Kur’ân’da K-D-R Kökünün Allah’ın Dışındaki Varlıklara İsnad Edildiği Âyetlerin Anlam Çerçevesi

Yıl 2024, Sayı: 53, 557 - 580, 30.06.2024

Ahmet Nair

https://doi.org/10.37697/eskiyeni.1408930

Öz

Kur’ân’ın mesajını insanlara ulaştırmanın doğru yollarından birisi de Kur’ân’da yer verilen bir kavramın âyetlerin bütününde ele alınışını incelemektir. Bu doğrultuda kavramın İslâm’dan önceki anlamını tespit edip varsa Kur’ân’ın nüzûlüyle beraber kazandığı yeni anlamı ortaya çıkarmak için, Arap şiirinden yararlanılır. Câhiliye şiirinde kelimenin geçtiği beyitler semantik yöntemle tahlil edilerek anlamı belirlenir. K-d-r kökü de Kur’ân’da daha çok Allah Teâlâ’nın sıfatları ve fiilleriyle ilişkili olarak yer almaktadır. Bizim çalışmamızda bunların dışında kullanıldığı on sekiz âyet konu edinilmiş ve önce kelimenin sınır, miktar, ölçü, kıymet, kuvvet anlamlarında; alâ harf-i cerriyle kullanıldığında ise sınırlı harcama, rızkı daralma, güç yetirebilme, ele geçirme gibi kök anlamlarına sahip olduğu Arapça sözlüklerden ve Arap şiirinden örneklerle tespit edilmiştir. Daha sonra kökün Kur’ân âyetlerinde kullanılışı ele alınmış ve kök anlamına uygun olarak sınır, miktar, kuvvet, geçim imkânları sınırlı olma, ele geçirip cezalandırma, bir şey hakkında ölçüp biçerek karar verme, kader ve miktar anlamında muhtelif manalara geldiği belirlenmiştir. Ayrıca bazı âyetlerde insanın dünya nimetleri ve süsüne aldanarak kendisinde bir güç vehmetmesinin çok yanlış olduğu, bunlara sahip olanların Allah’ın buyruklarıyla hareket etmediklerinde hiç ummadıkları bir anda bu imkânlarını yitirdiklerindeki düş kırıklığı dile getirilmektedir. Bu düş kırıklığının beraberinde getirdiği umutsuzluk ve çaresizlik insanın kişiliğinde tahribata da yol açmaktadır. Buradan hareketle esas güç ve kuvvetin Allah’a ait olduğu, O’nun
dışındaki varlıkların ve insanın bu güç karşısındaki zayıflığı vurgulanmaktadır. Zaman zaman insanın maruz kaldığı deprem, sel, fırtına gibi doğal afetler karşısında maddi imkân, teknik donanım, fiziki araç ve gereçlerin hiçbir işe yaramadığı, kâinatın mutlak hâkimi Allah’ın kudreti karşısında insanın acziyetinin farkında olarak yaşamını sürdürmesi ve her bakımdan kendisini Allah’a muhtaç hissetmesi gerektiği vurgulanmaktadır

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’ân, Kader, Güç, Acizlik

The Semantic Framework of the Quranic Verses in which the Root K-D-R is Attributed to Beings Other Than Allah

Öz

One of the accurate means of conveying the message of the Qurʾān to pe ople is to examine the way in which a concept in the Qurʾān is dealt with in the whole verses. In this context, Arabic poetry is used to determine the pre-Qurʾānic meaning of the concept and to reveal the new meaning it acquired with the revelation of the Qurʾān. The couplets in Jāhiliyya poetry in which the concept occurs are analyzed semantically to determine its meaning. The root 'q-d-r' appears in the Qurʾān mostly in relation to the attributes and actions of Allah. In the present study, 18 verses in which the concept is used in addition to these verses have been analysed , and firstly, it has been determined examples from Arabic dictionaries and Arabic poetry that the word has root meanings such as limit, amount, measure, value, strength; and when used with the “alā” preposition (harf al-jarr), limited spending, narrowing of sustenance, ability to afford, and seizing. Then, the usage of the root in the Qurʾān verses was discussed and it was determined that it has various meanings in accordance with its root meaning such as limit, amount, strength, limited means of livelihood, seizing and punishing, measuring and deciding about something, fate and quantity. Moreover, in some verses express that it is expressed that it is very wrong for people to be deceived by the blessings and ornaments of the world and to think that they have power, and the disappointment of those who possess these things when they lose them unexpectedly when they do not act in accordance with Allah's commands. The hopelessness
and helplessness that come with this disappointment also causes damage to a person's personality. It is emphasised that in the face of natural disasters such as earthquakes, floods and storms that people are exposed to from time to time material means, technical equipment, physical tools and equipment are useless and that people should live their lives being aware of their helplessness in the face of the power of Allah, the absolute ruler of the universe, and that they should feel dependent on Allah in every respect.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Qur’an, Semantical Meaning, q-d-r, Power, Powerlessness

