A Study on Ibnu'l-Mibred's Linguistics in the Context of his Work Zebedu'l-ʿulûm and ṣâḥibu'l-manṭûḳ ve'l-mefhûm

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 1, 344 - 368, 15.03.2024

Muhammed Meşhud Hakçıoğlu

https://doi.org/10.51702/esoguifd.1382415

Öz

İbnu'l-Mibred el-Makdisi (d. 909/1503) is one of the scholars who wrote many works and is a person who studies Arabic grammar as well as having knowledge of other sciences. Although he has a separate book on Arabic language grammar, he also touched upon language issues in different works. One of these works is the work named Zebedu'l-ʿulûm ve ṣâḥibu'l-manṭûḳ ve'l-mefhûm, which is an encyclopedic book. Here, he discussed a total of 42 different scientific subjects, and among these, there are language and rhetoric sections such as nahiv, sarf, i'râb, lügat, şevâhid, elğâz, aruz, garîp, me'ânî, beyân, bedî'. The aforementioned book is the summary of the work Câmi'u'l-'ulûm, which he had previously compiled but has not survived to the present day, and he briefly touched upon the issues of syntax and grammar, explained the meanings of strange words, mentioned the istishhads used in the language rules and dealt with different language issues. In the study, it will be examined in which areas İbnu'l-Mibred contributed to language grammar, the subjects of syntax and grammar that he discussed in his work Zebedu'l-ʿulûm, and how he touched on these sciences. The fact that Ibnu'l-Mibred is not addressed sufficiently in the academic community creates a need for such studies.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language, İbnu'l-Mibred, Zebedu'l-'ulûm, Nahiv, Sarf

Zebedu’l-ʿulûm ve ṣâḥibu’l-manṭûḳ ve’l-mefhûm Eseri Bağlamında İbnu’l-Mibred’in Dilciliği Üzerine Bir İnceleme

Öz

İbnu’l-Mibred el-Makdisî (ö. 909/1503) çok eser telif eden âlimlerden birisi olup diğer ilimlere hâkim olduğu gibi Arap dilbilgisini inceleyen bir şahsiyettir. Arap dil grameri alanında müstakil bir kitabı bulunmakla beraber farklı eserler içerisinde de dil konularına değinmiştir. Bu eserlerden birisi de ansiklopedik bir kitap niteliği taşıyan Zebedu’l-ʿulûm ve ṣâḥibu’l-manṭûḳ ve’l-mefhûm isimli eserdir. Bu eserde toplamda 42 faklı ilim konusu ele alınmış ve bunlar içerisinde nahiv, sarf, i‘râb, lügat, şevâhid, elğâz, arûz, garîp, me‘ânî, beyân, bedî‘ gibi dil ve belagat bölümleri bulunmaktadır. Mezkûr kitabı, daha önce telif ettiği fakat günümüze ulaşmayan Câmi‘u’l-‘ulûm eserinin hülasası niteliğindedir ve özet bir şekilde nahiv ve sarf konularına değinmiş, garip kelimelerin manalarını açıklamış, dil kurallarında başvurulan istişhâdleri zikretmiş ve farklı dil meselelerini ele almıştır. Çalışmada İbnu’l-Mibred’in hangi alanlarda dil gramerine katkıda bulunduğu, Zebedu’l-ʿulûm eserinde ele aldığı nahiv ve sarf konularına ve onun bu ilimlere nasıl değindiği incelenecektir. İbnu’l-Mibred’in akademik camiada yeterince ele alınmaması böyle çalışmalara ihtiyaç bırakmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili, İbnu'l-Mibred, Zebedu'l-'ulûm, Sarf, Nahiv

