştur.

Seçkiye
alınan parçaların on sekizi mensur, yirmi yedisi manzum olup şiirlerin çoğu
aruz ölçüsüyle yazılmıştır. Antolojide yer verilen Türk Edebiyatı örneklerinden
üçte ikisi telifi, üçte biri ise Batı Edebiyatından tercüme edilmiştir.
Recaizade M. Ekrem’den diğer edebî şahsiyetlere oranla daha çok metin alındığı
görülmekte; bu durum 1890’lı yıllarda edebiyat dünyasında onun itibarlı bir yer
tuttuğunu düşündürmektedir. Metinler kronoloji, tür, devir gibi her hangi bir
yola uyulmadan sıralanmış; onların alındıkları yerler kaydedilmediği gibi şair,
yazar veya mütercimleri hakkında her hangi bir bilgi de verilmemiştir.
Antolojiyi hazırlayanın edebî metinleri seçerken orta dereceli okul
öğrencilerini hedeflediği; parçaların onların seviyesi ve kültürel durumuna
uygun, ilgisini çekebilecek türden olmasını, ayrıca ortak bazı insani, dinî ve
ahlaki değerleri telkin edici vasıfta bulunmasını istediği söylenebilir.
Seçilen örnekler asıllarıyla karşılaştırıldığında bunlarda başlık değiştirme,
kısaltma, mahzurlu sayılabilecek kısımları almama vb. bazı tasarruflarda
bulunulduğu da anlaşılmakta; belirtilen değişikliklerden bir kısmının basılacak
eserleri inceleyen ve onlara baskı izni veren resmî makamca yapılmış olması da
muhtemel görünmektedir.

Tercüme veya telif metinlerde Allah inancı ve
sevgisi, anne, babaya, yaşlılara saygı, çocuklara şefkat, huy güzelliği,
çalışma ve bilgi edinmenin gerekliliği, yalan söylemekten, dedikodu ve kibirden
sakınmak, küçük yahut genç yaşta ölümler karşısında duyulan acı ve üzüntüler,
kuzu, kırlangıç misali hayvanlara muhabbet gibi konular öne çıkmaktadır.
Çalışmada adı geçen antoloji tanıtıldıktan sonra bu eserden seçilen bazı
parçalara da yer verilmiştir.  

     

Anahtar Kelimeler

Antoloji, Türk Edebiyatı, Enmuzec-i Edebiyyat-ı Türkiyye, Kaprielyan

Kaynakça

• Akdeniz, Safiye (2000). “Arap Harfli Yeni Türk Edebiyatı Antolojilerinin (1839-1928) Karşılaştırmalı İncelemesi”, Muğla Üniversitesi SBE Dergisi, Güz, c. 1, Sayı 2, s. 33-52.
• Akif Paşa (1262/ 1836). Eş‘ar-ı el-Hacc Akif Efendi, Bulak.
• Bursalı Mehmet Tahir (1333/1915). Osmanlı Müellifleri, İstanbul: Matbaa-i Amire.
• Çetin, Atillâ (1983). “Maarif Nâzırı Ahmed Zühdü Paşa’nın Osmanlı İmparatorluğundaki Yabancı Okullar Hakkında Raporu”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, Sayı 10-11, s. 189-219.
• Ispartalı Hakkı Efendi (1327/1909). “Lisan-ı Osmani Tedrisatı Hakkında Konferans”, Sırat-ı Müstakim, 29 Ramazan, adet 58, s. 91-96.
• İbrahim Necati (1312/1895). Gencine-i Belâgat, İstanbul.
• İnal, İbnü’l-Emin Mahmud Kemal (2002). Son Asır Türk Şâirleri, AKM Başkanlığı Yayınları, C. IV, Ankara.
• Kaprielyan, Markar A. (1893). Enmuzec-i Edebiyyat-ı Türkiyye, (1. bs. 87 Kudüs?, 1892). 90+1 s.; 2. bs. İstanbul, Matbaa-i K. Bağdadlıyan.
• Kaprielyan, Markar A.(1894). Gülşen-i Letaif, İstanbul, Matbaa-i K. Bağdadlıyan.
• Kür, İsmet (1991). Türkiye’de Süreli Çocuk Yayınları, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Muallim Naci (1300/1883). “Ninni”, Envar-ı Zekâ, c. 1, nr. 17, s. 424. Muallim Naci (1307/1889-90). Ömer’in Çocukluğu - Sekiz Yaşına Kadar,İstanbul. Özdem, Ragıp (1999). “Tanzimattan Beri Yazı Dilimiz- Fikrî nesir dilimizin gelişmesi”, Tanzimat 2, s. 859-931, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Recaizade Mahmut Ekrem (1301/ 1885). Zemzeme, Üçüncü Kısım, İstanbul.
• Selim, Ömer (1996). 1860-1928 Yılları Arasında Düzenlenen Türk Edebiyatı Antolojileri, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek lisans tezi, Erzurum.
• Yalçın, Hüseyin Cahit (1935). Edebî Hatıralar, İstanbul, Akşam Matbaası.