The Problem of Proofs for God's Existence Between Physics and Metaphysics: A Critique of Theology and Philosophy

Yıl 2024, Sayı: 52, 435 - 467, 26.03.2024

Recep Erkmen

https://doi.org/10.37697/eskiyeni.1413073

Öz

This article examines Islamic thought in general and theology in particular in terms of the relationship between physics and metaphysics, based on Aristotle’s Physics VIII, and reevaluates Averroes’ (d. 595/1198) criticism of Avicenna (d. 428/1037) and Ashʻarī theology regarding the matter of proof for God’s existence. Averroes claims that the Ashʻarī theology lacks metaphysics, so the ḥudûth evidence (the proof of contingency) contains structural problems. Drawing from Averroes’ analysis, the cosmological arguments revolving around theologians' proof of God's existence from the universe's contingency have developed into a profoundly intricate framework, generating polemics to the extent that even scholars in the field struggle to grasp its intricacies. Expanding on this point, theologians' efforts to establish God's existence often exacerbate rather than alleviate complexities surrounding the relationship between contingency and eternity (physics and metaphysics). On the other hand, Averroes maintains his silence against Avicenna and Avicenians, who seem to have solved the main problems regarding the eternal-temporal dichotomy through metaphysics, and criticizes them for rendering Aristotelian physics inactive in the proof of Necessary Being. Conversely, Averroes remains unconvinced by the theologians' cosmological/physics-based arguments through the proof of contingency. However, when viewed from the perspective of Averroes, the theologians were neither able to solve the problem of the relationship between eternal and temporal with metaphysical propositions nor were they able to correctly apply physical principles in their cosmological arguments. The assertion that theologians could not implement physics accurately also carries the insinuation that they failed to formulate a coherent metaphysical framework. Is Averroes right, and do Avicenna’s and the theologians’ proofs for God’s existence contain structural problems regarding the physics-metaphysics relationship? Is physics still necessary in terms of proof of God’s existence? Or is physics sufficient to prove God’s existence? Is it possible to have a proof for God’s existence without metaphysics? What kind of problems does neglecting physics or metaphysics cause? The study will examine these questions from various perspectives.

Anahtar Kelimeler

Kalam, Ash‘ariyya, Ḥudûth, Possibility, the Necessary Being, Physics, Metaphysics

Fizik ve Metafizik Arasında İsbât-ı Vâcib Meselesi: Bir Kelâm ve Felsefe Eleştirisi

Öz

Bu makale, genelde İslam düşüncesini özelde kelâmı Aristo’nun Fizik VIII’inden yola çıkarak fizik ve metafizik arasındaki ilişki açısından incelemekte ve İbn Rüşd’ün (öl. 595/1198) İbn Sînâ’ya (öl. 428/1037) ve Eşʻarî kelâmına dair eleştirilerini isbât-ı vâcib meselesi minvalinde yeniden değerlendirmektedir. İbn Rüşd, Eşʻarî kelâmcılarının bir metafizik inşa edemediklerini ihsas ettirerek, hudûs delillerinin yapısal problemler içerdiğini iddia etmektedir. İbn Rüşd'ün analizine göre, kelamcıların hudûs delili odaklı kozmolojik argümanları, polemikten bağımsız olamayacak şekilde son derece karmaşık bir yapıya ulaşmış ve bu durum, konunun uzmanları için dahi kavranması zor bir hal almıştır. Somutlaştırmak gerekirse, kelamcıların isbât-ı vâcib delilleri, hadis-ezeli (fizik-metafizik) ilişkisine dair problemleri çözme yerine daha içinden çıkılmaz hale getirme eğilimindedir. Diğer bir yandan ise İbn Rüşd, ezelî-hâdis dikotomisine dair ana problemleri metafizik üzerinden çözen İbn Sînâ ve İbn Sînâcılara karşı sükutunu korurken, isbât-ı vâcib meselesinde filozofların Aristo fiziğini atıl hale getirmelerini tenkit etmektedir. Öte yandan kelâmcıların hudûs delilleri ile kozmolojik/fizik temelli bir argüman sunmuş olmaları, İbn Rüşd’ü tatmin etmemiştir. İbn Rüşd zaviyesinden bakıldığında kelâmcılar, ne -biraz önce bahsedildiği gibi- ezelî-hâdis problemini metafizik önermelerle çözebilmişlerdir ne de kozmolojik argümanlarında fizik prensiplerini doğru bir şekilde uygulayabilmişlerdir. Kelamcıların fiziği doğru bir şekilde icra edememeleri iddiası, insicamlı bir metafizik de inşa edemekleri ithamını da beraberinde getirmektedir. İbn Rüşd haklı mıdır ve İbn Sînâ’nın ve kelâmcıların isbât-ı vâcib delilleri fizik-metafizik ilişkisi açısından yapısal sorunlar içermekte midir? İsbât-ı vâcib açısından fizik hala zorunlu mudur? Ya da isbât-ı vâcib için fizik kendi başına yeterli midir? Metafiziksiz bir isbât-ı vâcib delili mümkün müdür? Fiziği ya da metafiziği ihmal etmek ne gibi sorunlara neden olmaktadır? Makale, bu soruları çeşitli açılardan inceleyecektir.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Eş‘ariyye, Hudûs, İmkan, Zorunlu Varlık, Fizik, Metafizik

Teşekkür

Makaleyi okup geri dönüşler yapan Zeliha Uluyurt'a ve İbrahim Aksu'ya teşekkür ederim.

