Hz. Peygamber’in Hayatının Öğretiminde Görsel Materyal Kullanımı: İslam Minyatür Sanatı Örneği

Yıl 2023, Sayı: 50, 769 - 798, 30.09.2023

Muhammet Mustafa Bayraktar , Saliha Bozer Bayraktar

https://doi.org/10.37697/eskiyeni.1288997

Öz

Hz. Peygamber’in etkin bir şekilde öğretilmesiyle İslam dininin doğru anlaşılması arasında anlamlı bir ilişki bulunmaktadır. Bu bağlamda Hz. Peygamber’i öğretirken nelerin anlatıldığı kadar nasıl anlatıldığı da önem arz etmektedir. Bu araştırmanın amacı, Hz. Peygamber’in hayatının öğretiminde İslam Minyatür Sanatının kullanım imkânını araştırmaktır. Çalışmanın verileri doküman incelemesi yoluyla toplanmıştır. Öncelikle İlköğretim ve Ortaöğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersi öğretim programları incelenmiştir. Hz. Peygamber’in Hayatının öğretimine ilişkin kazanımlar tespit edilmiş ve listelenmiştir. Daha sonra görsel materyal ve minyatüre ilişkin eserler incelenmiştir. Bu incelemeler neticesinde New York Public Library’de, Spencer Koleksiyonu’nda mevcut olan Siyer-i Nebî isimli eserin üçüncü cildindeki Hz. Peygamber tasvirleri çalışmanın kapsamına dahil edilmiştir. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersi öğretim programında yer alan bazı kazanımlarla Siyer-i Nebî’nin üçüncü ciltteki dokuz minyatürün ilişkilendirilebildiği tespit edilmiştir. Söz konusu tasvirlerle ilişkilendirilen kazanımların 4.4.5.; 6.4.1.; 6.4.2.; 6.4.3.; 8.4.1.; 10.2.4. ve 11.2.2. numaralı yedi kazanım olduğu tespit edilmiştir. İlişkilendirilen minyatürlerin konularının ise ‘Mi‘râc’, ‘Ebû Tâlib’in Vefatı’, ‘Kabile Lideri Henâd’ın İslam’ı Kabulü’, ‘İslam’a Davet’, ‘Akabe Biatı’, ‘Hicret’, ‘Mescid-i Nebî’nin İnşası’, ‘Örnek Sahabe’ ve ‘Gayr-i Müslimlerle Görüşmeler’ şeklinde sıralandığı anlaşılmaktadır. Elde edilen ilişkilendirmeler çerçevesinde Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersi kazanımları doğrultusunda Hz. Peygamber’in hayatının öğretiminde minyatürün kullanılabileceği anlaşılmaktadır. Çalışmamızın içerik geliştiricilere din öğretiminde görsel materyal olarak minyatür kullanımı konusunda olumlu bir tutum kazandırması beklenmektir. Yine bu araştırmanın, din öğretiminde görsel materyallerin ve özellikle minyatürün eğitsel amaçlı kullanımında öğretmenlere bilgi ve farkındalık kazandırması da beklenmektedir. Ulaşılan sonuçlara bağlı olarak çalışmanın, öğretim programlarına, ders kitaplarına ve elektronik içeriklere katkı sağlaması beklenmektedir. Çalışmada ulaşılan sonuçlara bağlı olarak benzer ya da daha kapsamlı çalışmalarla Siyer-i Nebî’de ya da Hz. Peygamberle ilgili eserlerde yer alan diğer minyatürlerin de din öğretimi açısından kullanım imkânının incelenmesi önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Din Eğitimi, Türk İslam Sanatları, Görsel Materyal, Hz. Peygamber’in Öğretimi, İslam Minyatür Sanatı

The Use of Visual Materials in the Teaching of the Prop-het's Life: An Example of Islamic Miniature Art

