Ortaokul Öğrencilerinin Temel Fizik Kavramlarına Yönelik Metaforik Algılarının İncelenmesi

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 2, 206 - 225, 30.09.2020

Damla Çil , Harun Çelik

Öz

Bu araştırmada, ortaokul öğrencilerinin fizik kavramlarına yönelik metaforik algılarını tespit edilmesi ve incelenmesi hedeflenmiştir. Araştırmayı Kocaeli ilindeki ortaokul öğrencileri oluşturmaktadır. Çalışmada nitel araştırma metotlarından sistematik metafor analizi yönteminden yararlanılmıştır. Veri toplama formu olarak “Kuvvet ………............... gibidir, çünkü ………… .” sorusu sorulmuş katılımcılara cevapları ile birlikte şekil çizebilecekleri bir form sunulmuştur. Çalışma içerisinde yer alması için belirlenmiş olan kuvvet, enerji ve basınç kavramlarının her biri için örnekte belirtilen şekilde veri toplama araçları oluşturulmuştur. Uygulama güvenirliği için Kappa istatistiği kullanılmış, %80 uyuşma yüzdesi ile iyi düzeyde uyumlu olduğu sonucuna varılmıştır. Elde edilen veriler, beş aşamalı bir veri analizi sürecinde çözümlenmiştir. Bu aşamalar; kodlama ve ayıklama, örnek metafor listesi oluşturma, kategori belirleme, geçerlik ve güvenirliği sağlama ve metaforları nicel veri haline dönüştürmedir. Verilerden elde edilen frekans ve yüzdelik değerler hesaplanarak sınıflandırılmıştır. Katılımcılar tarafından oluşturulan metaforlar, ortak özellikleri dikkate alınarak 4 kategori altında toplanmıştır. Metaforların bir başka kategorisi de ontolojik metaforların boyutlarına uygunluğuna göre yapılmıştır. Analizler sonucunda belirlenen kategori boyutlarının arasında katılımcıların en çok “yaşam ile ilişkili metaforlar” kategorisinde yoğunlaştığı, ontolojik metafor boyutlarında ise en çok “amaçları belirleme ve eylemleri motive etme” kategorisinde yoğunlaştığı belirlenmiştir. Çalışma, metaforların fen öğretimindeki yerini ve önemini işaret etmekte ve kuvvet, enerji ve basınç kavramlarına ilişkin ayrıntılı analizler sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Metafor, Ontoloji, Fen bilimleri öğretimi, Temel fizik kavramları

Kaynakça

• Akpınar B., & Baltacı, M. (2011). Web tabanlı öğretimin öğrenenlerin üst biliş farkındalık düzeyine etkisi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(16), 319-333.
• Akşehirli, S. (2007). Çağdaş Metafor Teorisi. Ege Edebiyat.
• Aktamış, H., & Ergin, Ö. (2006). Fen Eğitimi ve Yaratıcılık. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 20, 77-83. Arslan, M., & Bayrakçı, M. (2006). Metaforik Düşünme ve Öğrenme Yaklaşımının Eğitim-Öğretim Açısından İncelenmesi. Millî Eğitim Dergisi, 171, 100-108.
• Aubusson, A. G. Harrison, & S. M. Ritchie, (2006). Metaphor and analogy in science education. In: P. J. Aubusson, Harrison, A. G., & Ritchie, S. M. (Eds.), Metaphor and analogy: Serious thought in science education (pp. 1–9). Netherlands: Springer.
• Ayas, A. (2012). Kavram Öğrenimi. Salih Çepni (Ed.) Fen ve Teknoloji Öğretimi (10.Baskı). Ankara: Pegem Yayıncılık.
• Aydın, G., & Balım, A. G. (2005). Yapılandırmacı yaklaşıma göre modellendirilmiş disiplinler arası uygulama: enerji konularının öğretimi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 38(2), 145-166.
