Abdal Musa’nın “Dağların Taşların Yürümesi” Kerametinin Zaman, Mekân ve Eşya Sembolizmi Bakımından Değerlendirilmesi

Yıl 2018, Cilt: 24 Sayı: 94, 13 - 34, 01.05.2018

Aynur Koçak Serdar Gürçay

https://doi.org/10.22559/folklor.229

Öz

Bu çalışma Abdal Musa Velâyetnâmesi’nde yer alan Dağların Taşların Yürümesi kerametinde

zaman, mekân ve eşya kavramlarının sembolik açıdan incelemesini konu almaktadır. İslam

dünyasında 9. yüzyılda ortaya çıkan tasavvuf düşüncesi, 11. yüzyılda tarikatların kurulmasına zemin

hazırlamıştır. Tarikatın önde gelen şahsiyetlerinin kerametlerinin, olağanüstü hâllerinin anlatılması

ve bunların yazıya geçirilmesi ile menkıbe (menâkıbnâme veya velâyetnâme) türü ortaya

çıkmıştır. Bu eserler 15. yüzyılda Anadolu sahasında Alevî-Bektaşi geleneğinde velâyetnâme adını

almıştır. Abdal Musa Sultan olarak da bilinen ve Ahmed Yesevi dervişlerinden Hacı Bektaş-ı Velî

dergâhı mensubu olan zât, 14. yüzyılda yaşamış olan bir Türk erenidir. Bu doküman hazırlanır-ken, Abdurrahman Güzel’in Abdal Musa Velâyetnâmesi (1999) isimli eserinde Latin harflerine

çevirdiği metin baz alınmıştır. Bu çalışmanın ilk kısmında; menâkıbnâme ve velâyetnâme kavramlarına

değinilerek Abdal Musa’nın şahsiyeti hakkında bilgi verilmiştir. İkinci kısımda; zaman,

mekân ve eşya kavramları “üç unsur” adı altında anlatılmıştır; birbirleri ile iç içe geçmiş olmalarına

da değinilmiştir. Üçüncü kısımda; ele alınan keramet sırasıyla zaman, mekân ve eşya kavramları

bağlamında tahlil edilmiştir. Ardından semboller, metinde yer aldıkları sıra takip edilerek incelenmiştir;

bu yapılırken Alevi–Bektaşi geleneklerinin yanı sıra Anadolu ve dünya kültürleri ile

de yer yer karşılaştırmalar yapılmıştır. İncelemenin son kısmında ise ilgili simgelerin kıyaslaması

sunulmuştur. Abdurrahman Güzel’in eserinden elde edilen metin ve Abdal Musa’nın varyantları

ise çalışmanın ekler kısmında verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Abdal Musa, eşya, keramet, mekân, velâyetnâme, zaman

