Sosyal Bilgiler Öğretiminde Edebî Eser Kullanımı: Nitel Bir Çalışma

Yıl 2016, Cilt: 18 Sayı: 2, 953 - 981, 23.12.2016

Adem Beldağ Elif Aktaş

https://doi.org/10.17556/jef.72887

Cited By: 25

Öz

Duygu, düşünce ve hayallerin sözlü ya da yazılı olarak sanatsal bir şekilde anlatıldığı edebî eserler, eğitim-öğretim sürecinde bir ders materyali olarak kullanılmaktadır. Sosyal bilgiler öğretiminde edebî ürünlerin ders aracı olarak kullanılması ise, son zamanlarda giderek yaygınlaşmaya başlamıştır. Sosyal Bilgiler dersi öğretim programında da (2005) edebî eser kullanımına vurgu yapıldığı dikkat çekmektedir. Bu kapsamda sosyal bilgiler derslerinde öğrencilerin anı, biyografi, destan, efsane, gezi yazısı, günlük, hikâye, makale, masal, mektup, menkıbe, roman, siyasetname, söylev, şiir ve tiyatro türlerine ait edebî eserler okumaya teşvik edilmesi beklenmektedir. Bu çalışmada öğretmenlerin ve öğretmen adaylarının sosyal bilgiler dersinde edebî eser kullanımına ilişkin görüşlerini tespit etmek amaçlanmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu Rize ilindeki çeşitli ilköğretim okullarında görev yapan 24 sosyal bilgiler öğretmeni ile Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Sosyal Bilgiler Eğitimi Anabilim dalında öğrenim gören 24 öğretmen adayı oluşturmaktadır. Nitel araştırma desenlerinden durum çalışmasına göre tasarlanan çalışmada veri toplama aracı olarak yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılmıştır. Toplanan verilerin çözümlenmesinde nitel araştırma tekniklerinden içerik analizi ve betimsel analiz kullanılmıştır. Araştırmanın sonuçları öğretmen ve öğretmen adaylarının sosyal bilgiler öğretiminde edebî eser kullanmayı genel olarak faydalı bulduklarını, en çok hikâye türünü kullanmayı tercih ettiklerini ve dersin amaçlarını gerçekleştirmeye katkı sağlayacak edebî eserleri seçme eğiliminde olduklarını ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sosyal bilgiler, edebî eser; öğretmen; öğretmen adayı

