Kastilya-León Kralları III. Fernando (1217-1252) ve X. Alfonso Devirlerinde (1252-1284) İspanyol Edebiyatı’nda İslâm/Doğu Etkisi

Yıl 2025, Sayı: 58, 1179 - 1202, 30.09.2025

Enes Şanal

https://doi.org/10.37697/eskiyeni.1674610

Öz

Müslümanlar Medine merkezli İslâm Devleti’nin kurulmasını takip eden süreçte Arap Yarımadası, Irak, İran, Mısır, Fas ve Endülüs gibi geniş coğrafyalarda hükümranlık kurmakla kalmayıp bu bölgelerin gayrimüslim halklarıyla bir arada yaşamaya başlayıp onlarla asırlar boyunca devam edecek olan beşeri ilişkiler geliştirdiler. Bu kültürler arası ilişkilerin en yoğun yaşandığı alanlardan biri de şüphesiz bilim hayatıydı. Müslümanlar, ilk asırlardan itibaren sahip oldukları ilmî birikimin yanı sıra diğer milletlerin medeni mirasından da istifade ettiler. Farklı bilim dallarında olduğu gibi edebiyat alanında da Müslümanlar Arap, Fars ve Hint edebî geleneklerinden beslenerek güçlü bir sentez ortaya koyarak İslâm Edebiyatı’nın temellerini attılar. Özellikle Abbasîler’in ilk devirlerinde Müslüman edipler tarafından önemli eserler telif edilmesinin yanı sıra Sanskritçe, Pehlevice ve Süryanice’den çok sayıda edebî eser Arapça’ya kazandırıldı. Farklı dillerden Arapça’ya kazandırılan hikâye ve masal türü edebî eserler zamanla Endülüs’e ulaşarak bölgedeki Müslümanların ilgisini çekti. Doğu İslâm dünyasından (Maşrık) Endülüs’e ulaşan ve zamanla Hristiyan İspanya’ya taşınan doğu menşeli Kelile ve Dimne, Binbir Gece Masalları ve Sindbad Hikâyeleri gibi edebî eserler XIII. asra gelindiğinde Kastilya-León Kralları III. Fernando (614/1217-650/1252) ve X. Alfonso’nun (650/1252-683/1284) himayesinde Arapça’dan Kastilyaca’ya tercüme edildi. Böylece Doğu-İslâm menşeli eserler ilk kez Avrupa’da yerel bir dile taşınmış oldu. Bu Arapça eserler, Endülüs üzerinden ilk olarak Hristiyan İspanya’ya, ardından ise Avrupa’nın diğer bölgelerine tercümeler aracılığıyla tanıtılarak müteakip yıllarda Don Juan Manuel ve Ramon Llull gibi Ortaçağ yazarlarına kaynaklık ederken modern Batı Edebîyatı’nda da pek çok yazara ilham oldu. Bu makale, Ortaçağ İslâm dünyasında telif edilen ya da Hint ve Fars Edebîyatı’nın mahsulü olup Arapça’ya tercüme edilerek Müslümanlar arasında popüler hale gelen edebî eserlerin Kastilya-León kralları III. Fernando ve X. Alfonso devirlerinde Endülüs üzerinden Hristiyan İspanya topraklarına taşınma, buradaki resepsiyon (alımlama) ve asimilasyon (özümseme) sürecini devrin Kastilyaca ve Arapça kaynakları ışığında ele almaktadır. Bu bağlamda Kastilya-León kralları III. Fernando’nun ve X. Alfonso’nun teşvikleriyle Arapça’dan Kastilyaca’ya tercüme edilen mezkûr eserlerin takip eden yıllarda İspanyol Edebîyatı’nda ne gibi yansımaları olduğu tespit edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Endülüs Edebiyatı , İslam Edebiyatı , X. Alfonso , Kelile ve Dimne

Destekleyen Kurum

Yok

Islamic/Eastern Influence in Spanish Literature during the Reigns of Castile-León Kings Fernando III (1217-1252) and Alfonso X (1252-1284)

