Magic in Turkish Folk Romances

Yıl 2024, Sayı: 9, 99 - 109

Şifanur Samur

https://doi.org/10.52003/etutdergisi.1553291

Öz

The magic of words gives birth to folk tales, which follow a path passed down as the cultural heritage of societies, spanning generations. Incorporating various genres that preceded it -myth, legend, folktale, epic- it broadens into a wider spectrum with mystical and epic values. The values, elements, and messages addressed in folk tales represent the society's values and moral principles, bridging the gap between story and life. This article will examine examples of folk tales to explore doctrines such as magic, altering and transforming the ordinary course of events, and achieving outcomes with the help of supernatural powers. Magical practices commonly seen in folk tales are associated with supernatural powers and symbols. These symbols include objects such as apples, pomegranates, wine, bracelets, and rings. Magical practices are often attributed to beings with supernatural powers, appearing in folk tales as extraordinary individuals. These supernatural beings include witches, generally conceived as malevolent sorceresses, while fairy maidens and wise elders are depicted in a positive light. Hızır, known for aiding those in need in Islamic tradition, adds a dimension of Islamic spirituality. The criteria of "popularity" were used to select the ten folk tales examined. These include the stories of Arzu and Kamber, Asuman and Zeycan, Derdiyok and Zülf-i Siyah, Elif and Yaralı Mahmut, Ercişli Emrah and Selvihan, Ferhat and Şirin, Hurşit and Mahmihri, Kerem and Aslı, Kirmanşah, Tahir and Zühre. By focusing on the theme of magic in folk tales, the aim is to shed light on this aspect of folk tales and pave the way for further research in this area. The hidden nature of magic, explaining symbols such as spells and talismans that are not immediately visible or perceptible, serves a purpose in uncovering the magical process. The magical motifs encountered in folk tales reveal the mystical thoughts and beliefs of the Turkish people. Enriched with mysticism, these spells reflect people's connection with supernatural powers while offering a rich heritage. In this context, it is observed that mystical powers in folk tales contribute to the dissemination of magical knowledge and the formation of magical rituals.

Anahtar Kelimeler

Magic, sorcery, folk romances, witch.

Türk Halk Hikâyelerinde Büyü

Öz

Sözün büyüsünden doğan halk hikâyeleri, toplumların kültürel mirası olarak aktarılan ve nesilden nesle uzanan bir yol izlemektedir. Kendinden önce gelen türleri -mit, efsane, masal, destan- bünyesinde barındırarak daha geniş yelpazeye yayılıp mistik ve epik değerlere sahip olmaktadır. Halk hikâyelerinde ele alınan değerler, unsurlar, mesajlar, toplumun değerlerini ve ahlaki prensiplerini, hikâye ve yaşam arasındaki kurguyu temsil etmektedir. Bu makalede halk hikâyeleri örnekleri üzerinden incelenecek olan büyü, olağan akışı değiştirmek ve dönüştürmek, doğaüstü güçlerin yardımıyla sonuca ulaşmak gibi doktrinler içermektedir. Halk hikâyelerinde sıklıkla görülen büyüsel işlemler, doğaüstü güçler ve sembollerle ilişkilendirilmiştir. Bu semboller; elma, nar, bâde, bilezik, yüzük gibi nesnelerdir. Büyüsel uygulamalar, daha çok doğaüstü güçlere sahip varlıklara atfedilmekte ve halk hikâyelerinde karşımıza çıkmaktadır. Bu doğaüstü varlıklar karşımıza; Cadı Karı, peri kızı, Hızır, pir vb. olağanüstü kişiler olarak çıkmaktadır. Cadılar genel olarak kötü niyetli büyücüler olarak tasavvur edilirken peri kızları ve pirler, iyilik üzerinden ele alınmaktadır. Hızır’ın ise İslami bir boyutu olması hasebiyle zor durumda kalan kahramana yardım etmesiyle bilinmektedir. İncelenen halk hikâyelerinin belirlenmesinde ölçüt olarak “popülerlik” niteliği kullanılmıştır. Sınırlandırmaya dahil olan bu on hikâye; Arzu ile Kamber, Asuman ile Zeycan, Derdiyok ile Zülf-i Siyah, Elif ile Yaralı Mahmut, Ercişli Emrah ile Selvihan, Ferhat ile Şirin, Hurşit ile Mahmihri, Kerem ile Aslı, Kirmanşah, Tahir ile Zühre hikâyeleridir. Halk hikâyelerinde büyü konusunun seçilmiş olmasıyla temelde, halk hikâyelerinde büyü konusunu aydınlatmak hedeflenmiş olup özelde bahsi geçen konuda yapılacak çalışmalara zemin hazırlamak amacı güdülmüştür. Büyünün gizil yapısı, ilk bakışta görülmeyen veya algılanmayan ancak büyüsel işlemi olan sihir, tılsım vb. imgeleri açıklamaya yönelik bir amaç taşımaktadır. Halk hikâyelerinde rastladığımız büyüsel motifler, Türk halkının mistik düşünce ve inançlarını ortaya koymaktadır. Mistisizm ile dokunan büyüler, insanların doğaüstü güçlerle olan bağlantısını yansıtırken bir yandan da zengin bir miras sunmaktadır. Bu bağlamda, halk hikayelerindeki mistik güçler sayesinde var olan büyüsel bilgilerin geniş bir düzleme yayıldığı ve bu yayılımın büyüsel ritüelleri oluşturduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Büyü, sihir, halk hikâyesi, cadı.