Kaynakça

• Abrahamov, Binyamin. "Gazali’nin Nedensellik Teorisi". çev. Yaşar Türkben. e-Makâlât Mezhep Araştırmaları 2/1 (2009), 115-141.
• Aristotle. De Anima. çev. Mark Shiffman. Newburyport, MA: Focus Publishing R. Pullins Co., 2012.
• Aristotle. Physics. ed. Jonathan Barnes. Princeton, NJ: Princeton University Press, 1984.
• Averroes. Averroes on Aristotle’s "Metaphysics": An Annotated Translation of the So-Called "Epitome". ed. Arnzen Rüdiger. Berlin: De Gruyter, 2010.
• Averroes. Faith and Reason in Islam: Averroes’ Exposition of Religious Arguments. çev. Ibrahim Y. Najjar. Oxford: Oneworld, 2001.
• Averroes. Ibn Rushd’s Metaphysics: a translation with introduction of Ibn Rushd’s commentary on Aristotle’s metaphysics, book Lâm. ed. Charles Genequand. Leiden: Brill, 1984.
• Averroes. The Decisive Treatise: The Connection Between Islamic Religious Law And Philosophy. çev. Massimo Campanini. Piscataway, NJ: Gorgias Press, 2017.
• Avicenna, The Physics of The Healing: a parallel English-Arabic text, çev. Jon McGinnis. Provo, UT: Brigham Young University Press, 2009.
• Aydın, Fatih. "Allah’ın Varlığı ve Birliği Hakkında İbn Rüşd’ün Delilleri ve Eş’ariler’i Eleştirisi". Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/2 (2020), 1120-1141. https://doi.org/10.17859/pauifd.776535
• Bozkale, Lütfi. “İmkân-Hudûs İlişkisi Konusuna Genel Bakış”. Mesned İlahiyat Araştırmaları Dergisi 3/1 (2012), 203-228.
• Cürcânî, Seyyid Şerif. Kitabu't-Ta'rifât. thk. M. Abdurrahman el-Mar'aşli. Beyrut: Darü'n-Nefâis, 2012.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdullâh b. Yûsuf, el-Burhân fî usûli’l-fıkh. thk. Abdülazim ed-Dîb. Kahire: Dâru’l-Ensâr, 1979.
• Cook, Michael A. “The Origins of ‘Kalām’”. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London 43/1 (1980), 32–43.
• Erkmen, Recep. Fakhr al-Dîn al-Râzî: The Problem of Knowledge and Metaphysical Skepticism. Bloomington: Indiana Üniversitesi, Doktora Tezi, 2022.
• Falcon, Andrea. “Between Physics and Metaphysics: Aristotle at the Boundaries of Knowledge”. Nature et Sagesse: les rapports entre physique et metaphysique dans la tradition aristotelicienne: recueil de textes en hommage a Pierre Pellegrin, ed. C. Cerami. 71-94. Louvain-la-Neuve, Wallonia: Peeters Publisher, 2014.
• Falcon, Andrea. “The argument of Physics VIII”. Aristotle’s Physics: A Critical Guide, ed. M. Leunissen. 265-283. Cambridge: Cambridge University Press, 2015. https://doi.org/10.1017/CBO9781139381741.015
• Fazlur Rahman. "Ibn Sînâ’s Theory of God-World Relationship", God and Creation: an Ecumenical Symposium. ed. David B. Burrell ve Bernard McGinn. 38-55. Notre Dame, IN: University of Notre Dame Press, 1990.
• Gazzâlî, Ebû Hamîd. el-İktisâd fi’l-i‘tikâd. Mısır: Matba‘atu’s-Sa‘âde, 1909.
• Gazzâlî, Ebû Hamîd. Esâsü'l-Kıyâs: Fıkhî Kıyâsın Esası: Tevkîf. çev. Bayram Pehlivan. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2019.
• Gazzâlî, Ebû Hamîd. Filozofların Tutarsızlığı: Tehâfütü’l-felâsife, çev. Mahmut Kaya ve Hüseyin Sarıoğlu. İstanbul: Klasik Yayınları, 2005.
• İbn Rüşd. Metafizik Şerhi: Telhîs mâ baʻd el-tabîʻa. çev. Muhittin Macid. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2004.
• İbn Sînâ. el-Mübâhasât. nşr. Muhsin Bîdarfer. Tehran: Müessese-i Pejûheşha-yı Hikmet ve Felsefe-i İran, 1396.
• İbn Sînâ. “Şerhu Kitâbi Harfi’l-Lâm”. Aristo ‘inde’l-’Arab: dirāse ve nusūs gayr menşūre, ed. Abdurrahman Bedevî. 22-33. Kuveyt: Vekâletu’l-Matbû’ât, 1978.