• Aydoğmuş, E. Lise 2 Fizik Dersi İş-Enerji Konusunun Öğretiminde 5E Modelinin Öğrenci Başarısına Etkisi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya. 2008.
• Ayvacı, H. Ş., & Devecioğlu, Y. İlköğretim Öğrencilerinin İş- Güç- Enerji konusunda Sahip Oldukları Yanlış Anlamalar. First International Congress of Educational Research, Çanakkale. 2009.
• Bahar, M., Öztürk, E., & Ateş, S. (2002).Yapılandırılmış Grid Metodu ile Lise Öğrencilerinin Newton’un Hareket Yasası, İş, Güç ve Enerji Konusundaki Anlama Düzeyleri ve Hatalı Kavramlarının Tespiti. V. Ulusal Fen Bilimler ve Matematik Eğitimi Kongresi. ODTÜ, Ankara.
• Boyraz, C., & Serin G.(2016). İlkokul Düzeyinde Oyun Temelli Fiziksel Etkinlikler Yoluyla Kuvvet ve Hareket Kavramlarının Öğretimi. Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi,Cilt 6, Sayı 1, 89-101.
• Brookes, D. T., & Etkina, E. (2007). Using conceptual metaphor and functional grammar to explore how language used in physics affects student learning. Physical Review Special Topics - Physics Education Research, 3(1), 010105.
• Buyruk, B.,& Korkmaz, Ö., Öğrencilerin Fen Bilimleri Dersine Dönük Kavramları Günlük Hayatla İlişkilendirme Durumları, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 35(1), 159-172. 2016.
• Cameron, L. (2002). Metaphor in science education: A discourse focus. British Educational Research Journal, 28(5), 637-674.
• Cerit, Y. (2008). Öğretmen Kavramı İle İlgili Metaforlara İlişkin Öğrenci, Öğretmen Ve Yöneticilerin Görüşleri, Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 6 (4) 694.
• Cerit Berber, N. İş-Güç-Enerji Konusunun Öğretiminde Pedagojik- Analojik Modellerin Kavramsal Değişimin Gerçekleşmesine Etkisi: Konya İli Örneği. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya. 2008.
• Çelik, H. (2016). An examination of cross sectional change in students metaphorical perceptions towards heat temperature and energy concepts. International Journal of Education in Mathematics, Science and Technology, 4(3), 229–245.
• Çelik, H., & Çakır, E. (2015). The examination of metaphoric perception on the effects of heat on substance. International Online Journal of Educational Sciences, 7(2), 244-264.
• Çelik, T., Taş, E. (2017). Ortaokul 5. Sınıf Kuvvet Ve Hareket Ünitesine Yönelik Modellemeye Dayalı Fen Öğretiminin Öğrenci Başarısı Üzerine Etkisinin İncelenmesi, IX. Uluslararası Eğitim Araştırmaları Birliği Kongresi Eğitim Araştırmaları Birliği, Ordu, s.499-507
• Dede Er, T., Şen, Ö. F., Sarı, U., & Çelik, H. (2013). The level of association for primary school students between science and technology course and daily life. Journal of Research in Education and Teaching, 2(2), 209-216.
• Diakidoy, I.A.N. Kendeou, P., & Ioannides, C. (2003). Reading about energy: The effects of text structure in science learning and conceptual change. Contemporary Educational Psychology, 28(3), 335-356.
• Ergin, S. (2011). Fizik Eğitiminde 4MAT Öğretim Yönteminin Farklı Öğrenme Stillerine Sahip Lise Öğrencilerinin İş, Güç ve Enerji Konusundaki Başarısına Etkisi. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Fraser, R. (2001). Membranes: Metaphors of Invasion in Nineteenth-Century Literature, Science and Politics. The Modern Language Review, 96(2), 600+.
• Gentner, D. (1983). Structure-mapping: A theoretical framework for analogy. Cognitive science, 7(2), 155-170.
