ERGONOMİ ÇERÇEVESİNDE EŞİTLİKÇİ MEKAN ÜRETİM YAKLAŞIMI OLARAK “EVRENSEL TASARIM” KAVRAMI

Yıl 2019, Cilt: 2 Sayı: 3, 178 - 193, 18.12.2019

Aslı Akyıldız Hatırnaz

https://doi.org/10.33439/ergonomi.544559

Cited By: 5

Öz

Mimari ürün olan mekân insanın
fiziksel gereksinimlerine cevap vermek üzere biçimlenirken, alınan ergonomi
kararları, mekânın verimli kullanımı ve ihtiyaçların tam olarak karşılanması açısından
son derece önemlidir.Ergonomi için bir veritabanı oluşturan, insan vücut
ölçüleri ve vücut hareketleri ile hareketlerin sınırları gibi vücut
özelliklerini inceleyen antropometri, yapılı çevrenin tasarlanmasında temel
verileri oluşturur. Antropometrik ölçüler, cinsiyet, yaş, ırksal farklılıklar,
fiziksel değişiklikler, sakatlık durumu gibi birçok etmene bağlı olarak
değişiklik gösterir. Mimarlık ve tasarım pratiği büyük
oranda anonim kullanıcı için yani sağlıklı genç yetişkinlerin antropometrik
verilerine göre şekillenmektedir. Dolayısıyla ortalama kullanıcı için üretilmiş
mekanlar yaşlı, çocuk ve sakat bireyleri yaygın normların dışında bırakmakta ve
bahsedilen farklılıklar için yeni normlar üreterek gereksinimleri
özelleştirilmektedir. Ancak yapılı çevrenin tasarlanmasında belirlenen
kriterler tüm kullanıcılara eşit kullanım olanakları sağlayabilmelidir. Bu bağlamda ortaya atılan
“evrensel tasarım” kavramı yapılı çevrenin, hizmetlerin ve ürünlerin yaş, statü
ve yeti farkı gözetmeden herkes için ulaşılabilir ve kullanılabilir şekilde
biçimlenmesi ilkesine dayanır. Bu bakış açısı tüm insanların aynı şartlardan
veya bu mümkün değilse eşit ve benzer şartlardan nasıl yararlanabileceğin
araştırılması fikrine dayanmaktadır. Çalışma
kapsamında, yaş, cinsiyet ve sakatlık gibi farklı fiziksel eşiklere değinilmiş
ve tüm kullanıcılar için eşit, özgür, güvenli ve rahat hissettiren mekanların
nasıl biçimlendirilebileceği evrensel tasarım kavramı çerçevesinde ele
alınmıştır. Eşitlikçi ve esnek mekân tasarım çözümlerinin en küçük birimlerden
başlayarak tüm mekan ya da yapı ölçeğine kadar uygulanabileceği örnek tasarım
çözümlemeleri ile açıklanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Antropometri, Tasarımda ergonomi, Evrensel tasarım, Mekan tasarımı

THE CONCEPT OF UNIVERSAL DESIGN AS AN EGALITARIAN PLACE DESIGN APPROACH IN ERGONOMICS

Öz

The ergonomics decisions are very important in terms of the efficient use
of the space and for the fulfillment of the needs while the space as an
architectural product is shaped to respond to the physical needs of the human. Anthropometry, a database for ergonomics
which analyze body properties such as human body sizes, movements and limits of
the movements, forms the basic data in designing the built environment.
Anthropometric measures indicate alteration depending on many factors such as
gender, age, racial differences, physical changes, disability. However, the criteria determined in designing the built environment should
be able to provide equal access opportunities for all users. In this context,
the concept of “universal design” is based on the principle that the built
environment, services and products can be reached and used  without considering age, status and power. This
point of view depends on the research idea of ​​how all people can benefit from
identical conditions, or if it's not possible how people can .benefit from
paired and similar conditions Within the context of the study, different physical thresholds such as
age, gender and disability were discussed and how equal, free, safe and
comfortable spaces for all users can be shaped are considered within the
framework of the universal design concept.    