Kaynakça

• Akyol, Y. (2011). İlköğretim 7.sınıf sosyal bilgiler dersinde ‘türk tarihinde yolculuk’ ünitesinin çocuk edebiyatı ile ilişkilendirilmesinin öğrencilerin empati becerilerine (eğilimlerine) etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Altunay Şam, E. (2011). “Şu Çılgın Türkler” romanının kuruluş savaşı bilgisini öğrenmeye etkisi. E-Journal of New World Sciences Academy Education Sciences, 6(4), 2555-2568.
• Arslan, E. (2014). Ortaokul 7. sınıf sosyal bilgiler dersinde hikâye anlatım yöntemi-nin akademik başarıya etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Gaziantep Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Aykaç, N. (2007). İlköğretim sosyal bilgiler dersi eğitim-öğretim programına yönelik öğretmen görüşleri. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 6 (22), 46-73.
• Bacak, S. (2008). İlköğretim 5. sınıf sosyal bilgiler dersinde öykü tabanlı öğrenme yaklaşımının öğrenenlerin akademik başarı ve yaratıcılıklarına etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E., Akgün, Ö. E. Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2008). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Yayıncılık.
• Cline, R. K. and B. Taylor. (1978). Integrating literature and free reading into social studies. Social Education, 42, 27-31.
• Creswell, J.W. (2009). Research design: qualitative, quantitative and mixed methods approaches (3th Edition). Los Angeles: Sage Publications.
• Çençen, N. ve Berk, N. (2014). Ortaöğretim T. C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük dersinde “şiir kullanımına” ilişkin öğretmen görüşleri. Türk Tarih Eğitimi Dergisi, 3(1), 1-23.
• Çetişli, İ. (2001). Edebiyat dili/edebî dil, Türk Yurdu, 162/163, 116-124.
• Çetişli, İ. (2006). Edebiyat eğitiminde edebî metnin yeri ve anlamı. Millî Eğitim, 169.
• Çiftçi, T. (2011). Sosyal bilgiler öğretiminde tarihî romanların kullanımının öğren-cilerin akademik başarısı üzerine etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Demir, F ve Açık, A. (2011). Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminde kültürlerarası yaklaşım ve seçilecek metinlerde bulunması gereken özellikler. TÜBAR-XXXGüz.
• Demir, S. B. (2011). Sosyal bilgiler öğretim programına göre tasarlanmış hikâye-lerin etkililiği. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Demir, S. B. ve Akengin, H. (2012). Hikâyelerle sosyal bilgiler öğretimi (2. Baskı). Ankara: Pegem Yayıncılık.
• Doğanay, A. (2002). Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler Öğretimi. C. Öztürk ve D. Dilek (Ed), Sosyal Bilgiler Öğretimi (s. 15-46). Ankara: Pegem Yayıncılık.
• Dönmez, C. ve Altıkulaç, A. (2014). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının ortaokul TC İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük dersi konularının öğretiminde tarihsel kaynakların kullanımına yönelik görüşleri, Kastamonu Eğitim Dergisi, 22(3), 923-942.
• Erdoğan, N. (2007). İlköğretim sosyal bilgiler dersi tarih konularının öğretiminde resimlendirilmiş öykülerin tarihsel düşünme becerilerinin gelişimine etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Fredericks, A. D. (2007). Much more social studies through children’s literature: A collaborative approach. Westport CT: Teacher Ideas Press.
• Gevenç, S. (2014). Sosyal bilgiler öğretiminde fıkraların kullanımı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Niğde Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Glesne, C. (2013). Nitel araştırmaya giriş (2. Baskı). (Çev. Ali Ersoy-Pelin Yalçınoğlu). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Günay, D. (2007), Metin bilgisi (3. Baskı), Multilingual Yayınları, İstanbul.
• Karatay, H. (2007). Değer aktarımı açısından yerli ve yabancı çocuk edebiyatı ürünleri, 38.ICANAS, Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, (10–15 Eylül 2007) Ankara.
• McCall A. L. (2010). Teaching powerful social studies ıdeas through literature Circles. The Social Studies,101 (4),152-159.
• McGowan, T.; Guzzetti, B. (2004). Edebiyat temelli sosyal bilgiler öğretimi (Çev: Ahmet DOĞANAY), Sosyal Bilimler Dergisi, 11(11), 35-44.
• MEB (2005). Sosyal bilgiler öğretim programı (4-5 ve 6-7). http://ttkb.meb.gov.tr/program2.aspx adresinden 31.05.2016 tarihinde indirilmiştir.
• MEB (2008). Sosyal bilgiler öğretmeni özel alan yeterlikleri. Ankara: Öğretmen Yetiştirme ve Eğitimi Genel Müdürlüğü.
• Miles, M. B. and Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis : An expanded sourcebook (2th Edition). Thousand Oaks, California: SAGE Publications, Inc.
• NCSS. (1993). The social studies professional. Washington DC: National Council for the Social Studies.
• Nelson, L., Nelson, T. (1999). Lerarning history through children’s literature. ERIC Digest, ERIC Clearinghouse For Social Studies / Social Science Education, Bloomington, IN. (BBB24392), Washington.
• Oğuzkan, F. (2000). Çocuk Edebiyat. Ankara: Anı Yayıncılık
• Oruç, Ş. ve Erdem, R. (2010). Sosyal bilgiler öğretiminde biyografi kullanımının öğrencilerin sosyal bilgiler dersine ilişkin tutumlarına etkisi. Selçuk Üniver-sitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, 30, 215-229.
• Otluoğlu, R. (2001). İlköğretim okulu 5. sınıf sosyal bilgiler öğretiminde yazılı edebiyat ürünlerinin ders aracı olarak kullanmanın duyuşsal davranış özelliklerini kazanmaya etkisi. Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri En-stitüsü, Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi.
• Öztürk, A. (2002). Tarih öğretiminde tarihi romanların kullanılması, Gazi Üniversi-tesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ortaöğretim Sosyal Alanlar ABD/Tarih Öğretimi Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi.
• Öztürk, C. ve Otluoğlu, R. (2002). Sosyal bilgiler öğretiminde yazılı edebiyat ürünlerini ders aracı olarak kullanmanın duyuşsal davranış özelliklerini ka-zanmaya etkisi. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi. 15, 173-182.
• Öztürk, C., Keskin, S. C. ve Otluoğlu, R. (2014). Sosyal bilgiler öğretiminde edebî ürünler ve yazılı materyaller (6. baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Öztürk, C., Keskin, S. ve Keskin Y. (2004). İlköğretim okulu 4. ve 5. sınıf sosyal bilgiler derslerinde materyal/ teknoloji kullanım durumu. M.Ü Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 19, 107-120.
• Öztürk, C., ve Otluoğlu, R. (2003). Sosyal bilgiler öğretiminde edebî ürünler ve sosyal bilgiler öğretiminde edebî ürünler ve yazılı materyaller. Ankara: Pegem Yayıncılık.
• Öztürk, Ç. (2007). Coğrafya eğitiminde edebî metinlerin kullanımı. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 24, 70-78.
• Savage, M. K. and Savage, T. V. (1993). Children‟s literature in middle school studies. The Social Studies, 84 (1), 32-36.
• Şimşek, A. (2006). İlköğretim sosyal bilgiler dersinde tarihsel hikâyeye yönelik öğrenci görüşleri. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Dergisi, 26(11), 187–202.
• TDK. (1948). Edebiyat ve sanat terimleri sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayın-ları.
• TDK. (2011). Tük dil kurumu sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kavcar, C. (1999). Edebiyat ve eğitim. Ankara: Engin Yayıncılık.
• Tekgöz, M. (2005). İlköğretim 7. sınıf sosyal bilgiler dersinde edebiyat temelli öğretim yönteminin öğrencilerin akademik başarısına ve kalıcılığa etkisi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Top, M. (2009). İlköğretim 8.sınıf T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük dersinin öğretiminde edebî ürünlerin kullanımının öğrenciye başarısı ve tutumuna etkisi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Tural, S. K. (1986). Tarihçinin edebiyat dünyasından alması gerekenler veya metoda ait düşünceler. Türk Kültürü Araştırmaları Dergisi, 24(1), 103-117.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yiğit, E. Ö. (2007). Öyküleştirme Yönteminin 6. Sınıf Sosyal Bilgiler Programı Ülkemizin Kaynakları Ünitesindeki Öğrenci Başarısı Üzerine Etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.