Öz

In the period following the establishment of the Madina-based Islamic State, Muslims not only established sovereignty in vast geographies such as the Arabian Peninsula, Iraq, Iran, Egypt, Morocco and Al-Andalus but also began to coexit together with the non-Muslim peoples of these regions, developing human relations with them that would endure for centuries. It is evident that intercultural relations were most intense in the domain of intellectual life. Muslims have derived considerable benefit from the scientific and cultural achievements of other civilisations since the earliest centuries. In the realm of literature, as in different branches of science, Muslims laid the foundations of Islamic iterature by creating a strong synthesis by feeding on Arabic, Persian and Indian literary traditions. Especially in the early Abbasid period, important works were written by Muslim writers and numerous literary works from Sanskrit, Pahlawi and Syriac were translated into Arabic. Literary works in the form of stories and tales, which were translated into Arabic from variety of languages, reached Al-Andalus in time and attracted the attention of Muslims in the region. Literary works of eastern origin including Kalila wa-Dimna, Thousand and One Nights Tales and Sindbad, which were transmitted to Al-Andalus from the eastern Islamic world (Mashriq) and subsequently brought to Christian Spain in time, were translated from Arabic into Castilian under the patronage of the Castile-Leon Kings Ferdinand III (614/1217-650/1252) and Alfonso X (650/1252-683/1284) in the 13th century. This was the inaugural instance of works of Eastern-origin were translated into a vernecular language within the European continent. These Arabic works were first introduced to Christian Spain through al-Andalus and then to other parts of Europe through translations, and in the following years they became the source for medieval writers such as Don Juan Manuel and Ramon Llull and inspired many writers in modern Western literature. The present article analyzes the process of reception and assimilation of literary works, which were either composed in the Medieval Islamic world or were the products of Indian and Persian literature and became popular among Muslims through their translation into Arabic, during the reigns of the Castilian-Leonian kings Ferninand III and Alfonso X, through Al-Andalus to Christian Spain, in the light of the Castilian and Arabic sources of the period. In this context, the focus will be on ascertaining the impact of the aforementioned translated works, which were translated from Arabic into Castilian with the encouragement of the Castilian-Leonian kings Ferdinand III and Alfonso X, had on Spanish literature in the following years.

Anahtar Kelimeler

The Literature of al-Andalus , Islamic Literature , Alfonso X , Kalila and Dimna , al-Andalus

