A Review on The Cordoban Ibn Al-Tallāʿ (d. 497/1104) And His Book Aqdiyat Rasūlıllāh

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 2, 834 - 859, 15.09.2022

Fatma Betül Altıntaş

https://doi.org/10.51702/esoguifd.1122290

Öz

This article is about the book of Andalusian Mālikī jurist and muhaddith Ibn al-Ṭallāʿ (d. 497/1104), which brings together the narrations including the judgments and sentences issued by the Prophet himself. Known as Aqdiyat Rasūlıllāh, this work is the most well-known book, compiling the judgments of the Prophet. Aqdiyat Rasūlıllāh is important in terms of indicating the purposes, content, and functions of Aqdiyat genre. The work was written as a kind of handbook during the period when Ibn al-Tallā gave fatwa in Cordoba. The book contributes to both branches of fiqh and hadith, as it contains details about both. Aqdiyat Rasūlıllāh can be positioned within hadith books that include only juristic narrations. On the other hand, Aqdiyat Rasūlıllāh is one of the works that constitute a source for the nawāzil genre in Fiqh.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Fiqh, Cordoba, Ibn al-Ṭallāʿ, Aqdiyat Rasūlıllāh

Kurtubalı İbnü’t-Tallâ‘ (öl. 497/1104) ve Akzıyetü Resûlillâh Adlı Eseri Üzerine Bir İnceleme

Öz

Hz. Peygamber’in bizzat kendisinin yaptığı yargılamalar neticesinde verdiği hükümleri içeren rivâyetlerin toplandığı çalışmalar, Akziye kitapları olarak adlandırılabilir. Hz. Peygamber'in yargılamalarını ihtiva eden akziye türü eserlerin tümü, Endülüs’te ve Mâlikî müellifler tarafından kaleme alınmıştır. Bu çalışma, Endülüslü Mâlikî fakîh ve muhaddis İbnü’t-Tallâ‘ın (öl. 497/1104) Hz. Peygamber’in yargılamaları neticesinde verdiği hükümlerinin yer aldığı rivâyetleri bir araya getiren kitabının içerik ve atıflarından yola çıkarak değerlendirilmesini içermektedir. Hz. Peygamber’in kazâî hükümlerinin müstakil olarak derlendiği Akziyetü Resûlillâh ismiyle bilinen bu eser, akziye türü kitapların telif amacı, içerik ve işlevlerini göstermesi açısından önem arz etmektedir. Eser, İbnü’t-Tallâ‘ın Kurtuba'da fetva verdiği dönemde bir nevi el kitabı işlevi görecek şekilde kaleme alınmıştır. Kitap, hem fıkıh hem de hadis alanına dair incelikleri barındırması sebebiyle her iki ilim dalına da katkı sağlamaktadır. Akziyetü Resûlillâh, hadis ilimleri açısından ahkâm rivâyetlerini içeren çalışmalar içerisinde konumlandırılabilir. Fıkıh alanında ise Akziyetü Resûlillâh'ın nevâzil türüne kaynak teşkil eden eserlerden kabul edilebilir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Fıkıh, Endülüs, İbnü’t-Tallâ, Akzıyetü Rasûlillâh

