Şair İmgelemi Olarak Kam(l)aştırma: Şair Mitinin Kökenleri ve Modern Biyografi Söylemindeki Yansımaları

Yıl 2025, Cilt: 31 Sayı: 124, 1051 - 1066, 01.11.2025

Bülent Sayak

https://doi.org/10.22559/folklor.4923

Öz

Mitik tahayyülde söz, kutsal bir güç olarak anlamlandırılır. Sözün sahibi/taşıyıcısı
olması dolayısıyla şair, ayrıcalıklı bir konuma yerleştirilir. İlham ve tebliğ kavramları
etrafında idealize edilir. Kolektif kimlik temsilcisi biçiminde içselleştirilerek yaşam
öyküsü, bireysel ayrımlardan ziyade ortak aşamalar üzerinden anlatılır. Şamanlardan
âşıklara uzanan geleneksel kavrayışta söz ve atalar kültünün etkisiyle şairlik yeteneği
çoğu zaman metafizik bir kaynağa dayandırılır. Kahraman şair miti, modern
şairlere yönelik biyografik kabulün yapılandırılmasında kurucu bir anlatı kullanılır
ve varlığını devam ettirir. Söylemin temellendirilme gerekçesini anlama ve izini sürmede,
toplumsal idealizasyon çerçevesinde ön plana çıkarılan kanonik isimler yol
göstericidir. Modern Türk edebiyatının öncü şairleri; Namık Kemal, Tevfik Fikret,
Yahya Kemal Beyatlı ve Necip Fazıl Kısakürek etrafındaki edebiyat tarihleri, biyografi,
otobiyografi ve anı türlerinde üretilen biyografik söylem, şaire ilişkin anlamın
folklorik imgelem ve arketipsel idealizm çerçevesinde kurgulandığı ortaya koyar.
Şairin anlatı kahramanı olarak konumlandırılışı, biyografi yazımında bilinçli bir kam(l)
aştırma stratejisi geliştirildiğini öne süren bir yakın okuma yöntemiyle çözümlenir.
Bir kavramsallaştırma teklifi olarak sunulan kam(l)aştırma, modern şairin mitik sanatçı
imgelemi merkezinde (yazgısallık, sıra dışılık, fedakârlık, çilekeşlik, müjdelenmişlik)
yaşam hikâyesi tasarımı yoluyla kahramanlaştırılmasını karşılamaktadır.
Odaklanılan şairlerin yaşam öykülerindeki sıra dışı çocukluk dönemleri, metafizik
duyarlılık, seçilmişlik hissi, rüyalarla ilahi bilgiye erişim ve toplumsal mücadele gibi
ögeler, mitik şair tasavvurunun iz düşümleri olarak işaretlenir. Bu makalede, biyografik
metinlerdeki ortak anlatının temellerini ve öznel yaklaşımların sebeplerini aydınlatma
amacıyla söylem çözümlemesi yapılmaktadır. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e
modern Türk şiirinin gelişiminde önemli merhaleleri temsil eden, hayat-eser ilişkisi
düzleminde sıklıkla irdelenen dört şair etrafındaki hayat hikâyesi metinleri örneklem
olarak incelenmektedir. Geleneksel düşünme pratiklerinin şair biyografilerindeki ve
toplumsal bellekteki idealizasyonun anlatımında/yaratımında önemli bir rol oynadığı
saptanmaktadır. Şairin sadece yaratıcı bir birey olarak değil aynı zamanda
toplumsal-kültürel değerlerin ve ortak bilinç yapısının temsilcisi olarak değerlendirilmesinin
gerekliliğine dikkat çekilmektedir. Edebî eleştirinin şair biyografilerinde yer alan
mitik ögeleri, tarihsel gerçeklik ve toplumsal söylem arasındaki ilişkiyi sorgulayan
şüpheci bir bakışla yürütülmesi zorunluluğuna işaret edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

gelenek , Türk şiiri , folklorik imgelem , biyografik söylem , kam(l)aştırma

Etik Beyan

Araştırma ve yayın etiği beyanı: Bu makale, orijinal veriler temelinde hazırlanmış özgün bir araştırma makalesidir. Daha önce hiçbir yerde yayımlanmamış olup başka bir yere yayımlanmak üzere gönderilmemiştir. Yazar, araştırma sürecinde etik ilkelere ve kurallara uymuştur. Yazarların katkı düzeyleri: Birinci yazar %100. Etik komite onayı: Bu çalışma için etik kurul onayı gerekmemektedir. Finansal destek: Bu araştırma için herhangi bir finansal destek alınmamıştır. Çıkar çatışması: Bu çalışma ile ilgili herhangi bir çıkar çatışması bulunmamaktadır.

