The Way of Showing the Modern Thought in Tanzimat Era

Yıl 2021, Sayı: 73, 188 - 207, 15.07.2021

Yakup Kahraman

Öz

The most important feature of modern thought, which gained a theoretical framework
in Europe in the 17th century, is the claim that the reason can find the truth with the
right method. This approach has been evaluated by philosophers as the basic principle of
all livingspaces in Enlightenment thought. Also factualness and scientific data became a
paradigm to understand and interpret existence and life in the 18th century. In the same
period, Ottoman thought was under the influence of Islamic references and the understanding
of existence, knowledge and morality of Plato-Aristotle philosophy. However, with
the innovations in military and political fields, the traces of the principles of modern thought
in Ottoman thought began to be seen. With the Tanzimat, rationalism that belongs to
modern thought was adopted by thinkers, and this principle has been reflected in the field
of politics, education and law by interpreting it with the influence of the cultural environment
they are in and the Islamic-Ottoman epistemology. Thus, it is the Islamic-Ottoman
epistemology that position, determinesits framework, and makes sense of modern thought.
Thinkers of Tanzimat took a practical approach rather than an ideological perspective
in their acquisition of the principles of modern thought. In this study, it will be tried to
show how the Tanzimat elite interprets the features of modern thought by taking in to
account the ontological-epistemological ground in which it is located.

Anahtar Kelimeler

Modern Thought, Tanzimat Thought, Rationalism, Scienticism

TANZİMAT DÖNEMİNDE MODERN DÜŞÜNCENİN KENDİSİNİ GÖSTERME BİÇİMİ

Öz

Avrupa’da 17. Yüzyılda kuramsal bir çerçeve kazanan modern düşünce’nin en önemli
özelliği aklın doğru yöntemle hakikati bulabileceği iddiasıdır. Bu yaklaşım Aydınlanma
düşüncesinde filozoflar tarafından bütün yaşam alanlarının temel ilkesi olarak değerlendirilmiştir.
Bunun yanı sıra olgusallık ve bilimsel veriler ile varlığı, yaşamı anlama ve
yorumlama çabası 18. yüzyılda paradigma haline gelmiştir. Aynı dönemlerde Osmanlı
düşüncesi ise İslami referansların ve Platon-Aristoteles felsefesinin varlık, bilgi ahlak anlayışlarının
etkisi altındadır. Fakat askeri, siyasi alanlarda yapılan yenileşmelerle birlikte
modern düşüncenin ilkelerinin Osmanlı düşüncesinde izleri görülmeye başlanmıştır. Tanzimat
ile birlikte ise modern düşünceye ait olan akılcılık düşünürler tarafından benimsenmiş
bu ilke içerisinde bulundukları kültürel çevre ve İslam-Osmanlı epistemolojisi
etkisi ile yorumlanarak siyaset, eğitim, hukuk alanına yansıtılmıştır. Dolayısıyla modern
düşünceyi konumlandıran, anlamlandıran çerçevesini belirleyen İslam-Osmanlı epistemolojisidir.
Tanzimat düşünürleri modern düşüncenin ilkelerini alımlarken ideolojik bir
perspektifle değil pratik yaklaşım sergilemişlerdir. Bu çalışmada Tanzimat elitinin içerisinde
bulunduğu ontolojik-epistemolojik zemini dikkate alarak modern düşünceye ait
özellikleri nasıl yorumladığı gösterilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Modern Düşünce, Tanzimat Düşüncesi, Akılcılık, Bilimcilik

Kaynakça

• • Ahmet Mithat, Avrupa’da Bir Cevelan, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2015.
• • Cevdet Paşa, Tezakir 1-12, T.T.K Yayınları, 1986.
• • Hanioğlu, M. Şükrü, Bir Siyasal Düşünür Olarak Abdullah Cevdet ve Dönemi, İstanbul, Üçdal Neşriyat, 1981.
• • Fındıkoğlu, Ziyaeddin Fahri, “Tanzimatta İçtimai Hayat”, Tanzimat I, Maarif Matbaası, İstanbul, 1940.
• • İnalcık, Halil, İmparatorluktan Cumhuriyete, Kronik Kitap, İstanbul, 2018.
• • Kaplan, Mehmet, Şiir Tahlilleri I / Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Kadar, İstanbul, Dergâh Yayınları, 2005.
• • Kaplan, Mehmet, “Mustafa Reşit Paşa ve Yeni Aydın Tipi”, Tanzimat, ed. Halil İnalcık, Mehmet Seyitdanlıoğlu, Phoenix Yayınları, Ankara, 2006
• • Kılıçbay, Mehmet Ali, Doğu’nun Devleti Batı’nın Cumhuriyeti, İmge Kitabevi, Ankara, 2001.
• • Mardin, Şerif, Türk Modernleşmesi, der. Mümtaz’er Türköne - Tuncay Önder, İletişim Yayınları, İstanbul, 2008.
• • Münif Paşa, Muvazene-i İlm ü Cehl, MF, No:1, 27.
• • Namık Kemal, Hikmetü’l hukuk. Mecmua-i Ebuziyya. Cüz: 48, 1885.
• • Namık Kemal, Makâlât-ı Siyasiye ve Edebiyye, “Hasta Adam” 1327, Kubbealtı Sahaf, İstanbul,1911.
• • Namık Kemal, Osmanlı Modernleşmesinin Meseleleri: Bütün Makaleler I, haz. İsmail Kara, Nergiz Yılmaz Aydoğdu, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2005.
• • Ortaylı, İlber, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, Hil Yayın, İstanbul, 1987.
• • Parla, Jale, Babalar ve Oğullar Tanzimat Romanının Epistemolojik Temelleri, İletişim Yayınları, İstanbul, 2009.
• • Şinasi, Tasvir-i Efkar, No:79 fi 8 şevval 1279.
• • Şinasi, İbret, Sayı: 46, 25 Teşrinievvel 1288.
• • Tanpınar, Ahmet Hamdi, XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2007.
• • Tarlan, Ali Nihat, “Tanzimat Edebiyatında Hakiki Müceddit”, Tanzimat I, Maarif Matbaası, İstanbul, 1940.
• • Touraine, Alain, Modernliğin Eleştirisi, çev. Hülya Uğur Tanrıöver, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2012
• • Ünver, A. Süheyl, “Osmanlı Tababeti ve Tanzimat Hakkında Yeni Notlar”, Tanzimat I, Maarif Matbaası, İstanbul, 1940.
• • Yöntem, Ali Canip, “Her Yönü ile Namık Kemal” , Prof. Dr. Ali Canip Yöntem’in Yeni Türk Edebiyatı Üzerine Makaleleri, haz. Ahmet Sevgi, Mustafa Özcan, Tablet Yayınları, Konya, 2005.
• • Ziya Paşa, “Yirmi Beşinci Numarada Olan Hâtıraya Zeyl”, Hürriyet, No: 28, 21, 1285.
• • Zürcher, Erik Jan, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, çev. Yasemin Saner Gönen, İletişim Yayınları, İstanbul, 2000.