Kaynakça

• Abresu, David. “De Pelayo a Belay la Batalla de Covadonga segun los Historiadores Arabes”, Bulletin of Spanish Studies, 88/3 (2011), 321-340. https://doi.org/10.1080/14753820.2011.574357
• Adıgüzel, Cumhur Ersin. “Endülüs Medeniyetinin Tesirleri”. İslâm Tarihi ve Medeniyeti. 4, ed. Mehmet Özdemir, 509-522 İstanbul: Siyer Yayınları, 2018)
• Ahbâru Mecmua. thk. İbrahim Ebyari. Beyrut: Darü’l Kitabul Mısrî, 1979.
• Alfonso X el Sabio. Las Siete Partidas. Madrid: Imprenta Real, 1807.
• Allen, Roger. An Introduction to Arabic Literature. Cambridge: University Press, Cambridge, 2000.
• Alvar, Carlos. Traducciones y Traductores. Madrid: Centro de Estudios Cervantinos, 2010.
• Alvaro de Cordóba. Indiculus Luminosus. thk. Jacques Paul Migne. 121. Paris: Patrologia Latina, 1852.
• Aristoteles. Secretum Secretorum. ed. Hugo O. Bizzarri. Valencia: Publicacions de la Universitat de Valencia, 2010.
• Asin Palacios, Miguel. Dante ve İslâm. çev. Güneş Ayas. İstanbul: Okuyan Us Yayınları, 2010.
• Bandak, Christy. “La Version Castellana del ‘Libro de Los Buenos Proverbios”. Rilce 22/1 (2006), 1-12. http://dx.doi.org/10.15581/008.22.26403
• Bizzarri, Hugo A. “Difusion y Abandono del ‘Secretum Secretorum’ en la Traducion Sapiencial Castellana de los Siglos XIII-XIV”, AHDLMA 63 (1996), 95-137.
• Bsoul, Labeeb Ahmed. Translation Movement and Acculturation in the Medieval Islamic World. Cham: Palgrave Macmillan, 2019.
• Catlos, Brian A. Kingdoms of Faith: A New History of Islamic Spain. New York: Basic Books, 2018.
• Cole, Peter. “Shem Tov Ardutiel” The Dream of the Poem. Princeton: Princeton University Press, 2007, 289-292.
• Cortes, Marta Haro. “De Balneator del Sendebar a Senescalus de los Siete Sabios: Del ‘Exemplo’ al Relato de Ficcion”. Revista de Poetica Medieval 29 (2015), 145-175.
• Cortes, Marta Haro. “Una Nuevo Testimonio Fragmentario de los Bocados de Oro”. Revista de Literatura Medieval, 8 (1996), 9-28.
• Cuadrado, Luiz Teofilo Gil. “La Influencia Musulmana en la Cultura Hispano-Cristiana Medieval”. Anaquel de Estudios Arabes 13 (2002), 37-65.
• Darling, Linda T. “Mirrors for Princes in Europe and the Middle East: A Case of Historiographical Incommensurability”. East Meets West in the Middle
• Ages and Early Modern Times, ed. Albrecht Classen. 223-242. Berlin-Boston: De Gruyter, 2013.
• Diez, Mariano Brasa. “Alfonso X el Sabio y Traductores Españoles”. Cuadernos Hispanoamericanos 410 (1984), 21-33.
• Don Juan Manuel. Crónica Abreviada. Minneapolis: Burgess Publishing Company, 1958.
• Doubleday, Simon R. The Wise King: A Christian Prince, Muslim Spain, and the Birth of the Renaissance. New York: Basic Books, 2015.
• Ebü’r-Reyhan el-Birûnî. Tahkîku Mâ li’l-Hind. çev. Kıvameddin Burslan. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2015.
• Fernandez Delgado, Juan Jose. “Alfonso X el Sabio, Creador de la Prosa Castellana”. Toletum: Boletin de la Real Academia de Bellas Artes y Ciencias Historicas de Toledo 58 (2011), 85-105.
• Fernando de Castilla III. El Libro de los Doze Sabios, ed. John Kevin. Madrid: Real Academia Española, 1975.
• Gil, Jose S. La Escuela de Traductores de Toledo y Sus Colaboradores Judios. Toledo: Diputacion Provencial, 1985.
• Giron-Negron, Luis M. “How the Go-Between Cut Her Nose: Two Ibero-Medieval Translations of a Kalilah wa Dimnah Story”. Under the Influence: Questioning the Comparative in Medieval Castile. ed. Cynthia Robinson- Leyla Rouhi. 231-259. Leiden and Boston: Brill, 2005. https://doi.org/10.1163/9789047405986_013
• Gonzalez Palencia, Angel. Historia de la Literatura Arabigo-Española. Barcelona: Editorial Labor S.A., 1945.
• Gonzalez Palencia, Angel. “Endülüs’te Mozarap, Yahudi ve Aljamiado Yazını”. çev. Uğur Boran. Şarkiyat Mecmuası 38 (2021), 207-217. https://doi.org/10.26650/jos.869555
• Harvey, Leonard Patrick. “The Alfonsine School of Translators: Translations from Arabic into Castilian Produced Under the Patronage of Alfonso the Wise of Castile (1221-1252-1284)”. Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain & Ireland 109/1 (1977), 140-153.
• İbn Bessâm eş-Şenterinî. ez-Zahîre fi mehâsini ehli’l-Cezire. 1. thk. İhsan Abbas. Beyrut: Darü’l Fikr 1998.
• İbn Ebû Useybia. Uyûnü’l-Enbâ fî Tabakâti’l-Etıbbâ. thk. Nizar Rıza. Beyrut: Darü’l-Mektebetü’l-Hayat, 1965.
• İbnü’n-Nedîm. el-Fihrist. çev. Ramazan Şeşen. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2019.
• Jesus Horta, Maria. “Ortaçağ İspanyol Epik Edebîyatı Üzerinde Arap Edebîyatı Etkisi”. İstanbul Üniversitesi Şarkiyat Mecmuası 22 (2003), 93-129.
• Kahyaoğlu, Yasin, Mısır, Fatma Zehra. “Genel Hatlarıyla Endülüs Arap Edebiyatı”, Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12 (2019), 67-86.