Kam(l)aştırma as a Poet Imaginary: The Origins of the Myth of the Poet and Its Reflections in Modern Biographical Discourse

Öz

In the mythic imagination, the word is interpreted as a sacred power. The poet is
placed in a privileged position as the owner/carrier of the word. It is idealized around
the concepts of inspiration and notification. The collective identity is internalized
as representative and the life story is told through common stages rather than
individual distinctions. In the traditional understanding from shamans to minstrels,
the influence of the cult of speech and ancestors and the ability to be a poet are
often attributed to a metaphysical source. The myth of the heroic poet serves as a
constitutive narrative in structuring the biographical reception of modern poets and
continues to persist. In understanding and tracing the justification of the discourse,
the canonical names that are brought to the fore within the framework of social
idealization are guiding. The biographical discourse produced in the genres of
literary histories, biography, autobiography and memoir around the pioneering poets
of modern Turkish literature; Namık Kemal, Tevfik Fikret, Yahya Kemal Beyatlı and
Necip Fazıl Kısakürek, reveals that the meaning of the poet is constructed within
the framework of folkloric imagery and archetypal idealism. The positioning of the
poet as the narrative protagonist is analyzed through a close reading method that
suggests the development of a conscious strategy of kam(l)aştırma in biography
writing. Presented as a conceptualization proposal, kam(l)aştırma corresponds
to the heroization of the modern poet through the design of a life story centered
on the image of the mythic artist (fatalism, extraordinary, sacrifice, asceticism,
foreshadowing). Elements such as extraordinary childhood periods, metaphysical
sensitivity, a sense of chosenness, access to divine knowledge through dreams and
social struggle in the life stories of the poets analyzed are marked as projections of
the mythic poet imagination. This article argues that traditional thinking practices
play an important role in the narration/creation of idealization in poet biographies
and social memory. Attention is drawn to the necessity of evaluating the poet not
only as a creative individual, but also as a representative of social-cultural values and
common consciousness. It is pointed out that literary criticism must be conducted
with a skeptical view that questions the mythic elements in poet biographies and the
relationship between historical reality and social discourse.

Anahtar Kelimeler

tradition , Turkish poetry , folkloric imagery , biographical discourse , dazzlement (kam(l)aştırma)