Kaynakça

• Kur’ân-ı Kerim Meâli. Halil Altuntaş-Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2009.
• Abdülbâkî, Muhammed Fuad. el-Mu‘cemu’l-müfehres li elfâzil’l-Kur’âni’l-Kerîm. b.y.: Dâru’l- Kütübi’l-Mısrıyye, 1364/1945.
• Aydın, Mehmet. Din Felsefesi. Ankara: Selçuk Yayınları, 1997.
• Begavî, Ferrâ. Me‘âlimu’t-tenzîl. 8 Cilt. Riyad: Dâru Tayyibe, 1997.
• Beyzâvî. Envaru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl, thk. Muhammed Abdurrahman el-Mar‘aşlı. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabiyyi, 1418/1997.
• Cevherî, İsmail b. Hammâd. es-Sıhâh fi’l-luga ve’l- ‘ulûm. thk. Ahmed Abdulgafûr Attâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlmi lil-Melâyîn, 3. Basım, 1984.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf. Kitâbu’t-ta‘rifât. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• Derveze, Muhammed İzzet. et-Tefsîru’l-hadîs. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyyi, 1383/1963.
• Ebû Hayyan, el-Endelûsî. Bahru’l-muhît, thk. Sıdkı Muhammed Cemil. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1983.
• Ebussuûd Efendi. İrşâdu’l- ‘akli’s-selîm ilâ mezâya’l-kitâbi’l-kerîm. Beyrut: Dâru İhyâi’t- Turâsi’l- Arabiyyi, 1994.
• Esen, Abdullah. Kur’ân’da Kelime, Kader ve Ecel Kavramlarının Tahlili. Çukurova Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Fîrûzâbâdî. el-Kâmûsu’l-muhît. thk. Muhammed Naîm el-Arkasûsî vd., Beyrut-Lübnan: Müessesetü’r-Risâle li’t-Tıbae ve’n-Neşr ve’t-Tevzî, 8. Basım, 2005.
• Garip, Hale. Kur’ân’da Kudret Kavramı ve Allah’ın Kudreti. Uludağ Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Halîl b. Ahmed. Kitâbu’l- ‘ayn. thk. Mehdi el-Mahzûmî- İbrahim es-Sâmerrâî. 8 Cilt. b.y.: Dâr ve Mektebetü’l-Hilâl, ts.
• Hererî, Muhammedü’l-Emîn. Tefsîru hadâiku’r-rûh ve’r-reyhân fî ravâbî ‘ulûmi’l-Kur’ân. 33 Cilt. Beyrut-Lübnan: Dâru Tavki’n-Necât, 2001.
• İbn Acîbe. el-Bahru’l- medîd fi tefsîri’l-Kur’âni’l- Mecîd. thk. Ahmed Abdullah Kuraşî Ruslân. Kahire-Nâşir: Hasan Abbas Zekî, 2002.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. Tefsîru’t-tahrîr ve’t-tenvîr. Tunus: ed-Dâru’t-Tunusiyye li’n-Neşr, 1984.
• İbn Fâris. Mu‘cemu mekâyisi’l-luga. thk. Abdusselam Muhammed Hârun. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1979.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ. Tefsîru’l-Kur’âni’l- ‘Azîm. thk. Sâmi b. Muhammed Selâmet. b.y.: Dâru Tayyibe li’n-Neşr ve’t-Tevzi, 1999.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullāh. Garîbu’l-Kur’ân. thk. Ahmed Sakr. b.y.: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1978.
• İbn Manzûr. Lisânu’l- ‘arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 3. Basım, 1414/1993.
• İbnu’l- Cevzî, Ebu’l-Ferec. Zâdu’l-mesîr fî ‘ilmi’t-tefsîr. Beyrut: Dâru’l-Kitabi’l- Arabiyyi, 1422/2001.
• İsfahânî, Ragıb. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. Kahire: el-Mektebetu’t-Tevfîkıyye, 2003.
• Kannevcî, Sıddık Hasan Han. Neylü’l-merâm min tefsiri âyâtil’l-ahkâm thk. Muhammed Hasan İsmail-Ahmed Ferîd el-Mezîdî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiye, 2003.