• Gürdal, A., Bayram, H., & Şahin, F., İlköğretim Okullarında Enerji Konusunun Entegrasyon ile Öğretilmesi. III. Ulusal Fen Bilimleri Eğitimi Sempozyumu. Ankara. 1999.
• Halloun, I., & Hestenes, D. (1985). Common Sense Concepts about Motion. American Journal of Physics, 53 (11): 1056-1065.
• Hırça, N., 5E modeline göre “iş, güç ve enerji” ünitesiyle İlgili geliştirilen materyallerin kavramsal değişime etkisinin incelenmesi. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.2008.
• Hinrichs, R., & Kleinbach, M. (2002). Energy: Its use and the the environment. New York: Thomson Learning.
• İpek Akbulut, H., Şahin, Ç., Çepni, S.(2013). İş ve Enerji Konusu ile İlgili Kavramsal Değişimin İncelenmesi: İkili Yerleşik Öğrenme Modeli Örneği. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi,1(25), 241 – 268.
• Jimoyiannis, A.,& Komis, V. (2003). Investigating Greek Students’ Ideas about Force and Motion. Research in Science Education, 33, 375-392.
• Kaptan, F.,& Korkmaz, H. (2001). İlköğretimde Etkili Öğretme ve Öğrenme Öğretmen El Kitabı. İlköğretimde Fen Bilgisi Öğretimi, Modül 7, M.E.B Yayınları, Ankara.
• Konuk, M., ve Kılıç, S. (1999). Fen Bilimleri Öğrencilerinde Bitki ve Hayvanlardaki Enerji Kaynağı Konusundaki Kavram Yanılgıları. III. Ulusal Fen Bilimleri Eğitimi Sempozyumu. Ankara.
• Köse, S., Bağ, S., Sürücü, A., & Uçak, E. (2006). The opinions of prospective teachers’ about energy sources for living organisms. International Journal of Environmental and Science Education, 1(2), 141-152.
• Kurnaz, M. A., Enerji Konusunun Öğretiminde Model Tabanlı Öğrenme Yaklaşımına Uygun Öğrenme Ortamlarının Tasarlanması, Uygulanması Ve Öğrencilerin Zihinsel Model Gelişimine Etkisinin İncelenmesi. Yayınlanmamış doktora tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Trabzon. 2011.
• Kurt, S., & Akdeniz, A. R. (2004). Farklı düzeylerdeki öğrencilerde kuvvet kavramı ile ilgili yanılgılar”, XII. Ulusal Egitim Bilimleri Kongresi, Ankara, s.1931–1950.
• Kurt, H. S., & Sarı, M. (2013). Kuantum Fiziğinde Kullanılan Metaforların Öğrencilerin Fizik Algısı Üzerine Etkisi. Milli Eğitim Dergisi, 43(198), 219-236.
• Lakoff, G. (1987). Women, Fire, and Dangerous Things: What categories Reveal about the Mind (Chicago University Press, Chicago, 1987).
• Lakoff, G., & Johnson, M. (1980), Metaphors We Live by, Chicago: Chicago University Press.
• Lakoff, G., & Johnson, M. (2010). Metaforlar: Hayat, anlam ve dil (G. Y. Demir, Çev.). İstanbul: Paradigma.
• Lemke, J.L. (1990). Talking Science: Language, Learning, and Values. Norwood, NJ : Ablex Publishing Corporation.
• Minas, R., & Gündoğdu, K. (2013). Ortaokul Öğrencilerinin Fen ve Teknoloji Dersine Ait Bazı Kavramlara Yönelik Metaforik Algılarının İncelenmesi, Adnan Menderes Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 4(2), 67-77.
• Nakiboğlu, C., & Yıldırım, Ş. (2020). Ortaöğretim Öğrencilerinin Metalik Bağ ile ilgili Algıları, Metalik Bağı Tanımlamada Kullandıkları Metaforlar ve Yaptıkları Benzeşimler. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi [MSKU Journal of Education], 7(1), 1-11.