• Keller, John Esten. Alfonso X, El Sabio. New York: Twayne Publishers, 1967.
• Mansoor, Menahem. “Islam and Judaism: Encounters in Medieval Times”. Hebrew Studies 26/1 (1985), 103-113.
• Mc Grady, Donald. “Un Cuento de las Mil y Una Noches en Boccacio, Lope de Vega, Calderon, Corneille, Lesage y otros”. Bulletin Hispanique 105/2 (2003), 465-481.
• Molina, Celia del Moral. “Huellas de la Literatura Árabe Clásica en las Literaturas Europeas: Vias de Transmission”. Confluencia de Culturas en el Mediterraneo. ed. Francisco A. Muñoz Muñoz. 193-215. Granada: Universidad de Granada Servicio de Publicaciones, 1993.
• Moses b. Ezra. Kitabu’l-Muhadara ve’l-Mudakara. Madrid: Universidad Complutense/Faculdad de Filologia, Doktora Tezi, 2015. (Montserrat Abumalham, Edicion, traduccion y estudio del Kitab Al-Muhadara Wal-Muhakara de Mose Ibn Ezra).
• Mu’temid İbn Abbâd. Poesias. Madrid: Instituto Hispano-Arabe de Cultura, 1987.
• Mübeşşir İbn Fâtik. Muhtârü’l-Hikem ve Mehâsinü’l-Kelim. çev. Osman Güman, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013.
• Neugaard, Edward J. “The Sources of the Folk Tales in Ramon Llull’s Llibre de les besties”. The Journal of American Folklore 84/333 (1971), 333-337.
• Nickson, Tom. “Remembering Fernando Multilingualism in Medieval Iberia”. Viewing Inscriptions in the Late Antique and Medieval World. 170-186. Cambridge: Cambridge University Press, 2015.
• Önalp, Ertuğrul. İspanyol Edebîyatı Tarihi. Ankara: Onur Yazın-Dil Merkezi, 1988.
• Petrus Alfonsi. Disciplina Clericalis. çev. William Henry Hulme. Cleveland: Western Reserve University, 1919.
• Pirinç, Ahmet. “Erken Dönem İslâm Düşüncesinde Hikemî Gelenek ile Felsefî Düşüncenin Diyalektiği Üzerine: Huneyn b. İshak’ın Nevâdirû’l-Felâsife Örneği”. İslâmî Araştırmalar 31/2 (2020), 280-297.
• Puig Montada, Josep. “Ramon Llull and the Islamic Culture of Mediterranean”, Islamic Thought in the Middle Ages. ed. Anna Akasoy- Wim Raven. 503-519. Leiden-Boston: Brill, 2008.
• Ramon Llull. Vita Coaetanea. ed. A. C. Ocana. Amsterdam: John Benjamin Publishing, 2017.
• Ramos, Rafael. “Para la tradicion del Libro de los Doce Sabios”, Literatura Medieval y Renacentista en Espana: Lineas y Pautas. ed. Natalia Fernandez Rodriguez- Maria Fernandez Ferreiro. 843-853. Salamanca: SEMYR, 2012.
• Rodrigo Jimenez de Rada. De Rebus Hispaniae. çev. Juan Fernandez Valvarde. Madrid: Alianza Editorial, 1989.
• Rodriguez Adrados, Francisco. Greek Wisdom Literature and the Middle Ages. Bern: Peter Lang, 2009.
• Ruud, Jay. “Alfonso X”. Encyclopedia of the Medieval Literature. 14-15. New York: Facts on File, 2006.
• Sâid el-Endelüsî. Tabakâtü’l-Ümem. çev. Ramazan Şeşen. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2014.
• Salcedo y Ruiz, Angel. Resumen Historico-Critico de la Literatura Española. Madrid: Saturnino Calleja Fernandez, 1876.
• Salvador Miguel, Nicasion. “La Labor Literaria de Alfonso X y el Contexto Europeo”. Alcanate IV (2005), 79-99.
• Santoyo, Julio Cesar. “La Edad Media”, Historia de la Traduccion en Espana, ed. Francisco Lafarga, Luis Pegenaute. 23-174. Salamanca: Ambos Mundos, 2004.
• Sendebar. ed. Angel Gonzalez Palencia. Granada-Madrid: Consejo Superior de Investigaciones Cientificas, 1946.
• Sergio Guadalajara, Salmeron. Bocados de Oro: Edicion Critica y Estudio. Madrid: Universidad Complutense/Faculdad de Filologia, Doktora Tezi, 2020.
• Sela, Shlomo. Abraham İbn Ezra and the Rise of Medieval Hebrew Science. Leiden: Brill, 2003.
• Shamma, Tarek. “Translating into the Empire: The Arabic Version of Kalila wa Dimna”. The Translator 16 (2009), 65-86.
• Socarras, Cayetano J. Alfonso X of Castile: A Study on Imperialistic Frustation. Barcleona: Ediciones Hispam, 1976.
• Steiger, Arnald. “Tradicion y Fuentes Islamicas en la Obra de Alfonso el Sabio”. Revista del Instituto Egipcio de Estudios Islamicos 3 (1955), 93-109.
• Şanal, Enes. “Don Juan Manuel’in Eserlerinde İslâm Kültürü ve Müslümanlar”. Akdeniz Havzası ve Afrika Medeniyetleri Dergisi 5/1 (2023), 59-77. https://doi.org/10.54132/akaf.1285050
• eş-Şeka, Mustafa Muhammed. “İbn Abdürrabbih”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/281-283. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Tieszen, Charles. Christian Identity amid Islam in Medieval Spain. Leiden: Brill, 2013.
• Tolan, John. “Petrus Alfonsi”. Medieval Jewish Civilization, ed. Norman Roth. 496-497. New York: Routledge, 2003.
• Udaondo Allegre, Juan. The Spanish Hermes and Wisdom Traditions in Medieval Iberia. Rochester: Durham University Press, 2024.
• Vernet, Juan. Avrupa İslâm’a Neler Borçlu?. çev. Nesrin Karavar. İstanbul: Say Yayınları, 2019.