Kaynakça

• Abdulğanî Abdulhâlık. Hücciyyetu’s-Sünne. Beyrut: Dâru’l-Vefa, 1993.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî. el-Müsned. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Akgündüz, Ahmet. “Hâkim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/182-183. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b Alî b Muhammed İbn Hacer. en-Nüket ala Kitâbi İbni’s-Salâh. Medine: el-Meclisü’l İlmî Dâr-u İhyâ-i’t-Türâsi’l-İslâmî, 1984.
• Aşkar, Muhammed Süleyman. Ef’âlu’r-Resûl ve Delâletuhâ ala’l-Ahkâmi’ş-Şeri‘yye. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2003.
• Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul : Timaş Yayınları, 1987.
• Azîmâbâdî, Ebü’t-Tayyib Muhammed Şemsü’l-Hak b. Emîr Alî ed-Diyânüvî. Avnu’l-Mabûd Şerhu Sünen-i Ebî Dâvûd. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l- İlmiyye, 1415.
• Bağdatlı İsmail Paşa. Hediyyetü’l-ʿârifîn, Esmâʾü’l-Müʾellifîn ve Âsârü’l-musannifîn. İstanbul: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1951.
• Bayram, Abdullah. “Kurtubî’nin Hayatı, İlmî Şahsiyeti Ve Tefsirdeki Yeri: Müfessirin Biyografisine Dair Bazı Çalışmaların Eleştirisi Perspektifinden”. Balıkesir İlahiyat Dergisi 5/1 (2019), 90-126.
• Bedreddin, Şeyh. Câmiu’l-Fusûleyn. ed. Yunus Apaydın. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2012.
• Beyhakî, Ahmed b. Hüseyn. es-Sünenü’l-Kübrâ. Beyrut: Dâru’l Kütübi’l İlmiyye, 2003.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmail b. Hammad. es-Sıhâh: Tâcü’l-Lüga ve Sıhâhü’l-Arabiyye. Beyrut: Dârü’l-İlm li’l-Melayin, 1990.
• Ebu Davud, Süleyman b. el-Eş’âs el-Ezdî es-Sicistânî. es-Sünen. thk. Şuayb Arnavut. Beyrut: Dâru Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• Eşer, Ahmet. Hadis İlminde Fehrese Literatürü. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Doktora Tezi, 2021.
• Fierro, Maribel. “La Fahrasa de Ibn al-Talla’”. Estudios Onomástico-Biográficos de al-Andalus (EOBA) II (ed. María Luisa Ávila), Madrid, 277-297.
• Fierro, Maribel. “Why did legal scholars write the books they wrote in pre-modern Islamic societies? The case of al-Andalus”. https://islamiclaw.blog/2020/12/11/why-did-legal-scholars-write-the-books-they-wrote-in-pre-modern-islamic-societies-the-case-of-al-andalus/#_ftnref2. 17 Temmuz 2022
• Görmez, Mehmet. “Fıkhu’l-Hadîs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/547-549. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Hâkim, Ebu Abdullah. el-Müstedrek ale’s-Sahihayn. Beyrut: Daru’l Kütübi’l İlmiyye, 1990.
• Irving, Thomas B. “Kurtuba”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/451-453. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• İbn Beşküvâl, Ebü’l-Kāsım Halef b. Abdilmelik b. Mes‘ûd b. Mûsâ b. Beşküvâl el-Hazrecî el-Ensârî el-Endelüsî. Kitâbü’s-Sıla fî târîhi eʾimmeti’l-Endelüs. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1955.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekir Abdullah el-Kûfî. el-Musannef. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1409.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyin Ahmed b Faris b Zekeriyyâ. Muʿcemü mekāyîsi’l-luğa. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1979.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Muhammed b. Ebû Bekir. Zâdü’l-meʿâd fî hedyi hayri’l-ʿibâd’. Kuveyt: Müessesetü’r-Risâle, 1994.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemâluddîn Muhammed İbn Mükrim. Lisânü’l-ʿArab. Beyrut: Dâru Sâdır, 1993.
• İbn Saîd, Ali b. Mûsâ el-Mağribî. el-Muğrib fî Hula’l-Mağrib. Kahire: Dâru’l-Meârif, 1955.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed el-Meâfirî. Kitâbü’l-Mesâlik fî şerhi Muvatta. Beyrût: Dâru Ğarbi’l-İslâmî, 2007.
• İbnü’l-Harrat, Ebû Muhammed Abdülhak b Abdürrahim b Abdullah. el-Ahkâmü’l-vusta min hadisi’n-nebi sallallahü aleyhi ve sellem. Riyad : Mektebetü’r-Rüşd, 1995.
• İbnü’t-Tallâ‘, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ferec el-Kurtubî et-Tallâî. Akziyetü Resûlillâh. Mısır: Dâru İhyâi’l Kütübi’l Arabiyye, 1927.
• İbnü’t-Talla, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ferec el-Kurtubî et-Tallâî. Akziyetü’r-Rasul. Murat Molla Kütüphanesi, Murad Molla, 000340, 90.
• İbnü’t-Talla, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ferec el-Kurtubî et-Tallâî. Akziyetü’r-Rasul. Murat Molla Kütüphanesi, Murad Molla, 000339, 116.
