Examination of Relationship between School Principals’ Paternalistic Leadership Behaviors and Class Teachers’ Autonomy Behaviors

Yıl 2023, Cilt: 33 Sayı: 3, 1199 - 1216, 26.09.2023

Songül Tümkaya , Kemal Demirden

https://doi.org/10.18069/firatsbed.1282073

Öz

The aim of this study is to examine the relationship between classroom teachers' perceptions of school principals' paternalistic leadership behaviors and their autonomy behaviors. The study group of the research consists of 448 classroom teachers. Teacher Autonomy Scale and Paternalist Leadership Scale were used as data collection tools. In the study, t-test, Pearson correlation analysis and ANOVA analyzes were used. As a result of the research, it was determined that the school principals' perceived paternalistic leadership behaviors average score was at the level of "very agree", and their total scores differed significantly according to gender and educational status, but did not show significant differences according to age, professional seniority and working time with the current principal. It was determined that the average scores of the autonomy behaviors of the classroom teachers were at the level of "often". It was determined that the total scores of the autonomy behaviors of the classroom teachers differed significantly according to the variables of age, educational status and professional seniority, but did not differ according to the gender and working time with the current principal. A low level, positive and significant relationship was found between the school principals' paternalistic leadership behaviors and autonomy behaviors perceived by the teachers.

Anahtar Kelimeler

Classroom teachers, Teachers' autonomy, School principals, Paternalistic leadership

OKUL MÜDÜRLERİNİN PATERNALİST LİDERLİK DAVRANIŞLARI İLE SINIF ÖĞRETMENLERİNİN ÖZERKLİK DAVRANIŞLARI ARASINDAKİ İLİŞKİNİN İNCELENMESİ

Öz

Bu çalışmanın amacı, sınıf öğretmenlerinin okul müdürlerinin paternalist liderlik davranışlarına ilişkin algıları ile özerklik davranışları arasındaki ilişkinin incelenmesidir. Araştırmanın çalışma grubu 448 sınıf öğretmeninden oluşmaktadır. Veri toplama araçları olarak Öğretmen Özerkliği Ölçeği ile Paternalist Liderlik Ölçeği kullanılmıştır. Çalışmada t-testi, Pearson korelasyon analizi ve ANOVA analizleri kullanılmıştır. Araştırma sonucunda sınıf öğretmenlerinin algıladıkları okul müdürlerinin paternalist liderlik davranışları puan ortalamalarının “çok katılıyorum” düzeyinde olduğu ve toplam puanlarının cinsiyet ve eğitim durumu değişkenine göre anlamlı farklılık gösterdiği, yaş, mesleki kıdem ve şu anki müdürle çalışma süresine göre ise anlamlı farklılıklar göstermediği tespit edilmiştir. Sınıf öğretmenlerinin özerklik davranışları ortalama puanlarının ise “sık sık” düzeyinde olduğu saptanmıştır. Sınıf öğretmenlerinin özerklik davranışları toplam puanlarının yaş, eğitim durumu ve mesleki kıdem değişkenlerine göre anlamlı bir şekilde farklılaştığı buna karşın cinsiyet ve şu anki müdürle çalışma süresine göre ise farklılaşmadığı belirlenmiştir. Öğretmenlerin algıladıkları okul müdürlerinin paternalist liderlik davranışları ile özerklik davranışları arasında düşük düzeyde, pozitif ve anlamlı bir ilişki tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sınıf Öğretmenleri, Öğretmen özerkliği, Okul Müdürleri, Paternalist Liderlik

