İbn Sînâ ve Tûsî’ye Göre Tanrı’nın Bilgisi

Yıl 2016, Sayı: 32, 29 - 54, 30.05.2016

Murat Demirkol

Öz

Tanrı’nın bilgisi,
Müslüman filozoflar tarafından bilgi teorisinin konusu olarak değil, metafizik
kapsamında bir mesele olarak ele alınmıştır. İslam felsefesinde hususi bir epistemoloji
başlığı açılmış olmamakla birlikte insanın bilmesi ve idraki hem mantık hem de
nefis teorisi kapsamında incelenmiştir. Duyusal idrak, hayvani nefsin idrak ve
tahrik şeklindeki iki temel gücünden birincisinin iç ve dış duyuları kapsamında
ele alınırken, öncüllere dayalı olarak yeni bilgi üretme ve kesinlik konusu da
mantıkta ele alınmıştır. Soyut bilgi gücü olan aklın dış ve iç duyular yoluyla
elde edilen suretlerden soyutlama yaparak tümel bilgiye ulaşması bir yönüyle
nefis teorisinin, diğer yönüyle bu işlemi faal aklın desteği ve feyzi sayesinde
yapması nedeniyle metafiziğin ilgi alanına girmektedir. Biz bu makalede
Tanrı’nın bilgisini İbn Sînâ ve Nasîreddin Tûsî’nin görüşleri çerçevesinde incelerken
onların Tanrı’nın tümel ve zatî bilgisi ile insanın tümel ve tikel bilgisi
arasında yaptıkları karşılaştırmayı da çalışma kapsamına aldık. Dolayısıyla
makalede bu iki filozofun bilgi teorisine kısmen değindik. Çünkü Tanrı’nın
bilgisini anlama çabası, insanın bilgi ve idrak şeklini göz önünde bulundurmayı
ve karşılaştırma yaparak farklılığı ortaya koymayı gerektirmektedir. Bu çalışmada
Tanrı’nın kendi zatını ve başkalarını nasıl bildiği ve bilgisinin makul
suretlerin onda irtisamıyla mı yoksa zatı ile makullerin ittihadı şeklinde mi
gerçekleştiği konuları iki filozofun düşüncelerine dayalı olarak incelenip
ortaya konacaktır.

Anahtar Kelimeler

Bilgi, tümel bilgi, tikel bilgi, akletme, irtisam, ittihad

Knowledge of God according to Avicenna and Tusi

Öz

The knowledge of God has been taken into account by
the Muslim philosophers not as a theory of knowledge but as a subject within
the framework of metaphysics. Though there is no title specifically dedicated
under epistemology in Islamic philosophy, man’s knowing and perception (idrak) has been analysed within the framework of both logic
and soul (nafs) theories. Sensual conception has been taken
into account under the former drive of two fundamental motives, namely carnal
perception and actuation, whereas producing new knowledge and certainty based
on premises has been studied under logic. The power of abstract knowledge is studied
both in the theory of nafs in that it
reaches the universal knowledge by abstracting the images derived from internal
and external senses, and also analysed under metaphysics since it processes information
through a active intellect and transfer of knowledge. In this article, while we
analyse the knowledge of God via the works of Avicenna and Nasir al-din
al-Tusi, we also take into account the comparison between the universal and
self-knowledge of God and human’s universal and particular knowledge in this
study, too. Thus, we partially touched upon the knowledge theories of both
philosophers. The quest for conceiving the Knowledge of God requires
considering the character of human’s knowledge and reasoning and putting
forward the differences via comparison. 
In this study, the fact that how God knows himself (dhat) and others’ and how
this knowledge is realised whether it is delineated (irtiṣām) in his dhat through intelligible
images or in the form of unification of intelligibles with  his dhat, it will be analysed through the
ideas of two philosophers.