• İzmirli İsmail Hakkı. Yeni İlmi Kelam. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013.
• Kâdî Abdülcebbâr. Şerhü’l-Usuli’l-Hamse: Mu’tezile’nin Beş İlkesi. çev. İlyas Çelebi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013.
• Kaya, Mahmut. İslam Filozoflarından Felsefe Metinleri. İstanbul: Klasik Yayınları, 2007.
• Kaya, Mahmut. Kindî: Felsefî Risâleler. İstanbul: Klasik Yayınları, 2006.
• Kılıç, Muhammet Fatih. “İbn Sînâ’nın Hudûs Yorumu”. Beytulhikme: An International Journal of Philosophy 1/2 (2011), 104-132.
• Kılıç, Muhammet Fatih. “İbn Sînâ’nın Kelâmcıların Hudûs Görüşüne Yönelttiği Eleşitiriler”. Dîvân: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 15/28 (2010), 115-134.
• Kılıç, Muhammet Fatih. İbn Sînâ’nın Sebeplilik Teorisi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013.
• Kukkonen, Taneli. “Averroes and the Teleological Argument”. Religious Studies 38/4 (2002), 405–428. https://doi.org/10.1017/S0034412502006224
• Marmura, Michael E. "Avicenna on Casual Priority". Islamic Philosophy and Mysticism. ed. Parviz Morewedge. 65-83. New York: Caravan Books, 1981.
• Râzî, Fahreddîn. Ana Meseleleriyle Kelam ve Felsefe: el-Muhassal. çev. Eşref Altaş. İstanbul: Klasik Yayınları, 2019.
• Râzî, Fahreddîn. el-Erbaʻîn fî uṣûlu’d-dîn. thk. Aḥmed Ḥicâzî es-Sekkâ. Kahire: Mektebetü’l-Külliyati’l-Ezheriyye, 1986.
• Râzî, Fahreddîn. el-Mebâhisü'l-meşrikıyye fî ilmi'l-ilâhiyyât ve't-tabîiyyât. thk. Muhammed Mu‘tasım-Billâh el-Bağdâdî. Beyrut: Dârü'l-Kitâbi'l-Arabi, 1990.
• Râzî, Fahreddîn. el-Metâlibü’l-’âliyye mine’l-’ilmi’l-ilâhî. thk. Ahmed Hicâzî es-Sekkâ. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabi, 1987.
• Râzî, Fahreddîn. Nihâyetü’l-ukûl fi dirayeti’l-usûl. thk. Saîd Abdüllatîf Fûde. Beyrut: Dârü’z-Zehâir, 2015.
• Râzî, Fahreddîn. Şehü’l’-İşârât ve’t-tenbîhât. nşr. Ali Rızâ Necefzâde. Tehran: Encümen-i Âsâr ve Mefâhir-i Ferhengî, 2005.
• Steel, Carlos, and Guy Guldentops. “An Unknown Treatise of Avveroes Against the Avicennians on the First Cause: Edition and Translation”. Recherches De Théologie Et Philosophie Médiévales 64/1 (1997), 86-135. https://doi.org/10.2143/RTPM.64.1.525876
• Şahin, Hüseyin. “İbn Rüşd’ün Kelâmcıların Hudûs ve İmkan Delillerine Yönelttiği Eleştiriler”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/7 (2015), 177-190.
• Şehristânî, Abdulkerîm. Kitabu’l-Musâraa: Filozoflarla Mücadele. çev. Aygün Akyol, Aytekin Özel. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2010.
• Topaloğlu, Bekir. “Hudûs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/304-309. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Treiger, Alexander. “Origins of Kalām”. The Oxford Handbook of Islamic Theology. ed. Sabine Schmidtke. 27-43. Oxford: Oxford University Press, 2016.
• Tunagöz, Tuna. “Ebû’l-Berakât el-Bağdâdî’nin Hudûs Deliline Yönelik Eleştirileri”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/1 (2012), 171-203.
• Türker, Ömer. "Bir Tümdengelim Olarak Şâhitle Gâibe İstidlâl Yöntemi ve Cüveynî’nin Bu Yönteme Yönelttiği Eleştiriler". Islâm Araştırmaları Dergisi 18 (2007), 1-25.
• Türker, Ömer. "Kelam İlminin Metafizikleşme Süreci". Dîvân: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 12/23 (2007), 75-92.
• Twetten, David B. “Averroes on the Prime Mover Proved in the Physics”. Viator 26 (1995), 107-134.
• Wolfson, Harry A. “Averroes’ Lost-Treatise on The Prime Mover”. Hebrew Union College Annual 23/ 1 (1950), 683–710.