Kaynakça

• Akan, D. ve Yalçın, S. (2015). Okul yöneticilerinin liderlik stilleri ile öğretmenlerin örgütsel bağlılıkları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Eğitim ve İnsani Bilimler Dergisi, 6 (11), 123-150.
• Akçekoce, A. ve Bilgin, K.U. (2016). Okul müdürlerinin liderlik stilleri ve öğretmen performansı. Çağdaş Yönetim Bilimleri Dergisi, 2(2), 1-23.
• Aycan, Z., Kanungo, R.N., Mendonca, M., Yu, K., Deller, J., Stahl, G, and Kurshid, A. (2000). Impact of culture on human resource management practice: A 10-country comparison. Applied Psychology: An International Review, 49 (1), 192-221.
• Aycan, Z. (2001). Paternalizm: Yönetim ve liderlik anlayışına ilişkin üç görgül çalışma. Yönetim Araştırmaları Dergisi, 1 (1), 1-26.
• Aycan, Z. (2006). Paternalism towards conceptual refinement and operationalization. In U. Kim, K.-S. Yang, and K.-K. Hwang (Eds.), Indigenous and cultural psychology: Understanding people (pp. 445-466). Springer Science + Business Media.
• Ayral, M., Özdemir, N., Türedi, A., Yılmaz-Fındık, L., Büyükgöze, H., Demirezen, S., Özarslan, H. ve Tahirbegi, Y. (2014). Öğretmen özerkliği ile öğrenci başarısı arasındaki ilişki: PISA örneği. Eğitim Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 4 (1), 207-2018.
• Bayat, E. ve Akbaba, A. (2022). Okul müdürlerinin etik liderlik özellikleri ile öğretmenlerin özerklik davranışları arasındaki ilişki. Türk ve İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9 (33), 16-38.
• Bayraktar, E. (2019). Öğretmenlerin özerklik algıları ile örgütsel bağlılık algıları arasındaki ilişki (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Eğitim Yönetimi Ve Denetimi Ortak Yüksek Lisans Programı, İstanbul.
• Bozkurt, B. ve Kara, M. (2022). İlköğretim okullarında görev yapan öğretmenlerin öğretmen özerkliği algılarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 21 (82), 628-644.
• Börekçi, D.Y. (2009). Paternalistic leadership style’s evolution in e-culture. Istanbul University Journal of the School of Business Administration, 38 (2), 103-109.
• Büyüköztürk, Ş. (2023). Sosyal bilimler içi veri analizi el kitabı (30.Baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Buluç, B. (2009). İlköğretim okullarında bürokratik okul yapısı ile okul müdürlerinin liderlik stilleri arasındaki ilişki. Eğitim ve Bilim, 34 (152),71-86.
• Cengiz, M. (2021). Okul yöneticilerinin liderlik tarzları (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
• Cerit, Y. (2012). Paternalistik liderlik ile yöneticiden ve işin doğasından doyum arasındaki ilişki. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 31 (2), 35-56.
• Cerit, Y., Özdemir, T. ve Akgün, N. (2011). Sınıf öğretmenlerinin okul müdürlerinin paternalist liderlik davranışları sergilemelerini istemeye yönelik görüşlerinin bazı demografik değişkenler açısından incelenmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 11 (1), 87–99.
• Chen, H.Y. and Kao, H.S.R. (2009). Chinese paternalistic leadership and non-Chinese subordinates' psychological health. The International Journal of Human Resource Management, 20 (12), 2533-2546.
• Chen, X.P., Eberly, M.B., Chiang, T.J., Farh, J.L. and Cheng, B.S. (2011). Affective trust in Chinese leaders: Linking paternalistic leadership to employee performance. Journal of Management, 40 (3), 1-24.
• Cohen, E. S. (1985). Autonomy and paternalism: Two goals in conflict. Law, Medicine and Health Care, 13 (4), 145–150.
• Çelenk, N. ve Akbaba Altun, S. (2016). Türkiye’deki eğitim yöneticilerinin profili. Çağdaş Yönetim Bilimleri Dergisi, 2 (2), 1-18.