Kaynakça

• ‘Âmirî, Lebîd b. Rabî‘a. Dîvânu Lebîd b. Rabî‘a el-‘Âmirî. Bayrut: Dâru Sâdir, ts.
• Cûmânî, Saîd - Hirschler, Konrad. Muellefâtu Yûsuf b. Ḥasan b. Abdilhâdî ve musâmetuh fî ḥıfẓi’t-turâs̱i’l-fikrî. Leiden: Brill, 2021.
• Makdisî, İbnu’l-Mibred. Bulġatu’l-ḥas̱îs̱ ilâ ‘ilmi’l-ḥadîs̱. thk. Salâh b. ’Âyid eş-Şelâhî. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1995.
• Makdisî, İbnu’l-Mibred. Cevâbu ba‘ḍi’l-ḫadam li ehli’n-ni‘am ‘an taṣḥîfi ḥadis̱i –İḥtecem”. thk. Muhammed Sabâh Mansûr. Beyrut: Dâru’l-Beşâir el-İslâmiyye, 2003.
• Makdisî, İbnu’l-Mibred. ed-Durru’n-naḳī fî şerḥi elfâẓi’l-Ḫıraḳî. thk. Rıdvân Muhtâr. Suudi Arabistan: Dâru’l-Muctema‘, 1991.
• Makdisî, İbnu’l-Mibred. Ġâyetu’s-sûl ilâ ‘ilmi’l-‘uṣûl. thk. Bedr b. Sâdir es-Sebîî. Kuveyt: Dâru Ğirâs, 2012.
• Makdisî, İbnu’l-Mibred. İtḥâfu’n-nubelâ bi-aḫbâr ve eşʿâri’l-kuremâʾ ve’l-buḫalâ. thk. Yusrî Abdulğanî. Kahire: Mektebetu İbn Sînâ, 1990.
• Makdisî, İbnu’l-Mibred. Muġnî ẕevi’l-efhâm ʿani’l-kutubi’l-kes̱îre fi’l-aḥkâm ʿalâ meẕhebi’l-İmâmi’l-mubeccel Aḥmed b. Ḥanbel. thk. Eşref İbn Abdilmaksûd. Riyad: Mektebetu Taberiyye, 1995.
• Makdisî, İbnu’l-Mibred. Nuzhetu’l-musâmir fî aḫbâri Mecnûni Benî ʿÂmir. thk. Muhammed Altuncu. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-’İlmiyye, 1994.
• Makdisî, İbnu’l-Mibred. Zebedu’l-ʿulûm ve ṣâḥibu’l-manṭûḳ ve’l-mefhûm. thk. Abdullah b. Huseyn el-Mevcân. 2 Cilt. Cidde: Merkezu’l-Kevn, 2010.
• Makdisî, İbnu’l-Mibred. Zînetu’l-‘arâis mine’ṭ-ṭuraf ve’n-nefâis fî mâ yeteḫarracu ‘ale’l-uṣûli’n-naḥviyye mine’l-furû‘i’l-fıḳhiyye ‘alâ meẕhebi’l-İmâm el-mubeccel Aḥmed b. Ḥanbel. thk. Safvet Âdil Abdulhâdî. 2 Cilt. Dımaşk: Dâru’n-Nevâdir, 2012..
• Doğan, Yusuf. “Arap Belagatında el-Leff ve’n-Neşr Sanatı ve Kur’an’daki Bazı Ayetler Üzerine Bir İnceleme”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 7/1 (01 Şubat 2007), 313-340.
• Endelüsî, Ebû Hayyân. İrtişâfu’ḍ-ḍarab min lisâni’l-‘arab(ciltleri birleştirilmiş hali). thk. Receb Osman Muhammed, Abduttevvâb Ramazân. 5 Cilt. Kahire: Mektebetu’l-Hâncî, 1998.
• Gazzî, Muhammed b. Muhammed Necmuddîn. el-Kevâkibu’s-sâire bi a‘yâni’l-mieti’l-‘aşire. thk. Halîl Mansûr. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1997.
• Gazzî, Muhammed Kemâluddîn b. Muhammed el-Âmirî. en-Na‘tu’l-ekmel li aṣḥâbi’l-İmâm Aḥmed b. Ḥanbel. thk. M. Mutî‘ el-Hâfız. Dimeşk: Dâru’l-Fikr, 1982.
• Harbî, Abdulvâhid b. Muhammed. “es̱-S̱emeratu’r-râiḳa fî ‘ilmi’l-‘Arabiyye li İbni’l-Mibred”. Mecelletu Cami‘ati’l-İslâmiyye 51/183 (2018), 538-615.
• Haymî, Salâh b. Muhammed. “Cemâluddîn Yûsuf b. Abdilhâdî el-Maḳdisî ed-Dimaşḳî (h. 909): ḥayâtuh ve âs̱âruhu’l-maḫṭûṭa ve’l-maṭbû‘â”. Mecelletu Ma’hedu’l-Mahtûta, Kuveyt 2/26 (1402 1982), 775-812.