Öz

There is an significant relationship betwen the effective teaching of the Prophet’s life and the correct understanding of the religion of Islam. In this context how the Prophet is taught is as important as what istaught. The aim of this research is to investigate the possibility of using Islamic miniature art in the teaching of the life of the Prophet. The data of the study were collected through document review. First of all, Primary and Secondary Education Religious Culture and Moral Knowledge course curricula were examined. The achievements related to the teaching of the Prophet's Life have been identified and listed. Then, visual materials and works related to miniature were valuated. As a result of these examinations, the depictions of Prophet in the third volume of Siyar-i Nabî (Life of the Prophet) in the Spencer Collection at the New York Public Library were included in the research. It has been determined that the nine miniatures in the third volume of Siyer-i Nebî can be associated with some of the achievements in the Religious Culture and Moral Knowledge course curriculum. It has been determined that seven achievements (4.4.5.; 6.4.1.; 6.4.2.; 6.4.3.; 8.4.1.; 10.2.4.; 11.2.2.) can be correlated. It is understood that the subjects of the associated miniatures are listed as 'Mi‘râj', 'Death of Abu Talib', ‘The Tribal Leader Henad’s Conversion to Islam’, 'Invitation to Islam', Pledge of al-'Aqaba', 'Hijra', 'Construction of al-Masjid al-Nabawi', 'Examplary Companion' and 'Conversations with Non-Muslims'. W,th,n the framework of theassociations obtained, it is understood that the miniature can be used in the teaching of the life of the Prophet in the line with achievement of the Religious Culture and Moral Knowledge course within the framework of the obtained associations, It is understood that the miniature can be used in the teaching of the life of the Prophet. It is expected that our study will give content developers a positive attitude about the use of miniatures as visual materials in religious teaching. It is also hoped that this research will provide teachers with knowledge and awareness in the educational use of visual materials and especially miniatures in religious education. Depending on the results, it is expected that the study will contribute to curricula, the textbooks and electronic contents. Based on the results reached in the study, it is recommended to examine the possibility of using other miniatures in Siyar-i Nabî or in works about the Prophet in terms of religious education with similar or more comprehensive studies.

Anahtar Kelimeler

Religious Education, Turkish-Islamic Arts, Visual Material, Teaching of the Prophet’ Life, Islamic Miniature Art

