Kahkaha Gazetesi Üzerine Bir İnceleme (Yıl: 1875 / Sayı: 1-10)

Yıl 2025, Sayı: 88, 1 - 26, 20.06.2025

Pınar Ak

https://doi.org/10.32704/erdem.2025.88.001

Öz

İnsanlık tarihinin başlangıcından itibaren var olan mizah; olaylara,
kişilere, durumlara farklı bir açıdan yaklaşan, insanları güldürürken
düşündürme niteliği taşıyan bir sanattır ve günümüzde birçok alanın
içinde yer almaktadır. Bu alanlardan birisi de insana ait her konuya
yer veren edebiyattır. Edebiyatın hemen hemen her türünde kendine
yer bulan mizahi yazılar, 1868 yılında yayımlanan Terakki gazetesinin
eki ile gazete sahasına da girmiş ve böylece mizah gazeteciliği
başlamıştır. Mizahi gazeteler, içinde yaşadığı devrin aksaklıklarını,
çarpıklıklarını, yanlış – eksik yönlerini gösteren birer araç olarak kısa
sürede geniş kitlelerce sevilmiş ve gün geçtikçe bu gazetelere yenileri
eklenmiştir. Türk basınında karşımıza çıkan bu mizahi gazetelerden
birisi de Kahkaha’dır.
Kahkaha, Ali Efendi tarafından Rumi 22 Mart 1291/Miladi 3 Nisan
1875 tarihinde Trabzon’da yayın hayatına başlamış bir mizah
gazetesidir. Kahkaha, toplam yirmi altı sayıdır ve gazetenin içerisinde
yer alan yazıların tümü imzasız olarak yayımlanmıştır. Kahkaha’nın
içeriği ise çeşitli karikatürler, muhavereler, şiir ve tiyatro gibi türlerde
kaleme alınmış yazılar, haberler, telgraflar ve ilanlardan oluşmaktadır.
Bunun yanında Ali Efendi, Kahkaha gazetesinde devrinin diğer
gazetelerini ve sosyal hayatta yaşanan olayları da eleştiren başlıksız
düz yazılara sık sık yer vermiştir.
Çalışmada basın ve edebiyat birlikteliğinde ele alınabilecek
konulardan birisi olan Kahkaha gazetesinin içeriğinin açığa
çıkarılması amaçlanmıştır. Çalışmada öncelikle mizah kavramına,
ardından mizah gazeteciliğine değinilmiş, Kahkaha gazetesinin yayın
hayatına başlayana kadarki süreçte görülen mizahi gazetelerden kısaca
bahsedilmiştir. Daha sonra Kahkaha gazetesinin kimliği verilmiş, gazetenin şekil özellikleri, yayın süreci ve muhtevası incelenmiş,
akabinde Kahkaha gazetesinin ilk on sayısı içerisinde yer alan
metinler sınıflandırılmış, Kahkaha’nın eleştiri yönelttiği toplumsal
konular, gazeteler, dönemin gazetecik anlayışı ve kişiler/kurumlar ele
alınmış ve değerlendirilmiştir.
Değerlendirme sonucunda Kahkaha gazetesinin içeriğinde on sekiz
düz yazı metni, otuz iki haber yazısı, Kahkaha’ya mahsus on adet
telgraf, beş ilan, bir oyun, üç şiir, bir mektup, on üç muhavere yer
aldığı ve her sayının dördüncü sayfalarında karikatürlerin bulunduğu
görülmektedir. Kahkaha gazetesi bu metinler aracılığıyla toplumsal
sorunları, basın hayatı ile ilgili sorunları, Güllü Agop ve Gedikpaşa
Tiyatrosu’nu eleştirmiştir. Bu bağlamda Kahkaha gazetesinin
yayımlandığı dönemin siyasi, sosyal, ekonomik ve kültürel
unsurlarına yer vererek âdeta o dönemin bir panoramasını çizdiği
görülmektedir. Bu durum kısa ömürlü bir gazete olan Kahkaha
gazetesinin Türk edebiyatı içerisinde etkin bir role sahip olduğunu ön
plana çıkarmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Türk basını , Mizah , Mizahi gazete , Ali Efendi , Kahkaha gazetesi

An Analysis of Kahkaha Newspaper (Year: 1875 / Issues: 1-10)

