Okullarda Yaşanan Kayırmacı Davranış Örneklerinin Öğretmenlerin Deneyimlerine Göre İncelenmesi

Yıl 2023, Cilt: 25 Sayı: 2, 262 - 278, 29.06.2023

Sibel Ayas , Taner Atmaca

https://doi.org/10.17556/erziefd.1143878

Cited By: 1

Öz

Bu araştırmanın temel amacı farklı kademelerdeki öğretmenlerin görüş ve deneyimleri doğrultusunda okullarda karşılaşılan çeşitli kayırmacılık davranışlarının nedenlerini ve etkilerini ortaya çıkarmaktır. Araştırmanın diğer amacı ise kayırmacılık yapanların ve kendisine kayırmacılık yapılanların öne çıkan özelliklerini betimlemektir. Çalışmada nitel araştırma geleneği içerisinde yer alan olgubilim (fenomenoloji) deseni kullanılmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu kolay (uygun) örnekleme tekniği ile belirlenen ve Düzce ilinde görevli on öğretmen meydana getirmektedir. Araştırmanın verileri betimsel analiz ve içerik analizi ile çözümlenmiştir. Öne çıkan bulgulara göre öğretmenler en çok okullarda, informal ilişkilere dayalı kayırmacılığın, siyasi ya da dini görüş yakınlığından kaynaklı kayırmacılığın, hemşericiliğin, sendikal yanlılığın ve görev dağılımlarında çeşitli kayırmacılığın olduğunu belirtmektedir. Kayırmacılık yapan ve kayrılanlar meslek etiğini ihlal edenler, etik değerlere önem vermeyenler, haksız beklenti içinde olanlar ve mesleki başarısı düşük olanlardır. Kayırmacılık daha çok, çıkar ilişkisini sürdürmek için yapılmaktadır. Kayırmacılığın nedenleri arasında meslek etiği bilgisinden yoksun olma, gruplaşma, çıkar ilişkisi kurma, zayıf okul kültürü gibi faktörler sıralanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kayırmacılık, nepotizm, meslek etiği, yanlılık

Examining the Examples of Nepotistic Behaviors in Schools According to the Experiences of the Teachers

Öz

The main purpose of this research is to reveal the causes and effects of various nepotistic behaviors encountered in schools in line with the opinions and experiences of teachers. The other purpose of the research is to describe the prominent features of the people who are favored and those who are favored. In the study, the phenomenology pattern, which is included in the qualitative research tradition, was used. The study group of the research consists of 10 teachers who are determined by the easy (appropriate) sampling technique and work in Düzce. The data of the research were analyzed by descriptive analysis and content analysis. According to the prominent findings, teachers state that mostly in schools, favoritism is based on informal relations, favoritism stemming from political or religious affiliation, compatriotism, trade union bias, and various favoritism in job distribution. Those who are favorites, violate professional ethics, do not attach importance to ethical values, have unfair expectations, and have low professional success. Nepotism is mostly done to maintain a relationship of interest. Factors such as lack of knowledge of professional ethics, grouping, establishing a relationship of interest, and weak school culture are among the causes of nepotism.