• Osborn, M. (1997). The play of metaphors. Education, 118(1), 84-88.
• Ogborn, J. (1990). Energy, change, difference and danger. School Science Review, 72 (259), 81-85.
• Özdemir, S. M. (2012). Eğitim programı kavramına ilişkin öğretmen adaylarının metaforik algıları. Kuramsal Eğitim Bilim Dergisi, 5(3), 369-393.
• Özmen, H. Dumanoğlu, F., & Ayas, A. (2000). Ortaöğretimde Enerji Kavramının Öğretimi ve Enerji Eğitimi. IV. Fen Bilimleri Eğitimi Kongresi, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Ankara.
• Papadouris, N. Constantinou, C.P., & Kyratsi, T. (2008). Students’ use of the energy model to account for changes in physical systems. Journal of Research in Science Teaching, 45 (4), 444-469.
• Saban, A. (2008). Okula ilişkin metaforlar. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 55, 459-496.
• Sánchez, Á., María Barreiro, J. & Maojo, V. (2000). Design of Virtual Reality Systems for Education: A Cognitive Approach. Education and Information Technologies, 5, 345–362.
• Sağdıç, D., Bulut, Ö. Korkmaz, S. Börü, S. Öztürk, E., & Cavak, Ş. (2007). Ortaöğretim 10. Sınıf Biyoloji. (2. Baskı), Ankara: MEB. Yayınları.
• Schmitt, R. (2005). Systematic metaphor analysis as a method of qualitative research. The Qualitative Report, 10(2), 358-394.
• She, H.C. (2002). Concepts of higher hierarchical level require more dual situated learning events for conceptual change: A study of air pressure and buoyancy. International Journal of Science Education, 24(9), 981-996 Solomon, J. (1982). How children learn about energy or does the first law come first?. School Science Review, 63(224), 415-422.
• Şencan, H. (2005). Sosyal ve Davranışsal Ölçmelerde Güvenirlik ve Geçerlilik, Ankara: Seçkin Yayınları.
• Tasar, M. F. (2002). Öğrencilerin kuvvet ve hareketi kavrayışlarının bir tanı-testi ile saptanması”, V. Fen Bilimleri ve Matematik Eğitimi Kongresi, Ankara, s.600–604.
• Torosluoğlu Çekiç, S. (2011). Yaşam Temelli Öğrenme Yaklaşımı İle Desteklenen 7E Öğrenme Modelinin Öğrencilerin Enerji Konusundaki Başarı, Kavram Yanılgısı Ve Bilimsel Süreç Becerilerine Etkisi. Doktora tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Trefil, J., & Hazen, R.M. (2004). Physics matters: an intraduction to conceptual physics. Wiley, New York.
• Uzunkavak, M. (2009). Öğrencilerin iş kavramında pozitiflik-negatiflik ayrımı becerilerinin yazı ve çizim metoduyla ortaya çıkarılması. International Journal of Technologic Sciences, 1(2), 10-20.
• Yaşar, Ş.(2019). Oyunlarla Desteklenmiş Tga (Tahmin Et-Gözle -Açıkla) Yöntemine Dayalı Etkinliklerin 10.Sınıf Öğrencilerinin Fizik (Basınç Ve Kaldırma Kuvveti Ünitesi) Başarısına Ve Fiziğe Yönelik Metaforik Algılarına Etkisi. Dicle Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Matematik Ve Fen Bilimleri Eğitimi Anabilim Dalı Fizik Eğitimi Bilim Dalı, Diyarbakır.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2011). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınevi.
• Yürümezoğlu, K., Ayaz, S., & Çökelez, A. (2009). İlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin enerji ve enerji ile ilgili kavramları algılamaları. Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi (EFMED), 3(2), 52–73.
• Warren, J.W.( 1983). Energy and its Carriers: A Critical Analysis. Physics Education, 18, 209-212.
• Watts, D. M. (1983). Some alternative views of energy. Physics Education, 18, 213-217.