• Kandemir, M. Yaşar. “es-Sünen”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/147-148. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Kandemir, M. Yaşar. “Kütüb-i Sitte”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/6-8. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Karâfî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs b. Abdirrahmân el-Mısrî. el-İhkâm fî temyîzi’l-fetâvâ ʿani’l-ahkâm ve tasarrufâti’l-kādî ve’l-imâm. Beyrût: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1995.
• Karaman, Hayreddin. “Bağlayıcılık Bakımından Rasûlullah’ın Davranışları”. Hz. Peygamber ve Aile Hayatı. 97-120. İstanbul: İlmî Neşriyat, 1993.
• Kâtib Çelebi. Keşfü’z-Zunûn. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Kavakçı, Yusuf Ziya. Karahanlılar Devrinde İslâm Hukukçuları. Ankara: Atatürk Üniversitesi Yayınları, 1976.
• Kaya, Eyüp Said. “Nevâzil”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/34-35. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Kehhâle, Ömer Rıza. Muʿcemü’l-müʾellifîn: Terâcimü muṣannifi’l-kütübi’l-ʿArabiyye. Beyrût: Müessesetü’r-risâle, 1993.
• Kettâni, Muhammed Abdulhay b. Abdulkebîr El-Kettâni El-İdrîsi El-Hasani. et-Terâtîbu’l-İdâriyye. Beyrût: Dâru’l-Erkam, ts.
• Kılıçer, M. Esat. “Buhârî, Tâhir b. Ahmed”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/376. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Kıylık, Mustafa Harun. “Hz. Peygamber’in Teşrî Nitelikli Olmayan Fiillerinin Bağlayıcılık Açısından Değeri”. Trabzon İlahiyat Dergisi 6/2 (2019), 154-194.
• Kureşî, Abdulkâdir. el-Cevâhirü’l Muziyye fi tabakâti Hanefiyye. Kâhire: Dâru’l-Hicr, 1993.
• Leknevi, Ebü’l-Hasenat Muhammed Abdülhay b Muhammed. el-Fevaidü’l-behiyye fî teracimi’l-Hanefiyye; et-Ta’likatü’s-seniyye ale’l-Fevaidi’l-behiyye. Kahire : Matbaatü’s-Saade, 1324.
• Mâlik b. Enes. el-Muvattaʾ (Yahya b. Yahya el-Leysî rivayeti). Abu Dabi: Müessesetü Zâyed b. Sultan, 2004.
• Marin, Manuela. “İslam’da Şura ve Endülüs Uygulaması”. çev. Mustafa Can. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi 2/20 (2009), 106-124.
• Mesud, Muhammed Halid. “Endülüs İslâm Hukuk Tarihi: Genel bir Giriş”. çev. Muhammed Tayyib Kılıç. İSTEM (İslam Sanat Tarih Edebiyat ve Musiki Dergisi) 14 (2009), 403-433.
• Müslim b. el-Haccâc, Ebü’l-Hüseyin el-Kuşeyri en-Nisaburi. Sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türasi’l-Arabi, 1956.
• Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Ali b. Şuayb. Sünenü’n-Nesâî bi şerhi’l-Hâfız Celâleddîn es-Süyûtî ve Hâşiyeti’l-İmâm es-Sindî. Halep: Mektebü’l-Matbûâtü’l-İslâmiyye, 1984.
• Özdemir, Mehmet. “Endülüs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/221-225. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Özdemir, Mehmet. “Mülûkü’t-Tavâif”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/553-556. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Özel, Ahmet. “Ahkâm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/550-551. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Özel, Ahmet. “İbnü’t-Tallâ‘”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/228-229. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Özel, Ahmet. “Kādîhan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/121-123. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Özel, Ahmet. “Kitâbiyat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/95-96. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Öztoprak, Mustafa. “Ahkâm Hadis Kitaplarında Rivayetlere Yer Verme Şekilleri”. Iğdır Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (2013), 31-54.
• Öztoprak, Mustafa. “Endülüs Hadisçiliğinde Sahîhayn Algısı ve Doğu İslâm Dünyasıyla Karşılaştırılması”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 34/34 (2013), 109-136.
• Safedî, Ebü’s-Safâ (Ebû Saîd) Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn Aybeg b. Abdillâh. el-Vâfî bi’l-vefeyât. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâs, 2000.
• Sibâî, Mustafa. es-Sünne ve mekânetühâ fi’t-teşrîʿi’l-İslâmî. Dımaşk: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 1978.
• Şimşek, Murat. İslam Hukukunda Bağlayıcılık Bakımından Hz. Peygamber’in Tasarrufları. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011.
• Şimşek, Murat. “Tarihi Süreçteki Gelişimi Açısından Hz. Peygamber’in Tasarruflarının Tasnifi”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 15 (2010), 303-344.
• Tâhir b. ’Âşûr. Makâsıdu’ş-Şerîati’l-İslamiye. Katar: Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şuuni’l-İslamiyye, 2004.
• Yıldız, Hakkı Dursun. “Abbâdîler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/15-16. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâʾ. Kâhire: Dâru’l Hadîs, 2006.
• Hizânetü’t-Turâs Fihrisü’l-Mahtûtât. Riyad: Merkezu’l-melik Faysal, 2017.