Anahtar Kelimeler

favoritism, nepotism, professional ethic, bias

Kaynakça

• Akar, S. (2020). Örgüt kültüründe bir iş ahlakı olarak nepotizm. Uluslararası Yönetim Akademi Dergisi, 3(1), 241-251. https://doi.org/10.33712/mana.697413
• Akar, E. (2022). Okul yöneticilerinin kayırmacı tutum ve davranışlarına yönelik öğretmen algıları. Tezsiz Yüksek Projesi, Pamukkale Üniversitesi, Denizli.
• Araslı, H., Bavık, A. & Ekiz, E. H. (2006). The effects of nepotism on human resource management: The case of three, four and five-star hotels in Northern Cyprus. International Journal of Sociology and Social Policy, 26(7-8), 295–308. https://doi.org/10.1108/01443330610680399
• Araslı, H. & Tümer, M. (2008). Nepotism, favoritism and cronyism: a study of their effects on job stress and job satisfaction in the banking industry of North Cyprus. Social Behavior and Personality, 36(9), 1237–1250. https://doi.org/10.2224/sbp.2008.36.9.1237
• Argon, T. (2016). Öğretmen görüşlerine göre ilkokullarda yöneticilerin kayırmacılık davranışları. Kastamonu Eğitim Dergisi, 24(1), 233-250.
• Ateş, Ö. (2003). Aile şirketlerinde değişim ve süreklilik anlayışı. Doktora Tezi (Tez No: 126330), Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Atmaca, T. ve Gölmez, A. (2021). Yönetimde nepotizm. Psikososyal yönleriyle yönetim (Editör: Hasan Basri Memduhoğlu ve Kürşad Yılmaz) içinde, ss. 425-448. Ankara: Pegem Yayınları.
• Avcı, A. (2017). Şirketlerde nepotizm uygulamasının çalışanların iş tatmini ve tükenmişlik düzeylerine etkisi. Yüksek Lisans Tezi (Tez No: 461390), İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, İstanbul.
• Aydın, İ. (2021). Öğretmenlik meslek etiği eğitimi. Ankara: MEB
• Aydoğan, İ. (2009). Favoritism in the Turkish educational system: Nepotism, cronyism and patronage. Educational Policy Analysis and Strategic Research, 4(1), 19-35.
• Baş, G. ve Şentürk, C. (2011). İlköğretim okulu öğretmenlerinin örgütsel adalet, örgütsel vatandaşlık ve örgütsel güven algıları. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 17(1), 29-62.
• Bostancıoğlu, S. (2008). The effect of working values on the relationship between job satisfaction and turnover intention. Yüksek Lisans Tezi (Tez No: 221913), Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Bursalıoğlu, Z. (1991). Okul yönetiminde yeni yapı ve davranış. Pegem Yayınları.
• Büte, M. (2011a). Kayırmacılık algısı ile iş tatmini, olumsuz söz söyleme işten ayrılma niyeti arasındaki ilişki. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 10(36), 187-203.
• Büte, M. (2011b). Etik iklim, örgütsel güven ve bireysel performans arasındaki ilişki. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 25(1), 171-192.
• Creswell, J.W. (2017). Eğitim araştırmaları: Nicel ve nitel araştırmanın planlanması, yürütülmesi ve değerlendirilmesi. İstanbul: EDAM Yayınları.
• Çakır, U. ve Özelmacı, Ş. (2017). Ortaokul öğretmenlerinin görüşlerine göre okullarda karşılaşılan sosyal sorunlar. Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 7(2), 260-287. https://doi.org/10.18039/ajesi.333732
• Çelik, K. ve Erdem A. R. (2012). Üniversitede çalışan idari personele göre “kayırmacılık”. Akdeniz Eğitim Araştırmaları Dergisi, 11, 23-30.
• Çevik, H. H. ve Demirci, S. (2015). Kamu politikası: Kavramlar, aktörler, süreç, modeller, analiz, karar verme. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Demirbilek, N. (2018). Okul müdürlerinin kayırmacı davranışlarının öğretmenlerin örgütsel adalet algıları ile müdüre güvene etkisi. Doktora Tezi (Tez No: 504357), İnönü Üniversitesi, Malatya.
• Demirtaş, H. ve Demirbilek, N. (2019). Okul müdürlerinin kayırmacı davranışlarının öğretmenlerin örgütsel adalet algıları ile müdüre güvene etkisi. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(17), 111-142. https://doi.org/10.29029/busbed.456491
• Dirgen, N. (2019). Örgütsel nepotizm ve psikolojik sahiplenme arasındaki ilişkide örgütsel güvenin aracılık rolü: Bankacılık sektöründe bir araştırma. Yüksek Lisans Tezi (Tez No: 546941), Sakarya Üniversitesi, Sakarya.
• Erdem, B. Çeribaş, S., Karataş, A. (2013). Otel işletmelerinde çalışan işgörenlerin kronizm (eş-dost kayırmacılığı) algıları: İstanbul’da faaliyet gösteren bir, iki ve üç yıldızlı otel işletmelerinde bir araştırma. Çukurova Üniversitesi İİBF Dergisi 17(1), 51-69.
• Gider, İ. (2020). Okul yönetiminde kayırmacılık davranışları ile öğretmenlerin işe yabancılaşma düzeyleri arasındaki ilişki. Yüksek Lisans Tezi (Tez No: 653927), Siirt Üniversitesi, Siirt.