Öz

Humor, existing since the beginning of human history, is an art
that approaches events, individuals, and situations from a different
perspective, entertaining people while stimulating thought. It
encompasses various fields in contemporary society. One such
field is literature, which encompasses every aspect of human life.
Humorous writings, which find a place in almost every genre of
literature, entered the realm of newspapers with the supplement of
the Terakki newspaper in 1868, thus marking the beginning of humor
journalism. Humorous newspapers quickly gained popularity as a
means of depicting the flaws, distortions, and shortcomings of the
era they lived in, and new newspapers were added over time. One of
these humorous newspapers in Turkish media is Kahkaha.
Kahkaha, a humor newspaper founded by Ali Efendi, began its
publication in Trabzon on March 22, 1291 according to the Rumi
calendar, corresponding to April 3, 1875 in the Gregorian calendar.
Kahkaha consists of a total of twenty-six issues, with all the writings
in the newspaper published anonymously. The content of Kahkaha
includes various genres such as cartoons, dialogues, poems, plays,
news, telegrams, and advertisements. Ali Efendi frequently included
unsigned articles criticizing other newspapers of the era and events in
social life in Kahkaha.
This study examines Kahkaha’s content within press-literature
relations, touching on humour’s emergence in newspapers. It first
discusses the concept of humor, followed by humor journalism, and
briefly mentions humorous newspapers observed until the beginning
of Kahkaha’s publication. Then, the identity of Kahkaha newspaper
is provided, its format, publication process, and content are examined,
followed by the classification of texts within the first ten issues
of Kahkaha. Social issues criticized by Kahkaha, newspapers, the
journalistic understanding of the era, and individuals/institutions are
addressed and evaluated.
Evaluation reveals that Kahkaha newspaper contains eighteen
prose texts, thirty-two news articles, ten telegrams specific to
Kahkaha, five advertisements, one play, three poems, one letter, and
thirteen dialogues, with cartoons on the fourth page of each issue.
Through these texts, Kahkaha criticized social issues, press-related
issues, Güllü Agop and Gedikpaşa Theater. Contextually, Kahkaha newspaper painted a panorama of the political, social, economic, and
cultural aspects of the era it was published, highlighting the influential
role of Kahkaha, despite its short lifespan, within Turkish literature.

Anahtar Kelimeler

Turkish press , Humor , Humorous newspaper , Ali Efendi , Kahkaha newspaper

Kaynakça

• Alay, Okan (2019). “Mizah Kavramı ve Mizahın Tarihsel Süreci”, Türk Dili, 116 (808), s. 22-30.
• Alp, Ömer (2019). “Osmanlı Maliyesinde 1873 ‘Resm-i Damga Nizamnamesi’ ile Yürürlüğe Giren Fiskal Pullar”, Göbeklitepe’den Endüstri 4.0’a - Sosyal Bilimlerde Güncel Yaklaşımlar. Ankara: Ekin Yayınevi, s. 345-366.
• And, M. (1970). 100 Soruda Türk Tiyatrosu Tarihi. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Arslan Çinko, Merve (2020). “Osmanlı Arşiv Belgeleri Işığında İstanbul/Gedikpaşa’da Bir Yapı Adasının 19. Yüzyıldan Cumhuriyet’e Değişiminin İrdelenmesi: ‘Tiyatrodan, Mektebe…”, İzmir Akdeniz Akademisi Dergisi, 7, s. 49-59.
• Çolak, Melek (2003). “XX. Yüzyıl Başlarında İstanbul’da Trafik ve Tramvay”, Osmanlı Araştırmaları XXII, Haz. Halil İnalcık, İsmail E. Erünsal, Heath W. Lowry, Feridun Emecen, Klaus Kreiser, 22, s. 75- 87.
• Güncel Türkçe Sözlük (2024), “Mizah”. https://sozluk.gov.tr/ 28.02.2024 tarihli erişim.
• Kahkaha (1291/1875). İstanbul: Basiret Matbaası, Sayı 1-10; 26. Karabulut, Mustafa (2016). “Osmanlı İmparatorluğu’nda 19. Yüzyılda Değişim Süreci, Sosyal ve Kültürel Durum”, Mecmua Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 2, s. 49-65.
• Öngören, Ferit (1998). Cumhuriyet’in 75. Yılında Türk Mizahı ve Hicvi. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Seyhan, Salih (2013). “II. Meşrutiyet Dönemi Mizah Basını ve İçeriklerinden Seçilmiş Örnekler”, Turkish Studies, 8 (3), s. 494-516.
• Ulusoy Nalcıoğlu, Belkıs (2005). “Tanzimat Dönemi Türk Gazeteciliği ve Türk Basınının İlkleri”, MANAS Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7 (14), s. 253-267.
• Varlık, Bülent (1985). “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Mizah”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, 4, İstanbul: İletişim Yayınları, s. 1092-1100.
• Yardımcı, İsmail (2010). “Mizah Kavramı ve Sanattaki Yeri”, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3 (2), s. 1-41.