Anahtar Kelimeler

Anthropometry, Ergonomics in design, Universal design, Place design

Kaynakça

• Ahioğlu, N. (2008), Kültürel-Tarihsel Kuram Çerçevesinde Çocuk Gelişimi, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, Cilt: 41, Sayı: 1, 163-186.
• Aközer, E. (2007), Özgürleştiren Tasarım, Dosya 04: Tasarım ve Özgürlük: Engelli İnsanlar ve Herkes İçin Tasarım, TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi, Bülten 46: 7-9, Ankara
• Beğer, T. ve Yavuzer, H. (2012), Yaşlılık ve Yaşlılık Epidemiyolojisi, Klinik Gelişim Dergisi, İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi İç Hastalıkları Anabilim Dalı Geriatri Bilim Dalı, Sayı 25: 1-3.
• Boduroğlu, Ş. (2005) Konutlarda Evrensel Tasarım Kavramı ve Örnekler Üzerinde Analizi, Sanatta Yeterlik Tezi, MSGSÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Boyacı, S. (2017), Eşitleyen Mekanlar İçin Evrensel Tasarım, Beyond.İstanbul, Mekanda Adalet ve Sakatlık, Mekanda Adalet Derneği, 102-106.
• Braille Rail Görme Engelliler İçin Uygun Trabzan ve Tutunma Barları, Yanko Design (2012). Erişim Adresi:https://www.yankodesign.com/2012/05/01/braille-rail-for-the-visually-impared/ Erişim Tarihi: 2 Kasım 2018
• Central Library, Boston Public Library, ABD, American Libraries (2015). Erişim Adresi: https://americanlibrariesmagazine.org/2015/09/01/2015-library-design-showcase/ Erişim Tarihi: 2 Kasım 2018
• Connell, B.R. Jones, M. Mace, R. Mueller, J. Steinfeld, E. Story, M. & Vanderheiden, G. (1997). The Principles of Universal Design, N.C. State University, The Center for Universal Design.
• Çağlar, S. (2012), Engellilerin Erişebilirlik Hakkı ve Türkiye’de Erişebilirlikleri, Ankara Üniversitesi AÜHFD, 61 (2): 541-598.
• Çocuk Nüfusun Toplam Nüfus İçindeki Oranı, 1935-2080 (2018). Erişim adresi: http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=27596 Erişim tarihi: 9 Kasım 2018
• Çocuklar İçin İç Mekan Oyun Alanları, The Importance of Safe Areas for those with Autism (2014). Erişim Adresi: https://lerablog.org/health/services/the-importance-of-safe-areas-for-those-with-autism/ Erişim Tarihi: 6 Kasım 2018
• Çocuklar İçin İç Mekan Oyun Alanları, YSTER, Erişim Adresi:https://www.mercuryholidays.co.uk/oyster/travel-tips/airport-tips-travelling-with-kids/ Erişim Tarihi: 6 Kasım 2018
• Danışma Bankosu, William Paterson University, Hospitality Services, Information Desk, Erişim Adresi:https://www.wpunj.edu/hospitality/information-desk.html Erişim Tarihi: 2 Kasım 2018
• Delta Lavabo Trinsic Koleksiyonu Dokunmatik Mutfak Armatürleri, Otherideals (2018). Erişim Adresi: http://ohterideals.com/touch-free-kitchen-faucet/touch-kitchen-faucet-ideas-delta-sink-trinsic-collection-faucets-pot-fillers-and-including-incredible-tap-soap-dispenser-2018/ Erişim Tarihi: 6 Kasım 2018
• Enabling Village, Redhill, Singapur, WOHA, Erişim Adresi:https://www.archdaily.com/801850/enabling-village-woha/5858a183e58ece1f960004a4-enabling-village-woha-photo Erişim Tarihi: 6 Kasım 2018
• Flexible Tree Various Branches / Cellphone iPad Holder / Mug Coaster Rack / Key Chain Rack / Silicone Pot Holder / Trivet Mat / Pad Potholders, Heat Resistant, Non Slip, Multiple Purpose (Branches), Pinterest, Erişim Adresi: https://www.pinterest.co.uk/pin/186688347029714638/