Kaynakça

• Acıpayamlı, O. (1962). “Anadolu’da Nazarla İlgili Bazı Âdet ve İnanmalar”. DTCF Dergisi, 20(1-2), 1-42.
• Acıpayamlı, O. (1963). “Türkiye Halk Hekimliğinde Dalak Kesme ve Etnolojik İzahı”. Antropoloji Dergisi, 1(1), 37-58, Ankara.
• Akkaş, S. (1999). Derdiyok ile Zülfüsiyah Hikâyesi Üzerinde Mukayeseli Bir Araştırma. [Yüksek Lisans Tezi, Niğde Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü]. Niğde
• Alpaslan, A. (2022). “Halkbilimi Temelinde Büyü Düşüncesi ve Türk Sosyokültürel Yaşamında Büyünün Yeri”. [Yüksek Lisans Tezi, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü]. Sivas
• Alptekin, A. B. (1999). Kirmanşah Hikâyesi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• And, M. (2007). Oyun ve Bügü: Türk Kültüründe Oyun Kavramı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Aslan, E. (1990). Halk Hikâyelerini İnceleme Yöntemleri, Yaralı Mahmut Hikâyesi Üzerinde Bir İnceleme. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Yayınları.
• Atay, T. (2017). Din Hayattan Çıkar Antropolojik Denemeler. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bali, M. (1973). Ercişli Emrah ve Selvi Han Hikâyesi Varyantlarının Tesbiti ve Halk Hikâyeciliği Bakımından Önemi. Ankara: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Boratav, P. N. (1931). Köroğlu Destanı. İstanbul: Adam Yayıncılık.
• Boratav, P. N. (1988). Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyeciliği. İstanbul: Açılım Yayınları.
• Çelik, A. (2018). “Türk Toplumunun Sözel Belleğindeki Al Karısı Tasarımları Üzerine”. Doğaüstü Varlıklar ve Anlatılar Üzerine İncelemeler (Ed. A. Ortakcı), İstanbul: Kesit Yayınevi.
• Çelik, A. /2020). Kırgız Arkaik Destanları ve Mitoloji. Çanakkale: Paradigma Akademi
• Devellioğlu, F. (1997). Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lugat. Ankara: İnkılap ve Aka Kitabevi Yayınları.
• Duymaz, A. (2001). Kerem ile Aslı Hikâyesi Üzerine Mukayeseli Bir Araştırma. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Elçin, Ş. (2004). Halk Edebiyatına Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Eliade, M. ve Couliano, I. P. (1997). Dinler Tarihi Sözlüğü. (Çev.: Ali Erbaş). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Günay, U. (1992). Türkiye’de Âşık Tarzı Şiir Geleneği ve Rüya Motifi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Huizinga, J. (2020). Homo Ludens Oyunun Toplumsal İşlevi Üzerine Bir Deneme. (Çev.: Mehmet Ali Kılıçbay). İstanbul: Doğu Batı Yayınları.
• Kaplan, M. (2011). “Halk Tıbbının Kökenleri: Teşhisten Tedaviye Din ve Büyü İlişkisi”. Millî Folklor, 12(91), 150-156.
• Kaya, D. (1995). “Tahir ile Zühre Hikâyesi”. Türk Halk Kültüründen Derlemeler 1993, (1995), Ankara, s. 169-194.