• Karaman, Hayreddin vd. Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsîr. 5 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2006.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmi‘ li ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Salim Mustafa el Bedrî. 21 Mücellet. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• Kuşeyrî, Abdulkerim. Letâifu’l-işârât. thk. İbrahim Besyûnî. Mısır: Hey’etu’l-Mısrıyyeti’l-Âmme li’l-Kitab, 3. Basım, ts.
• Kutub, Seyyid. Fî Zılâli’l-Kur’ân. Kahire: Dâru’ş-Şürûk, 1985.
• Küskü, Davut. Kur’ân’ın Kader Konusuna Bakışı. Ankara Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Matüridî. Te’vîlâtu’l-Kur’ân. thk. Mecdî Basellûm, Beyrut-Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Mâverdî. en-Nüket ve’l- ‘uyûn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
• Mekkî b. Ebî Talib el-Kaysî. el-Hidâye ilâ büluği’n-nihâye. B.A.E.: Câmiatu’ş-Şarika, 2008.
• Merâğî, Ahmed Mustafa. Tefsîru’l-Merâğî. Şeriketu Mektebetu ve Matbaatu Mustafa el-Bâbî el-Halebî ve Evladuhu bi Mısr, 1946.
• Mukâtil b. Süleyman. Tefsîru Mukatil b. Süleyman. thk. Abdullah Mahmud Şehhate. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turasi’l-Arabiyyi, 1423/2002.
• Nesefî, Ebu’l-Berekât. Medârikü’t tenzil ve haķâiķu’t-te’vîl. thk. Yusuf Ali Bedîvî. Beyrut: Daru’l- Kelimu’t-Tayyib, 1998.
• Râzî, Fahruddin. Mefâtîhu’l-gayb. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turasi’l-Arabiyyi, 3. Basım, 1990.
• Râzî, Zeynüddin. Muhtâru’s-sıhâh. thk. Yûsuf eş-Şeyh Muhammed. Beyrut-Sayda: el- Mektebetü’l-Asrıyye- ed-Dâru’n-Nemûziciyye, 5. Basım, 1999.
• Rızâ, Muhammed Reşîd. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Hakîm (Tefsîru’l-menâr). b.y.: el-Hey’etü’l- Mısrıyyetü’l-Âmme lil-Kitâb, 1990.
• Sa‘lebî. el-Keşf ve’l-beyân ‘an tefsîri’l-Kur’ân. thk. İmâm Ebî Muhammed b. Âşûr. Beyrut- Lübnan: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabiyyi, 2002.
• Semerkandî, Ebü’l-Leys İmâmü’l-hüdâ Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm. Bahru’l- ‘ulûm. thk. Ali Muhammed Muavved-Adil Ahmed Abdulmevcud. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 1993.
• Seven, Zuha Döndü. Kelâmda Kader Anlayışının İnsan Davranışlarını Belirlemede Rolü. Ankara Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi, 2003.
• Sinanoğlu, Abdülhamit. İslâm’ın İlk Siyasallaştırılma Sürecinde “Kader” İnancı. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 43(2002) /2, 249-276.
• Şa‘râvî, Muhammed Mütevellâ. Tefsîru’ş-Şa‘râvî el-Havâtır. Kahire: y.y., 1997.
• Şirbînî, Hatib. es-Sirâcu’l-münîr fi’l- i‘âneti ‘alâ ma‘rifeti ba‘dı me‘âni kelâmi rabbina’l- hakîmi’l-habîr. Kahire: Matbaatu Bûlak el-Emîriyye, 1285/1883.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şakir. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ahmed b. Muhammed en-Nîsâbûrî. el-Vasît fî tefsîri’l-Kur’âni’l- Mecîd. thk. Âdil Ahmed Abdu’l-Mevcûd vd. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Zebîdî, Muhammed Murtaza. Tâcu’l- ‘arûs min cevâhiri’l-kâmûs. b.y.: Dâru’l-Hidâye, ts.
• Zeccâc. Me‘âni’l-Kur’ân. thk. Abdulcelil Abduhu Şelebî. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1988.
• Zemahşerî. Esâsu’l-belağa. thk. Muhammed Bâsi’l Uyûnussuûd. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Zemahşerî. el-Keşşâf ‘an hakâiki gavâmidi’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabiyyi, 1997.
• Zuhaylî, Vehbe b. Mustafa. et-Tefsîru’l-münîr fi’l- ‘akîde ve’ş-şeria‘ ve’l-menhec. Beyrut- Dımaşk: Dâru’l-Fikri’l-Muâsır, 2. Basım, 1418/1997.