• Gider, İ. ve Okçu, V. (2021). Eğitim örgütlerinde kayırmacılık ve işe yabancılaşma sorunsalı. Ankara: İksad Yayınevi.
• Günel, R. (2005). Aile işletmelerinde yönetimin bir sonraki kuşağa devrinde karşılaşılan sorunların tespitine ve bu sorunların çözümüne ilişkin bir araştırma. Yüksek Lisans Tezi (Tez No: 205891), Çukurova Üniversitesi, Adana.
• Kahraman, Ü. (2020). Okul müdürlerinin kayırmacılık davranışları. Uşak Üniversitesi Eğitim Araştırmaları Dergisi, 6(3), 90-106.
• Kaya, Y. K. (1991). Eğitim yönetimi kuram ve Türkiye’deki uygulama. Ankara: Set Ofset Matbaacılık.
• Khatri, N. & Tsang, E.W.K. (2003). Antecedents and consequences of cronyism in organizations. Journal of Business Ethics, 43, 289-303.
• Koçak, A. ve Arun, Ö. (2006). İçerik analizi çalışmalarında örneklem sorunu. Selçuk İletişim Dergisi, 4(3), 21-28.
• Köybaşı, F., Beycioğlu, K., Uğurlu, C.T. ve Özer, N. (2017). Müdürlerin okul liderliği davranışları: Öğretimsel destek, ilişki ve açıklık düzeyleri. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(24), 781-808.
• Küçükkaraduman, E. (2006). İlköğretim okul müdürlerinin etik davranışlarının incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi (Tez No: 187264), Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Meriç, E. (2012) İlköğretim okullarında görev yapan öğretmenlerin algılarına göre okul yönetiminde kayırmacılık. Yüksek Lisans Tezi (Tez No: 340026), Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Van.
• Muca, E. K. (2019) Kayırmacılığın örgütsel güven ve örgütsel bağlılık algılaması üzerindeki etkisi: Kuşadası’ndaki 4 ve 5 yıldızlı konaklama işletmeleri örneği. Yüksek Lisans Tezi (Tez No: 602886), Aydın Adnan Menderes Üniversitesi, Aydın.
• Özcan, M. ve Balcı, Y. (2016). Akademisyenlerin araştırma ve yayın etiğine ilişkin düşünceleri. Türkiye İktisadi Girişim ve İş Ahlâkı Derneği, 9(1), 91–111
• Özkanan, A. ve Erdem, R. (2014). Yönetimde kayırmacı uygulamalar: Kavramsal bir çerçeve. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20, 179- 206.
• Özkanan, A. ve Erdem, R. (2015). Yönetimde kayırmacı uygulamalar üzerine nitel bir çalışma, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Dergisi, 2(2), 7-28.
• Öztürk, A.T. (2008). Değişen çağın aile işletmelerinde kurum kültürünün yerleştirilmesinde profesyonel yöneticilerden beklentiler, Journal of Arts and Sciences, 10, 109-116.
• Patton, M.Q. (2014). Nitel araştırma ve değerlendirme yöntemleri (Çeviri Editörü: Mesut Bütün-Selçuk Beşir Demir). Ankara: Pegem Akademi.
• Polat, G. (2012). Örgütlerde nepotizmin örgütsel adalet algısı ile ilişkisinin tespitine yönelik bir araştırma. Yüksek Lisans Tezi (Tez No: 313200), Dumlupınar Üniversitesi, Kütahya
• Polat, S. ve Kazak, E. (2014). Okul yöneticilerinin kayırmacı tutum ve davranışları ile öğretmenlerin örgütsel adalet algıları arasındaki ilişki. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 20(1), 71-92.
• Tan, Ç. (2006). İlköğretim okullarında görev yapan öğretmenlerin örgütsel adalet konusundaki algıları (Elâzığ il örneği). Yüksek Lisans Tezi (Tez No: 186206), Fırat Üniversitesi, Elâzığ.
• Tunç, B. (2008). Okul yönetiminde çalışan hizmetleri. Türk eğitim sistemi ve okul yönetimi. (Editör: H. Basri Memduhoğlu ve Kürşad Yılmaz) içinde, ss. 225-246. Ankara: PegemA.
• Turhan, M. ve Erol, Y.C. (2020). Öğretmen görüşlerine göre eğitim örgütlerinde kronizm ve sinizm arasındaki ilişki. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 35(4), 874-886). https://doi: 10.16986/HUJE.2019049147
• Uçar, A. (2016). Yöneticilerin kayırmacı davranışlarının, örgütsel muhalefet üzerindeki etkisi. Yüksek Lisans Tezi (Tez No: 454852), Siirt Üniversitesi, Siirt. van Manen, M. (2016). Researching lived experience: Human science for and action sensitive pedagogy. New York: Routledge
• Yıldırım, M. (2013). Kamu yönetiminin kadim paradoksu: Nepotizm ve meritokrasi. CBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 11(2), 353-380.
• Yılmaz, A. ve Kılavuz, R. (2002). Türk kamu bürokrasisinin işlemsel sorunları üzerine notlar. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 3, 17-31.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınları.
• Yücekaya, P. (2018). Nepotizmin örgütsel bağlılığa etkisi: Çalışanların mülkiyet sahipliği yoluyla özelleştirilen bir işletme örneği. Social Sciences Studies Journal, 4(27), 6089-6102.