• Kaya, D. (2014). Türk Dünyası Ansiklopedik Türk Halk Edebiyatı Kavramları ve Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kunos, I. (1928). “Anadolu Halk Edebiyatı”. Ankara: Halk Bilgisi Mecmuası.
• Malinowski, B. (2000). Büyü Bilim ve Din. (Çev.: Saadet Özkal). İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Malinowski, B. (2016). Bilimsel Bir Kültür Teorisi. (Çev.: Saadet Özkal). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Martin, L. (2009). Cadılığın Tarihi (Ortaçağ’da Bilge Kadının Katli). (Çev.: Barış Baysal). İstanbul: Kalkedon Yayınları.
• Ocak, A. Y. (1983). Bektaşî Menâkıbnâmelerinde İslam Öncesi İnanç Motifleri. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Ögel, B. (2002). Türk Mitolojisi. Cilt: II, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Örnek, S. V. (1962). “İlkellerde Dinsel Temel Kavramlara Genel Bir Bakış”. Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, 20(3-4), 257-261.
• Örnek, S. V. (2014). 100 Soruda İlkellerde Din Büyü Sanat Efsane. Ankara: Bilgesu Yayıncılık.
• Örnek, S. V. (2018). Türk Halkbilimi. Ankara: BilgeSu Yayıncılık.
• Özarslan, M. (2006). Ferhat ile Şirin: Mukayeseli Bir Araştırma. İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• Potapov, Lenoid Pavloviç. Altay Şamanizmi. (Çev.: Metin Ergun). Konya: Kömen Yayınları, 2012.
• Sakaoğlu, S. (1972). “Asuman ile Zeycan Hikâyesi”. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, (5) Ekim, 58-81.
• Sakaoğlu, S., Duymaz, A. (1996). Hurşit ile Mahmihri Hikâyesi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Şahin, A. (2001). "Edebi Bir Tür Olarak Klasik Edebiyatımızda Esma-i Hüsna'lar". A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı 16, Erzurum.
• Şimşek, E. (1987). “Arzu ile Kamber Hikâyesi Üzerinde Mukayeseli Bir Araştırma”. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü] Elâzığ
• Şimşek, T. (2018). “Türk Masal Anlatma Geleneğinde Elma Ödülü”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 7(4), 2352-2368.
• Tanyu, H., (1992) “Büyü”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. VI/501-506. İstanbul: TDV Yayınları.
• Tunç. E. (2022). “Manilerde Yiyecek Simgeciliği”. Halk Gastronomisi (Ed. M. Aça vd.). İstanbul: Motif Vakfı Yayınları.
• Türkçe Sözlük (2005). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yaltırık, M. B. (2013). “Türk Kültüründe Hortlak-Cadı İnanışları”. Tarih Okulu Dergisi s.16 ss. 187-232.
• Yeşil, Y. (2014). Türk Dünyasında Geçiş Dönemi Ritüelleri (Doğum Evlenme Ölüm Gelenekleri). Ankara: Grafiker Yayınları.
• Yıldız, N. (2009). “Türk Destanlarında Çocuksuzluk”. Millî Folklor, Yıl 21, Sayı 82.