• Follette Story M. S. M. (1998). Maximizing Usability: The Principles of Universal Design, Assistive Technology, 10:1, 4-12, DOI: 10.1080/10400435.1998.10131955
• Follette Story, M., Mueller, J. L., Mace, R. L. (1998). The Universal Design File: Designing For People Of All Ages & Abilities, NC State University, The Center for Universal Design.
• Gökgür, P. (2006), Yaşlıların Kentsel Mekanda Kendilerini Daha İyi İfade Edebilmeleri İçin Alınması Gereken Önlemler, Tasarım Kuram Dergisi, MSGSÜ, Sayı 4:71-77.
• Guggenheim Museum NY, ABD, Dezeen Magazine (2017). Erişim Adresi:https://www.dezeen.com/2017/06/09/solomon-r-guggenheim-museum-frank-lloyd-wright-new-york-city/
• Guggenheim Museum NY, ABD, The Frank Lloyd Wrıght Building, Erişim Adresi: https://www.guggenheim.org/the-frank-lloyd-wright-building
• Guggenheim Museum NY, ABD, COAST - Collective Architecture Studio, Erişim Adresi: https://coastarc.com/g-u-g-g-e-n-h-e-i-m
• Güler, Ç. (1997), Ergonomiye Giriş, Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü ve Sağlık Projesi Genel Koordinatörlüğü, Ankara.
• Gündüz, A. (1996), Bedensel Engelliler Gözü ile Ülkemizdeki Yaşam Koşulları ve Yerleşim Sorunları, Diğerlerinin Konut Sorunları, Konut M. E. 316-325 TMMOB Mimarlar Odası.
• Gürünay Ö.(2018), Evrensel Tasarım İlkeleri Doğrultusunda Engelsiz Üniversite Kampüslerinin Tasarlanması Ve Biçimlenmesi Üzerine Bir Araştırma, Sanatta Yeterlik Tezi, Hacettepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, Ankara.
• Gürsoy Çuhadar, S. ve Lordoğlu, K. (2016). Demografik Dönüşüm Sürecinde Türkiye’de Yaşlanma ve Sorunlar,. İstanbul Üniversitesi, Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, No: 54./Mart 2016:63-80.
• Hacıhasanoğlu, I. (2003). Evrensel Tasarım, Tasarım Kuram Dergisi, Sayı 3: 93-101
• HARAC Casta Makas, Universal Design Style (2013). Erişim Adresi: http://www.universaldesignstyle.com/casta-universal-design-scissors/ Erişim Tarihi: 9 Kasım 2018
• İlgar, L. ve İlgar, Ş. (2007). Yaşlılık Dönemi ve Yaşlının Gelişim Görevleri, İstanbul Üniversitesi, Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 7(2007-1): 147-156.
• İmamoğlu, V. (2015), İleri Yaşlardaki Türklerin Yaşam Çevreleri ve Daha İyi Bir Yaşam İçin Öneriler, METU JFA,2015/1,(32:1):105-119, Ankara.
• Kırgı, G. (2018). Mekanda Adalet ve Çocuk: Adalatsiz Ölçek ve Ölçeksiz Adalet, Beyond.İstanbul, Mekanda Adalet ve Çocuk, Mekanda Adalet Derneği, Mart Matbaacılık,5-10.
• Meşhur, F. ve Tekin, M. (2018). Evrensel Tasarım Yaklaşımının Şehir Planlama Disiplini Bakış Açısı ile Değerlendirilmesi, Online Journal of Art and Design, Volume 6, Issue 5 (Special issue), December.
• Metro Giriş Turnikeleri, ST Electronics AFC Wide Gates, SGTrains (2011). Erişim Adresi: https://www.sgtrains.com/technology-faregates.html
• Millennium Park BP Pedestrian Bridge, Chicago, Millennium Park Foundation, Art&Architecture (2019). Erişim Adresi: https://millenniumparkfoundation.org/art-architecture/bp-bridge/ Erişim Tarihi: 2 Kasım 2018