Kaynakça

• Akyürek, Süleyman. “Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Derslerinde Kavram Haritalarının Kullanımı”. Değerler Eğitimi Dergisi 1/3 (Temmuz 2003), 65-85.
• Akyürek, Süleyman. Din Öğretimi Model Strateji Yöntem ve Teknikler. Ankara: Nobel Akademi, 6. Baskı, 2017.
• Alkan, Cevat. Eğitim Teknolojisi. Ankara: Yargıçoğlu Matbaası, 1984.
• Altaş, Nurullah. İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretimi Kavramlar Yaklaşımlar Yöntemler ve Teknikler Örnek Ders İşlenişleri. Ankara: Nobel Yayınları, 2001.
• Arıkan, Arda. “Edebiyat Öğretiminde Görsel Araç Kullanımı: Kısa Öykü Örneği”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 27 (2009), 1-16.
• Arslan, Z. Şeyma - Yılmaz, Muhammet. Hz. Peygamberi Nasıl Öğretelim? İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi, 2. Baskı, 2014.
• Aydın, Mehmet Zeki. Ahlak Öğretiminde Örnek Olay İncelemesi Yöntemi. Ankara: Nobel Yayınları, 2003.
• Bayraktar, Muhammet Mustafa. Öğretim Materyalleri ve Din Öğretiminde Somut Materyal Örnekleri. Ankara: Nobel Yayınları, 2023.
• Buyrukçu, Ramazan. “Çağımızda Hz. Peygamberi Anlamak ve Anlatmak”. III. Kutlu Doğum Sempozyumu Tebliğler. 113-122. Isparta: S.D.Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2000.
• Buyrukçu, Ramazan. “Günümüz Din Eğitimi ve Öğretiminde Peygamber Öğretimi”. IV Kutlu Doğum Sempozyumu Tebliğler. 379-396. Isparta: S.D.Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2001.
• Çakmak, Fatih. “Ortaokul Seçmeli Peygamberimizin Hayatı Dersi Öğretim Programı Hedefleri Üzerine Bir Analiz”. Afyon Kocatepe Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 2/2 (Aralık 2019), 116-143.
• Çilenti, Kamuran. Eğitim Teknolojisi ve Öğretim. İstanbul: Kadıoğlu Matbaası, 1984.
• Çoşkun, Hatice. “Sınıf ve Türkçe Öğretmenlerinin Türkçe Derslerinde Görsel-İşitsel Materyal Kullanma Durumları ve Bunu Etkileyen Faktörler”. International Journal of Language Academy 2/4 (2014), 333-347.
• Demirel, Özcan vd. Öğretim Teknolojileri ve Materyal Geliştirme. Ankara: Pegem A Yayınları, 2002.
• Dikmen, Melek. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi H. 1221 No’lu Siyer-i Nebî’de Metin Minyatür İlişkisi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2009.
• Erken, Veysi. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretiminde Kavram Geliştirme Haritaları 4-5. Sınıflar. Ankara: İlk Adım Yayınları, 2006.
• Erken, Veysi. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretiminde Kavram Geliştirme Haritaları 6, 7 ve 8. Sınıflar. Ankara: İlk Adım Yayınları, 2006.
• Ferrari, Nicole Kançal. “Hıristiyan ve İslâm Dünyasındaki Peygamber Tasvirleri: Bir Değerlendirme”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 30 (2014), 63-100.
• Gündoğdu, Emine. Siyeri Nebi Nüshasında Hz. Muhammed Tasvirlerinin Yer Aldığı Minyatürlerin İncelenmesi (NYPL, Sepencer Coll., Turc. MS.3). İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakfı Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Güneş, Adem. Din Öğretimi Materyalleri. İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları, 3. Baskı, 2017.
• Gürel, Ramazan. “Hz. Peygamber’in (s.a.) Eğitim-Öğretim Modelinde Belli Başlı İlke ve Metodlar”. Yakın Doğu Üniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi 1/2 (2015), 7-29.
• Gürtunca, M. Faruk. Kitab-ı Siyer-i Nebî. 3 Cilt. İstanbul: Ülkü Yayınevi, 1963.
• İşman, Aytekin. Öğretim Teknolojileri ve Materyal Geliştirme. Ankara: Sempati Yayınları, 2005.
• Karasar, Niyazi. Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara: Nobel Akademi Yayınları, 11. Baskı, 2002.
• Kaya, Zeki. Öğretim Teknolojileri ve Materyal Geliştirme. Ankara: Pegem A Yayıncılık, 2006.