• Hezâzî, Ahmed b. Muhammed Abdullah. “el-Cuhûdu’l-luġaviyye li Yûsuf b. Ḥasan b. Abdilhâdî el-Ḥanbelî el-ma‘rûf bi İbni’l-Mibred”. Mecelletu Kulliyyeti’l-Luğati’l-Arabiyye 37 (2022), 1645-1732.
• İbn Abdilfettâh, Sâlih b. Muhammed. el-Fehresu’l-vaṣfî li’n-nuseḫi’l-ḫaṭṭiyye li muellefâti’l-imâm el-allâme el-muḥaddis̱ Yûsuf b. Ḥasan b. Abdilhâdî ed-Dımaşḳî eṣ-Ṣâliḥî el-Ḥanbelî el-ma‘rûf b. İbni’l-Mibred el-maḥfûẓa bi Dâri’l-Kutubi’l-Mıṣriyye. Kuveyt: Letâif Li Neşri’l-Kutub ve’r-Resâili’l-’İlmiyye, 2012.
• İbn Humeyd, Muhammed b. Abdillâh b. Alî el-Âmirî en-Necdî. es-Suḥubu’l-vâbile ʿalâ ḍarâʾiḥi’l-Ḥanâbile. thk. Bekr b. Abdillâh Ebû Zeyd. 3 Cilt. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1996.
• İbn Mâlik, Cemâluddîn Muhammed b. Abdillah. Şerḥu’t-Teshîl. thk. Abdurrahmân Seyyid, Mahtûn Muhammed Bedvî. 4 Cilt. Mısır: Dâru Hecer, 1990.
• İbn Mellâ el-Halebî, Şihâbuddîn Ahmed b. Muhammed. Mut‘âtu’l-eẕhân mine’t-temettu‘i bi’l-iḳrân beyne terâcimi’ş-şuyûḫ ve’l-aḳrân. thk. Selahuddîn Halil eş-Şeybânî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru Sadir, 1999.
• İbn Ya‘îş, Ebu’l-Bekâ Muvaffakuddîn Ya‘îş b. Ali. Şerḥu’l-Mufaṣṣal li’z-Zemaḫşerî. thk. Emîl Bedi‘ Yakûb. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2001.
• İbnu’l-‘İmâd, Ebu’l-Felâh Abdulhayy b. Ahmed. Şeẕerâtu’ẕ-ẕeheb fî aḫbâri men ẕeheb. thk. Abdulkâdir Arnâûd Mahmûd. 11 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1992.
• İbrâhîm, Ahmed Hâşim Muhammed. “eḍ-Ḍamîr ve es̱eruhu’n-naḥvî ‘ale’l-ḥukmi’l-fıḳhî ‘inde İbni’l-Mibred -‘arâis mine’ṭ-ṭuraf ve’n-nefâis”. el-Mecelletu’l-’Arabiyye Medâd, Mısır 6 (2019), 19-32.
• Kalaç, Rıdvan. Eyyûbî ve Memlûk Dımaşk’ında Hadis: Kudâme Ailesi Bağlamında Bir İnceleme. Ankara: Fecr Yayınları, 2023.
• Kalaç, Rıdvan - Engin, Hayrullah. “Mürsel ve Müdelles Rivâyetler - İbnü’l-Mibred el-Makdisî (ö.909/1503) Özelinde”. Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/1 (30 Haziran 2020), 53-72.
• Sehâvî, Ebu’l-Hayr Muhammed b. Abdirrahmân. eḍ-Ḍav’u’l-lâmi‘ li-ehli’l-ḳarni’t-tâsi‘. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1992.
• Selâme, Nâsır b. Su‘ûd. Mu‘cemu muellefâti Yûsuf b. Ḥasan b. Abdilhâdî el-Ḥanbelî el-maḫṭûṭa bi Mektebâti’l-‘Âlem. Riyâd: Dâru Kunûzi İşbilyâ, 1999.
• Sîbeveyh, Ebû Bişr ‘Amr b. Osman. el-Kitâb. thk. Abdusselâm Muhammed Hârûn. 5 Cilt. Kahire: Mektebetu’l-Hâncî, 3. Basım, 1988.
• Suyûtî, Celâluddîn Abdurrahmân. Hem‘u’l-hevâmi‘ fî şerḥi Cem‘i’l-cevâmi‘. thk. Ahmed Şemsuddin. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-’İlmiyye, 1998.
• Turkî, Abdullâh b. Abdilmuhsin. el-Meẕhebu’l-Ḥanbelî: dirâse fî tarîḫih ve simâtih ve eşher a‘lâmih ve muellefâtih. 2 Cilt. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle Nâşirûn, 2002.
• Ziriklî, Ebû Ğays Muhammed Hayruddîn. el-Aʿlâm. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 2002.