Anahtar Kelimeler

Knowledge, universal knowledge, particular knowledge, intellect, irtisam, unification

Kaynakça

• Acar, Rahim, “Yaratan Bilmezse Kim Bilir? İbn Sînâ’ya Göre Allah’ın Cüz’îleri Bilmesi”, İslâm Araştırmaları Dergisi, Sayı 13, 2005, 1-23
• Akkanat, Hasan, “İslam Felsefesinde Tikelleri Tümel Tarzda Bilmek”, Felsefe Dünyası, Ankara, 2010/1, sayı 51, ss. 144-184
• Cengiz, Yunus, “Kâdî Abdülcebbâr’ın Bilgi Sisteminde Algı-Akıl İlişkisi”, Mukaddime, Sayı 2, 2010
• Demirkol, Murat, “Nasîreddin Tûsî Felsefesinde Tanrı’nın Bilgisi Meselesi”, Uluslararası 13. Yüz-yılda Felsefe Sempozyumu Bildirileri, Ankara, 2014
• Fenâ, Fatıma, “İlm-i Hodâ Nezd-i İbn Sînâ ve İntkâd-ı Hâce Nasîruddin Tûsî be Û”, Hâce-i Pejûhî, editör: Abdullah Salavâtî, Tahran, hş. 1390
• Gazzalî, Filozofların Tutarsızlığı, çeviren: Mahmut Kaya vd., Klasik Yayınları, İstanbul, 2009
• İbn Sînâ, Mubâhasât, Kum, 1992
• İbn Sînâ, İşâretler ve Tembihler, çeviren: Ali Durusoy vd., İstanbul, 2005
• İbn Sînâ, el-İşârât ve’t-Tenbihât, Tahran, hş. 1379
• İbn Sînâ, Mebde ve Meâd, Tahran, hş. 1363
• İbn Sînâ, eş-Şifa, el-İlâhiyât, Tahran, hş. 1363
• İbn Sînâ, eş-Şifa, Metafizik II, çeviren: Ekrem Demirli vd., İstanbul, 2005
• İbn Sînâ, et-Ta’lîkât, Kum, 1984
• Konevî, “Sadreddin Konevî ve Nasîreddin Tûsî Arasındaki Müzakereler”, Felsefe Mektupları: Tûsî İle Bazı Çağdaşları Arasında Felsefî Yazışmalar, çeviren: Murat Demirkol, Ankara, 2015
• Memiş, Murat, Kâdı Abdülcebbâr’da Bilgi Problemi, Basılmamış Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir, 2007
• Râzî, Fahreddin, el-Mebâhısü’l-Meşrikıyye fî İlmi’l-İlâhiyyât ve’t-Tabiiyyât, Beyrut, 1990
• Râzî, Kutbeddin, el-Muhâkemât (Şerhu Şerhayi’l-İşârât), Tahran, hş. 1379
• Tûsî, Nasireddin, “Herat Kadısı Fahreddin Muhammed bin Abdullah Biyârî’nin Sorularına Ce-vaplar”, Felsefe Mektupları: Tûsî ile Bazı Çağdaşları Arasında Felsefî Yazışmalar, çeviren: Murat Demirkol, Ankara, 2015
• Tusî, Nasireddin, “Sadreddin Konevî’nin Sorularına Cevaplar”, Felsefe Mektupları: Tûsî ile Bazı Çağdaşları Arasında Felsefî Yazışmalar, çeviren: Murat Demirkol, Ankara, 2015
• Tûsî, Nasireddin, Şerhu’l-İşârât ve’t-Tenbihât (Hallü Müşkilâti’l-İşârât), Tahran, hş. 1379
• Tûsî, Nasireddin, “Bilgi Meselesinin Açıklanması”, Felsefe Mektupları: Tûsî ile Bazı Çağdaşları Arasında Felsefî Yazışmalar, çeviren: Murat Demirkol, Ankara, 2015
• Türker, Ömer, İbn Sînâ Felsefesinde Metafizik Bilginin İmkânı, İsam Yayınları, İstanbul, 2009