• Kayaoğlu, Fatma. Ortaokullardaki Seçmeli “Peygamberimizin Hayatı” Dersinin Öğrenciler Açısından Değerlendirilmesi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Kıral, Bilgen. “Nitel Bir Veri Analizi Yöntemi Olarak Doküman Analizi”. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 15 (Mayıs 2020), 170-189.
• Kol, Suat. “Okul Öncesi Eğitimde Teknolojik Araç-Gereç Kullanımına Yönelik Tutum Ölçeği Geliştirilmesi”. Kastamonu Eğitim Dergisi 20/2 (Mayıs 2012), 543-554.
• Korkmaz, Mehmet. Din Öğretimi Teknolojisi ve Materyal Geliştirme. Kayseri: Kimlik Yayınları, 4. Baskı, 2018.
• Kula, M. Naci. “Gençlerimize Peygamberimizi Nasıl Anlatalım?”. Hz. Muhammed ve Gençlik. 67-71. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1995.
• Küçük, Mehmet. vd. Öğretim Teknolojileri ve Materyal Tasarımı. Ankara: Nobel Yayınları, 2011.
• NYPLDC, New York Public Library Digital Collection. “Siyar-i Nabî”. Erişim 01 Mart 2023. https://digitalcollections.nypl.org/collections/siyar-i-nab#/?tab=about
• Mahir, F. Banu. “Minyatür”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/118-123. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Mahir, F. Banu. Osmanlı Minyatür Sanatı. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2012.
• Özdemir, Saadettin. “Din Eğitiminde Soru-Cevap Metoduyla Öğretimde Hz. Peygamber Örnekliği”. IV Kutlu Doğum Sempozyumu Tebliğler. 397-413. Isparta: S.D.Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2001.
• Özdemir, Şuayip. “Ortaöğretimde Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Derslerinde Öğretmenlerin Yardımcı Ders Araç ve Gereçleri Kullanma Durumu”. Orta Dereceli Okullarda Yürütülen Din Eğitimi Öğretiminin Problemleri Sempozyumu. 177-178. Kayseri: İBAV Yayınları, 1998.
• Özenç, Fikret. “Dini Çeşitlilik Açısından Siyer Öğretimi”. Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/1 (2019), 7-18.
• Öztürk, Hakan. “1923-1938 Yılları Arasında Din Derslerinde Okutulan Kitaplarda Hz. Muhammed Tasavvuru”, F.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/1 (2012), 85-102.
• Pektaş, Pelin. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretiminde Çoklu Zekâ Uygulamaları. Ankara: Özel Ceceli Yayınları, 2003.
• Sarıkaya, Asım. “Diyanet İşleri Başkanlığı Tarafından Hazırlanan Hutbelerde (2015-2017) Siyer Öğretimi -Sorunlar ve Çözüm Önerileri-”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19/2 (2019), 714-729. https://doi.org/10.30627/cuilah.634147
• Sarıtaş, Mustafa vd. Öğretim Teknolojileri ve Materyal Tasarımı. Ankara: Pegem A Yayınları, 2009.
• Sözen, Hasan. “Peygamberimizin Hayatı Dersinde Hz. Muhammed’in Örnek Kişiliğinin Model Alma Yoluyla Öğretimi”. Bayburt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/8 (Aralık 2018), 101-116.
• Şahin, Mehmet. “Öğretim Materyallerinin Öğrenme-Öğretme Sürecindeki İşlevine İlişkin Öğretmen Görüşlerinin Analizi”. K.Ü. Kastamonu Eğitim Dergisi 23/3 (Aralık 2014), 995-1012.
• Şimşek, Nazmi. Öğretim Teknolojileri Kullanımı ve Materyal Geliştirme. Ankara: Asil Yayınları, 2007.
• Tanındı, Zeren. Siyer-i Nebî İslâm Tasvir Sanatında Hz. Muhammed’in Hayatı. İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları, 1984.
• Yalın, Halil İbrahim. Öğretim Teknolojileri ve Materyal Geliştirme. Ankara: Nobel Yayınları, 14. Baskı, 2005.
• Yavuz, Salih Sabri. “Mi‘râc”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/132-135. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Yetâberî, Abdülaziz. “Hz. Peygamber’in (s.a.v.) Sîretini Öğretmenin Yeni Nesiller ve Toplum Üzerindeki Etkileri”. Vahyin Nüzûlünün 1400. Yılında Hz. Muhammed (s.a.v.). 637-644. İstanbul: İslâmî İlimler Araştırma Vakfı, 2011.
• Yurdakul, Halise. Seçmeli Hz. Muhammed’in Hayatı Dersi 10. Sınıf Müfredat Programının Kavram Haritası Tekniği ile İşlenişi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Yücel, Tülay. “Seçmeli Hz. Muhammed’in Hayatı Dersine İlişkin Öğretmen Görüşleri Üzerine Bir Araştırma”. Toplum Bilimleri Dergisi 27 (Aralık 2019), 648-675.