• Çalışkan, N. ve Özkoç, A.G. (2016). Örgütlerde paternalist liderlik algısına etki eden ulusal kültür boyutlarının belirlenmesi. Yaşar Üniversitesi Dergisi, 11 (44), 240-250.
• Çolak, İ. ve Altınkurt, Y. (2017). Okul iklimi ile öğretmenlerin özerklik davranışları arasındaki ilişki. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 23 (1), 33-71.
• Dağlı, A. ve Ağalday, B. (2017). Developing a headmasters’ paternalistic leadership behaviours scale in Turkey. Journal of Education and Practice, 8 (30), 190-200.
• Dağlı, A. ve Ağalday, B. (2018). Okul müdürlerinin paternalist liderlik davranışlarının incelenmesi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 17 (66), 518-534.
• Delice, A. (2020). Yöneticilerin paternalist liderlik özellikleri ile okulların etkililiği arasındaki ilişki: Kahramanmaraş ili örneği (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kahramanmaraş.
• Dilci, T. ve Gürol, M. (2012). Öğretim üyeleri bakış açısıyla lisansüstü eğitimin yaşam alanına yansımaları (Eğitim bilimleri örneklemi). Kastamonu Eğitim Dergisi, 20 (3), 1073-1090.
• Doğan, A. (2020). Z kuşağındaki bireylerin kişilik özelliklerinin paternalist liderlik algısına etkisinde örgüt kültürünün düzenleyici rolü (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon.
• Dursun, İ.E. (2019). Okul müdürlerinin paternalist liderlik davranışlarının okul kültürü oluşturmadaki etkisi (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Sabahattin Zaim Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Erben, G. S. (2004). Toplumsal kültür aile kültürü etkileşimi bağlamında paternalizm boyutuyla işletme kültürü: Türkiye örneği. I. Aile İşletmeleri Kongre Bildirileri, İstanbul.
• Farh, JL. and Cheng, BS. (2000). A cultural analysis of paternalistic leadership in Chinese organizations. In Li, J.T., Tsui, A.S., Weldon, E. (eds) Management and organizations in the Chinese context (pp. 84-127). Palgrave Macmillan, London. https://doi.org/10.1057/9780230511590_5
• Green, S.B. and Salkind, N.J. (2013). Using SPSS for windows and macintosh: Analyzing and understanding data. Pearson.
• Gürcan, N. (2018). Türk kültüründe paternalist liderlik davranışlarının izleyenlerin duygusal bağlılıkları üzerindeki etkisi: Y kuşağına yönelik bir araştırma (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Ingersoll, R. (2007). Short on power, long on responsibility. Educational Leadership, 16 (1), 20-25.
• Işık, Ö. (2022). Okul müdürlerinin paternalist liderlik davranışlarının öğretmen görüşlerine göre incelenmesi (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Pamukkale Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Denizli.
• Jackson, T. (2016). Paternalistic leadership: The missing link in cross-cultural leadership studies. International Journal of Cross Cultural Management, 16 (1), 3-7.
• Kağıtçıbaşı, Ç. ve Cemalçılar, Z. (2014). Dünden bugüne-insan ve insanlar-sosyal psikolojiye giriş. İstanbul: Evrim Yayınları.
• Karaarslan, Ü. (2018). Max Weber’e göre liderliğin dönüşüm çeşitleri ve geleneksel liderliğin dönüşümü. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 5 (12), 334-347.
• Karatay, M., Günbey, M. ve Taş, M. (2020). Öğretmen profesyonelliği ile özerklik arasındaki ilişki. Munzur Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9 (2), 173-195.
• Kargısızel, E. (2015). The relationship between paternalistic leadership leader – member exchange and job stress (Unpublished master's thesis). Yeditepe University Graduate Institute of Social Sciences, Istanbul.