Kaynakça

• And, M. (2012) Oyun ve bügü, 2. bs. İstanbul: YKY.
• Bachelard, G. (2014) Mekânın poetikası, çev. A. Tümertekin. 2. bs. İstanbul: İthak.
• Baykara, T. (2001)Türk kültür tarihine bakışlar, 1. bs. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı. Bozkurt, F. (1995) Semahlar, 2. bs. İstanbul: Cem.
• Cebecioğlu, E. (2017) Tasavvuf terimleri ve deyimleri sözlüğü, 5. bs. İstanbul: Ağaç.
• Çağlayan, A. (2014) Alevi Bektaşi terimler ve deyimler sözlüğü, İstanbul: Eğiten Kitap.
• Çetindoğan, M. Ö. (2009) Kırsal mitten kentsel ritüele geçiş ve beden-mekân ilişkisinin 1990 sonrası Türk oyun yazarlığı’na yansıması. Tiyatro Araştırmaları Dergisi. (27) : 137-160.
• Dierl, A. J. (1991) Anadolu Aleviliği, çev. F. Yiğit. 1. bs. İstanbul: Ant.
• Eliade, M. (1991) Kutsal ve dindışı, çev. Mehmet Ali Kılıçbay. Ankara: Gece.
• Eliade, M. (1994) Ebedi dönüş mitosu, çev. Ü. Altuğ. 1. bs. Ankara: İmge.
• Eliade, M. (2005) Dinler tarihi: inançlar ve ibadetlerin morfolojisi, çev. Mustafa Ünal. Konya: Serhat.
• Eröz, M. (1992) Eski Türk dini (göktanrı inancı) ve Alevilik-Bektaşilik, 3. bs. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Göka, Ş. (2001) İnsan ve mekãn, 1. bs. İstanbul: Pınar.
• Günşen, A. (2015) Gizli dil açısından Alevîlik–Bektaşîlik erkân ve deyimlerine bir bakış, Gizli Diller Sempozyumu. 13-14 Nisan 2015. İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Enstitüsü.
• Güzel, A. (1999) Abdal Mûsâ Velâyetnâmesi, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Haslok, F. R. (2000) Bektaşîlik tetkikleri, çev. Râgıp Hulûsi. 2. bs. Ankara: Kurgan Edebiyat.
• Maslow, A. (1996) Dinler, değerler ve doruk deneyimler, çev. H. K. Sönmez. İstanbul: Kuraldışı.
• Köprülü, O. F. (1988) “Abdal Mûsâ”, İslâm ansiklopedisi, c. 1. Ankara: TDV.
• Mascetti, M. D. (2000) İçimizdeki tanrıça: kadınlığın mitolojisi, çev. B. Çorakçı. 1. bs. İstanbul: Doğan Kitap.
• Mevlana. (1990) Mesnevi, İstanbul: MEB.
• Nasuhbeyoğlu, T. (2009) Horasan erenlerinden anadolu aleviliğine genel bir bakış–1, İstanbul. Nauman, E; Georg J. (2013) 19. Yüzyılda Alman şarkiyatçıların Bektaşîlik serüveni: Bektaşîler, Tahtacılar, Kızılbaşlar, çev. İ. Yazgan. 1. bs. Ankara: La.
• Ocak, A. Y. (1983) Bektaşî Menâkıbnâmelerinde İslam öncesi inanç motifleri, İstanbul: Enderun
• Ocak, A. Y. (1992) Kültür tarihi kaynağı olarak menâkıbnâmeler (metodolojik bir yaklaşım), Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Ocak, A. Y. (1993) Dağ: Eski Türkler’de Dağ Kültü, İslam ansiklopedisi, c. 8, Ankara: TDV. Ögel, B. (1995) Türk mitolojisi, c. 2, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Schimmel, A. (1998) Sayıların gizemi, çev. M. Küpüşoğlu. 2. bs. İstanbul: Kabalcı.
• Taberi, E. C. (2007)Tarih-i Taberî, c.1. çev. M. F. Gürtunca. İstanbul: Sağlam.
• Tacou, C. (2000) Din ve fenomenoloji: Mircea Eliade’nin eserlerine toplu bir bakış, İstanbul: İz.
• Tanman, M. B. (1988) Abdal Mûsâ Tekkesi, İslâm ansiklopedisi, c. 1. Ankara: TDV.
• Tanyu, H. (1968) Türklerde taşla ilgili inançlar, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi.
• Tekindağ, Ş. (1977) Teke-eli ve Tekeoğulları, Tarih Enstitüsü Dergisi, 1977-1978. s.7-8. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Araştırmaları Enstitüsü.
• Timisi, A. H. (2007) Anadolu kültürü ve semahlar, Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Haliç Üniversitesi SBE.
• Uçar, R. (2006) Sosyolojik açıdan Alevîlik-Bektâşîlik: Abdal Mûsa Tekkesi üzerine bir araştırma, 1. bs. Ankara: Aziz Andaç.
• Uulu, T. S.; Nurbek, K. (2015) Manas, Bişkek: Turar.
• Ünal, M. (2008) Dinlerde kutsal zamanlar, İstanbul: IQ Kültür Sanat.
• Yaman, A. (1999) A’dan Z’ye Alevilik Nedir?, İstanbul: Ufuk.
• Yavuz, Ö. F, (2005) Kur’an’da kutsal mekân zaman ve eşya kavramlarının sembolik değeri. Milel ve Nihal, c:5, (1): 39-68.
• Yeşiltaş, K. (2010) Hallâc-ı Mansur gizli öğretisi, İstanbul: Sınır Ötesi.
• Yusuf, M. H. (2013) İbnü’l-Arabî zaman ve kozmoloji, İstanbul: Nefes.
• Zerdüşt. (2011) Avesta, çev. Eshat A. 3. bs. İstanbul: Kora.
• Elektronik Kaynaklar
• Kaptan, R. Bal, Süt ve Elma, Alevi Toplumu-Alevitische Gemeinde. Erişim Tarihi: 21.08.2017. http://www.alevitentum.de/html/384.html.
• Koçak, A. Efsaneden Gerçeğe: Küçükçekmece gölü efsanesi ve Garip Dede, Erişim Tarihi: 09.09.2017 http://www.academia.edu/20782833/efsaneden_gercege_garıp_ dede.
• Teslimtaşı. Alevi deyişleri- nefesler- hak âşıkları. Erişim Tarihi: 21.08.2017 http://www. deyisler-nefesler.com/p/teslim-tas.html.