• Millennium Park BP Pedestrian Bridge Chicago, Land 8, Lanscape Architects Network, (2008). Erişim Adresi: https://land8.com/top-10-pedestrian-bridges/bp-bridge/ Erişim Tarihi: 2 Kasım 2018
• M-Museum Leuven, Belçika, Blog: Thesıs Archıtectuur (2011). Erişim Adresi: http://www.carreaulinevandoren.be/thesis-architectuur/ Erişim Tarihi: 2 Kasım 2018
• Mülayim, A. (2009). Bedensel Özürlüler İçin Mimari Mekân Tasarımı, Yüksek Lisans Tezi, T.C. Trakya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Anabilim Dalı, Edirne.
• Olguntürk, N. (2007), Evrensel Tasarım: Tüm Yaşlar, Farklı Yetenekler ve Çeşitli İnsanlık Durumları İçin Tasarım, Dosya 04: Tasarım ve Özgürlük: Engelli İnsanlar ve Herkes İçin Tasarım, TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi, Bülten 46: 10-17.
• Otomatik Hastane Kapıları, ADC, Automatic Door Company (2004). Erişim Adresi: http://adc.com.pk/automatic-hospital-doors, Erişim Tarihi: 6 Kasım 2018
• Özkul, A. Ekrem (1996), Ergonomi, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir.
• Öztürk, M. Ata (2017), Adilin Eşitle Mücadelesi ve Evrensel Tasarım, Limitsiz Spor Engel Tanımayan Spor Platformu, Erişim adresi: http://www.limitsizspor.com/Duyurular/ adilin-esitle-mucadelesi-ve-evrensel-tasarim/183/2 Erişim tarihi : 5 Kasım 2018T.C.
• Piktogram Örnekleri, Door Design for TWCM Restroom, Pinterest, Erişim Adresi: https://www.pinterest.ca /pin/403072235391092170/?lp=true Erişim Tarihi: 9 Kasım 2018
• Piktogram Örnekleri, Universal Design, Meets The Exit Sign, Erişim Adresi: https://universaldesignmeetstheexitsign.com/7-principles-and-universally-usable-design/ Erişim Tarihi: 9 Kasım 2018
• Rampa Tasarımı, Ramp Design, Granite Ramp Design for Hospital. Erişim Adresi: http://sombrilla.info/ramp-design/ Erişim Tarihi: 6 Kasım 2018 T.C. MEB Sağlık Hizmetleri (2016). Büyüme ve Gelişme, Ankara.
• TÜİK (2015). Haber Bülteni Sayı: 18617, Erişim Adresi: http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=18617 Erişim Tarihi: 9 Kasım 2018
• TÜİK (2018). Haber Bülteni Sayı: 27595, Erişim Adresi: http://www.tuik.gov.tr/PdfGetir.do?id=27595 Erişim Tarihi: 9 Kasım 2018 TÜİK (2018). Haber Bülteni Sayı: 27596, Erişim Adresi: http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=27596 Erişim Tarihi: 9 Kasım 2018
• Yaş Grubu ve Cinsiyete Göre En Az Bir Engeli Olan Nüfusun Oranı, Erişim (2015). Erişim Adresi: http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=18617 Erişim Tarihi: 9 Kasım 2018
• Yaş Grubuna Göre Yaşlı Nüfus Oranı, 2013, 2017 (2018). Erişim Adresi: http://www.tuik.gov.tr/PdfGetir.do?id=27595 Erişim Tarihi: 9 Kasım 2018
• Yıldız, S. (2014). Türkiye’de Turizm Tesislerinde Evrensel Tasarım İlkeleri Üzerine Bilgi Geliştirilmesi, İstanbul Örneğinde İrdeleme Doktora Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul
• WHO, (2011-2001). ICIDH-2: International Classification of Functioning, Disability and Health, Cenevre.
• 1-10 Yaş Aralığındaki Çocukların Antropometrik Verileri, Antropometrics for Children. Erişim Adresi: http://s3images.coroflot.com/user_files/individual_files/original_199095_VejfChOXIdBSpNIT2ETqTdNCQ.jpg Erişim Tarihi: 8 Kasım 2018