• Karşu Cesur, D., Erkilet, A. ve Taylan, H.H. (2019). Paternalist liderlik ve örgüt kültürü ilişkisi: Sakarya Üniversitesi örneği. Akademik İncelemeler Dergisi, 14 (1), 87-116.
• Kılınç, E. (2018). Sağlık kurumlarında paternalist liderlik modelinin incelenmesi. Sağlık Yönetimi ve Liderlik Dergisi, 1, 1-12.
• Koçak, E. ve Karatepe, R. (2022). Öğretmenlerin 21. yüzyıl becerileri ile öğretmen özerkliği arasındaki ilişki. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20 (4), 201-218.
• Köksal, O. (2011). Bir kültürel liderlik paradoksu: Paternalizm. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8 (15), 101-122.
• Kürkçü, M. ve Kösterelioğlu, M.A. (2020). Sınıf öğretmenlerinin öğretmen özerkliği davranışları ve akademik iyimserlik düzeyleri arasındaki ilişki. Karaelmas Eğitim Bilimleri Dergisi, 8 (2), 347-358.
• Martinez, P.G. (2003). Paternalism as a positive form of leader – subordinate exchange: Evidence from Mexico. Management Research, 1 (3), 227-242.
• Milli Eğitim Bakanlığı. (2017). Öğretmenlik mesleği genel yeterlilikleri. https://oygm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2017_12/11115355_YYRETMENLYK_MESLEYY_GENEL_YETERLYKLERY.pdf (20.12.2022 tarihinde erişilmiştir.)
• Oral Ataç, L. (2019). Paternalist liderlik. 21. Yüzyılda liderlik yaklaşımları içinde (2. Baskı, s. 307-329). Iksad Publications.
• Özgenel, M. ve Dursun, E. (2020). Okul müdürlerinin paternalist liderlik davranışlarının okul kültürüne etkisi. Sosyal, Beşeri ve İdari Bilimler Dergisi, 3 (4), 284-302.
• Özkan, Y. (2014). Okul yöneticilerinin liderlik stilleri ile okulların etkililik düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Mevlana Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Öztekin, A. (1996). Yönetim ve liderlik. Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 1, 183-194.
• Öztürk, İ.H. (2012). Öğretimin planlanmasında öğretmenin rolü ve özerkliği: Ortaöğretim tarih öğretmenlerinin yıllık plan hazırlama ve uygulama örneği. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 12 (1), 271-299.
• Özyılmaz, B. ve Oral Ataç, L. (2019). Paternalist liderlik algısının çalışan sesliliğine etkisi: Gıda sektörü çalışanları üzerine bir araştırma. Yönetim ve Ekonomi, 26 (2), 397-410
• Paşa, S.F., Kabasakal, H. and Bodur, M. (2001). Society, organisations, and leadership in Turkey. Applied Psychology: an International Review, 50 (4), 559-589.
• Pazar, B. (2021). Öğretmen özerkliği ve örgütsel mutluluk arasındaki ilişki (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Kültür Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Istanbul.
• Pearson, L.C. and Moomaw, W. (2005). The relationship between teacher autonomy and stress, work satisfaction, empowerment, and professionalism. Educational Research Quarterly, 29 (1), 38-54.
• Pellegrini, E.K. and Scandura, T.A. (2006). Leader–member exchange (LMX), paternalism, and delegation in the Turkish business culture: An empirical investigation. Journal of International Business Studies, 37 (2), 264–279.
• Pellegrini, E.K. and Scandura, T.A. (2008). Paternalistic leadership: A review and agenda for future research. Journal of Management, 34 (3), 566-593.
• Ramos, R. C. (2006). Considerations on the role of teacher autonomy. Colombian Applied Linguistics Journal, 8, 183-202.
• Redding, G. (1990). The spirit of Chinese capitalism. The Journal of Asian Studies, 51 (1), 155-156.
• Sarp, P., Kumral, T. ve Bozkurt, S. (2019). Babacan liderlik ve işte var olamama ilişkisinde iş güvencesinin aracı rolü. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (41), 161-168.