Kaynakça

• Açıl, B. (2023). Klasik Türk şiirinde estetik ve poetikanın kaynağı olarak hadis. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 63(2), 269-286.
• Akgül, A. (2020). Kırık sacayağını onarmak: Edebî eleştiride yazar, metin ve okur. Dil ve Edebiyat Araştırmaları, (22), 53-94.
• Aktulum, K. (2014). Folklorik imgelem: Bir toplumsal imgeler rezervuarı olarak imgelemin epistemolojik temellerine giriş. Millî Folklor, 13(101), 277-290.
• Akün, Ö. F. (2006). Namık Kemal. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 32, 361-378.
• Ayvazoğlu, B. (1995). Yahya Kemal-Eve dönen adam. Ötüken.
• Ayvazoğlu, B. (2020). Fikret: Kendi cevvim, kendi eflakimde tairim. Everest.
• Ayvazoğlu, B. (2024). Kemal: Vatan şairi’nin Cumhuriyet’le imtihanı. Kapı.
• Baṣgöz, İ. (1967). Dream motif in Turkish folk stories and shamanistic initiation. Asian Folklore Studies, 26(1), 1-18.
• Bayat, F. (2006). Ana hatlarıyla Türk şamanlığı. Ötüken.
• Bayrak, M. (1973). Ölümünün 58. yıldönümünde Tevfik Fikret: Hayatı, sanatı, eserleri ve devrimciliği üzerine bir inceleme. Tel.
• Bengü, M. F. (1979). Tevfik Fikret. De.
• Beyatlı, Y. K. (2008). Çocukluğum, gençliğim, siyasî ve edebî hatıralarım. İstanbul Fetih Cemiyeti.
• Bolayır, A. E. (1991). Ali Ekrem Bolayır’ın hatıraları (M. K. Özgül, Haz.). (1991) Kültür Bakanlığı.
• Bolayır, A. E. (1992). Namık Kemal. MEB.
• Boym, S. (2010). Tırnak içinde ölüm: Modern şairle ilgili kültürel mitler (E. Ayhan, Çev.) Metis.
• Dilek, İ. (2020). Kült kavramı ve söz kültü. Bilig, (95), 47-77.
• Eliade, M. (1999). Şamanizm (İ. Birkan, Çev.) İmge.
• Eliade, M. (2011). Demirciler ve simyacılar (M. E. Özcan, Çev.) Kabalcı.
• Ertaylan, İ. H. (1963). Tevfik Fikret: Hayatı, şahsiyeti ve eserleri. Emekli Öğretmenler Cemiyeti.
• Ertaylan, İ. H. (2011). Türk edebiyatı tarihi I-IV (A. Uçman vd., Yay. Haz.) Türk Tarih Kurumu.
• Ertop, K. (1998). Mektepten memlekete: Fotoğraflarla Yahya Kemal’in yaşam öyküsü. Sel.
• Fedakâr, P. (2014). Besleyen mi, öldüren mi: Türk mitik tasavvurunda anne arketipinin antropomorfik görünümleri. Millî Folklor, 26(103), 5-19.
• Güleç, İ. (2014). İslam’da şiir ve şair algısına dair kimi tespitler. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, (13), 1-22.
• Günay, U. (2011). Türkiye’de âşık tarzı şiir geleneği ve rüya motifi. Akçağ.
• Huizinga, J. (1995). Homo ludens: Oyunun toplumsal işlevi üzerine bir deneme (M. A. Kılıçbay, Çev.) Ayrıntı.
• İnan, A. (2000). Tarihte ve bugün şamanizm (Materyaller ve araştırmalar) Türk Tarih Kurumu.
• Kanık, O. V. (1991). Bütün şiirleri. Adam.
• Kaplan, M. (1948). Namık Kemal. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Karaalioğlu, S. (1982). Resimli motifli Türk edebiyatı tarihi 2. İnkılap ve Aka.
• Karakoç, İ. (2023). Erken Cumhuriyet edebiyatının kanonik bir figürü olarak Namık Kemal. MSGSÜ Sosyal Bilimler, (28), 77-92.
• Kaya, D. (1994). Sivas’ta âşıklık geleneği ve Âşık Ruhsatî. Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları.
• Kılıç, F. (1998). XVII. yüzyıl tezkirelerinde şair ve eser üzerine değerlendirmeler. Akçağ.
• Kısakürek, N. F. (2010a). Kafa kâğıdı. Büyük Doğu.
• Kısakürek, N. F. (2010b). Cinnet mustatili. Büyük Doğu.
• Kısakürek, N. F. (2015). O ve ben. Büyük Doğu.
• Köprülü, M. F. (2012). Edebiyat araştırmaları-1. Akçağ.
• Kris, E., & Kurz, O. (2013). Sanatçı imgesinin oluşumu: Efsane, mit ve büyü (S. Gürses, Çev.) İthaki.
• Kuntay, M. C. (2019). Namık Kemal. Alfa.
• Mengi, M. (2005). Divan şairinin görünmez seslenicisi Hatif. Osmanlı Araştırmaları, (25), 187–201.
• Nayır, Ö. (2021). Türk edebiyatı eleştirisinde Tevfik Fikret algısı [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Oğuz, M. Ö. (2010). Sözel belleğin tarihe tanıklığı ve âşıkların inanılan biyografileri. Millî Folklor, (87), 5-12.
• Oğuz, M. Ö. (2011). Çok mekânlı ve/veya çok mezarlı anlatı kahramanları: Yunus Emre. Millî Folklor, (91), 5-11. Ögel, B. (1993). Türk mitolojisi I. Türk Tarih Kurumu.
• Özgül, M. K. (2006). Kandille İskandil. Hece.
• Özgül, M. K. (2014). Kemâl’le ihtimâl: Nâmık Kemâl’in şiirine tersten bakmak. Dergâh.
• Perrin, M. (2003). Şamanizm (B. Arıbaş, Çev.) İletişim.
• Sertel, S. (1969). İlericilik-gericilik kavgasında Tevfik Fikret. Hür.
• Sevinç, Z. H. (2022). İsmail Habib Sevük’ün Türk Teceddüd Edebiyatı Tarihi’nde ulusal edebiyat tarihi yazımı [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Shiner, L. (2020). Sanatın icadı: Bir kültür tarihi (İ. Türkmen, Çev.) Ayrıntı.
• Sontag, S. (1991). Sanatçı: Örnek bir çilekeş (M. G. Sökmen & Y. Salman, Çev.) Metis.
• Tanpınar, A. H. (1969). Edebiyat üzerine makaleler (Z. Kerman, Haz.) Dergâh.
• Tekin, M. (2010). Yahya Kemal’in Paris serüveni yahut bir firarinin notları. M. Doğan (Yay. Haz.) 50 yıl sonra Yahya Kemal bilgi şöleni bildiriler kitabı içinde (s. 51-77) Türkiye Yazarlar Birliği.
• Tosun, H. (2010). Ali Ekrem Bolayır’ın Namık Kemal ve Recaizâde Mahmut Ekrem hakkındaki görüşleri [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Uşaklıgil, H. Z. (2017). Kırk yıl. Yapı Kredi.
• Ünlü. A. (2011). Değişen tarih ve metin anlayışı içinde biyografik dram-I: Kuramsal bir çerçeve. Yedi, (5), 9-18.
• Ünlü. A. (2015). Biyografi ve biyografik dram. Notabene.
• Yener, M. L. (2012). Çuvaşça “Юм/Yum” - ortak Türkçe “Yum” sözcüğü üzerine. Gazi Türkiyat, 1(10), 189-210.
• Yeşildal, Ü. Y. (2018). Atalar kültüne dair inanışların Türklerin ad verme inanç ve gelenekleri üzerindeki tesiri. Millî Folklor, (119), 48-59.