• Saylık, A ve Aydın, İ. (2020). Okul müdürlerinin paternalist liderlik davranışları ölçeğinin geliştirilmesi; geçerlik ve güvenirlik çalışması. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 53(1), 273-300.
• Saylık, A. and Çelik Şahin, Ç. (2021). Do paternalist approaches of school principals kill teachers' autonomy? International Journal of Progressive Education, 17 (3), 139-152.
• Silin, R.H. (1976). Liderlik ve değerler: Büyük ölçekli Tayvanlı işletmelerin organizasyonu. The Journal of Asian Studies, 37 (1), 131-133.
• Şentürken C. ve Oğuz, A. (2020). Ortaöğretim öğretmenlerinin özerklik davranışları ile iş doyumları arasındaki ilişki. Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 15 (25), 3260-3283.
• Tabachnick, B. G., and Fidell, L. S. (2013). Using multivariate statistics (Sixth edition). United States: Pearson Education.
• Tekin, E. (2019). Paternalist liderliğin iş tatmini ve çalışan performansına etkisi üzerine bir araştırma. Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 54 (1), 178-204.
• Terzi, A.R. ve Çelik, H. (2016). Okul yöneticilerinin liderlik stilleri ve algılanan örgütsel destek ilişkisi. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 5 (2), 87-98.
• Tolay, E. (2020). Paternalist liderlik beklentisi: Y kuşağı işletme öğrencileri üzerine bir araştırma. İzmir İktisat Dergisi, 35 (1), 123-139.
• Türk Dil Kurumu. (2022). Güncel Türkçe sözlük. https://sozluk.gov.tr/
• Türkmenoğlu, M.A., Çiçek, B. ve Uludağ, G. (2021). Örgütsel güven ve paternalist liderlik örgütsel özdeşleşmeye öncülük eder mi. Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 56 (3), 1915-1935.
• Uhl-Bien, M., Tierney, P.S. and Graben, G.B. (1990). Company Paternalism and the Hidden-Investment Process. Group & Organization Studies, 15 (4), 414-430.
• Uslu, O. ve Ardıç, K. (2022). Babacan liderlik ve yöneticiye güven ilişkisinde güç mesafesi, bireycilik ve toplulukçuluğun düzenleyici etkilerinin incelenmesi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 31 (1), 279-291.
• Üzüm, P. (2014). Sınıf öğretmenlerinin öğretmen özerkliğine ilişkin farkındalık düzeylerinin yapısal ve bireysel boyutları açısından değerlendirilmesi: İzmir ili örneği (Yayınlanmamış doktora tezi). Onsekiz Mart Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Çanakkale.
• Varış, F. (1972). Türkiye'de lisans-üstü eğitim "pozitif bilimlerin temel ve uygulamalı alanlarında". Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 5 (1), 51-74.
• Vural, G. (2016). Okul yöneticilerinin liderlik stillerinin çalışanların motivasyonu üzerindeki etkisi Rize ili örneği (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Avrasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon.
• Westwood, R. (1997). Harmony and patriarchy: The cultural basis for ’paternalistic headship’ among the overseas Chinese. Organization Studies, 18 (3), 445-480.
• Wilches, J. U. (2007). Teacher autonomy: A critical review of the research and concept beyond applied linguistics. Ikala, 12 (18), 245-275.
• Yardımcı, C. (2010). Paternalistik liderlik davranışlarının iş tatmini üzerindeki etkisi: Bankacılık sektörü üzerinde bir uygulama (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Yazıcı, A.Ş. ve Akyol, B. (2017). Okul müdürlerinin liderlik davranışları ile öğretmen özerkliği arasındaki ilişki. Uluslararası Eğitim Bilimleri Dergisi, 4 (10), 189-208.
• Yeşiltaş, M.D. ve Kurşuncu, R. (2021). Paternalist liderliğin örgütsel bağlılığa etkisi: Fabrika çalışanları üzerine bir araştırma. International European Journal of Managerial Research Dergisi, 5 (1), 120-136.