Monasteries and Churches ın Kovancılar

Yıl 2024, Cilt: 34 Sayı: 3, 1507 - 1524, 18.09.2024

Korkmaz Şen , Selvi Can

https://doi.org/10.18069/firatsbed.1494870

Öz

Kovancılar, located in the province of Elazığ, is approximately 67 km away from the city center. It gained district status in 1988. It started to be a settlement for Kovancılar in 1935. For this reason, there are no sources that shed direct light on the history of Kovancılar. Although the history of Kovancılar district is new, the region has a very deep-rooted history. For this reason, it is necessary to evaluate the history of Kovancılar with the history of Palu, to which it was formerly affiliated. Palu is a rich cultural and civilizational settlement that has been one of the living places of different civilizations ranging from the Sumerians to the Ottomans. Palu and Kovancılar region, which has hosted many civilizations, has left highly qualified artistic and architectural works specific to the region, according to civilizations and beliefs. Some of the church buildings subject to the study have survived to the present day, while some are ruins that have collapsed or are on the verge of collapse due to climate and human-made destruction. With this research, Surp Asdvadzadzin Habab/Havav (Surp Gatoğige) Church, Surp Asdvadzadzin Keğahayyats Monastery, Surp Kevork Church and Surp Asdvadzadzin (Hoşmat) Church located in Kovancılar District were discussed. Architectural features, materials and ornamental elements of the identified buildings were tried to be evaluated.

Anahtar Kelimeler

Elazığ, Kovancılar, Monastery, Church

KOVANCILAR’DA BULUNAN MANASTIR VE KİLİSELER

Öz

Elazığ İline bağlı olan Kovancılar, il merkezine yaklaşık 67 km uzaklıktadır. 1988 yılında ilçe statüsüne kavuşmuştur. Kovancıların yerleşim yeri olması 1935 de başlamıştır. Bu sebeple Kovancıların tarihine doğrudan ışık tutan kaynaklar bulunmamaktadır. Kovancılar ilçesinin tarihi yeni olmakla beraber bölge oldukça köklü bir tarihe sahiptir. Bu nedenle Kovancıların tarihini eskiden bağlı olduğu Palu’nun tarihiyle değerlendirmek gerekir. Palu Sümerlerden Osmanlılara kadar uzanan farklı medeniyetlerin yaşam yerlerinden biri olmuş zengin bir kültür ve medeniyet yerleşmesidir. Birçok medeniyete ev sahipliği yapmış olan Palu ve Kovancılar bölgesi, tüm bu medeniyetlere ve inançlara göre, yere özgü niteliklerle birlikte sanatsal ve mimari anlamda oldukça nitelikli eserler bırakmışlardır. Bu araştırmayla birlikte Kovancılar İlçesin de yer alan Surp Asdvadzadzin Habab/Havav (Surp Gatoğige) Kilisesi, Surp Asdvadzadzin Keğahayyats Manastırı, Surp Kevork Kilisesi ve Surp Asdvadzadzin (Hoşmat) Kilisesi ele alınmıştır. Tespiti yapılmış olan yapıların mimari özellikleri, malzeme ve süsleme unsurları değerlendirilmiş olup, bu yapıların varlığı belgelenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Elazığ, Kovancılar, Manastır, Kilise

Kaynakça

• Alanoğlu, M. (2017). Osmanlı İdari Sistemi İçerisinde Palu Hükümeti, (Basılmış Doktora Tezi). İstanbul: İstanbul.Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı.
• Alemdar, S. (2012). Osmanlı Devleti’nde Kiliselerin Tamir ve İnşası (1839-1856), (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı.
• Ardıçoğlu N. (1964). Harput Tarihi, Harput Turizm Derneği Yayınları. İstanbul.
• Arslantaş, Y. (2017). Tarih Öncesi Dönemde Elazığ, Elazığ Belediyesi Kültürel Eserler serisi 29, Genişletilmiş 2. Baskı, Elazığ.
• Aslan, S. (2010). Kovancılar'ın Sosyal Yapısı, (Basılmış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Yapı ve Sosyal Değişme Bilim Dalı.
• Bahadır, G. (2009). Dokuzuncu ve Onuncu Yüzyılda Bizans-Abbasi Sınırı, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları, Cilt: 28 Sayı: 46, (164-165. ss.). Ankara.
• Balaban, M. (2018). 1941 Palu Yangını, Uluslararası Palu Sempozyomu Bildiriler Kitabı, Fırat Üniversitesi Harput Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları, Elazığ.
• Çakar, E. (2018). Osmanlı Arşiv Belgeleri Işığında Palu Köprüsü, Fırat Üniversitesi Harput Araştırmaları Dergisi cilt:V sayı:1, Elazığ.
• Dabağyan, L. P. (2005). Türkiye Ermenileri Tarihi, İstanbul.
• Danık, E. (2001). Ortaçağda Harput Yüzey Araştırması 1999 Yılı Çalışmaları. 18, AST, Cilt 1 içinde (67 ss.). Ankara.
• Danık, E. (2008). Yukarı Fırat Bölgesi 2006 Yılı Arkeolojik Yüzey Araştırmaları. 25 AST, C.II içinde (345-352 ss.). Ankara.
• Doğan, M. (2018). ''Kovancılar Ağzı'', (Basılmış Yüksek Lisans Tezi). Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Erdoğan, S., Şen, K. (2018). Yeşil Segedik (Gökçe) Kaya Mezarları ve Surp Kevork (Kahraman Segedik) Kilisesi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 289-308.
• Erdoğan, S., Şen, K. (2019). Çemişgezek-Ulukale Köyü’nün Tarihsel Yerleşim Dokusu, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1-17.
• Gür, D. (2019). Kuzeybatı Karadeniz’de Bizans Dönemi Dini Eserler, (Yayınlanmış Doktora Tezi). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sanat Tarihi Bölümü.
• Hübschmann, H. (1969). Die Altarmenischen Ortsnamen – Mit Beiträgen zur Historischen Topographie Armeniens, Neudruck, Amsterdam, Oriental Press.
• Karakaş, E. (1996). Arapgir’in Kuruluş ve Gelişmesi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C.8.S.1., Elazığ.
• Karakuş, A. F. ve Karabulut, C. (2011). Elazığ'ın Hızla Gelişen Modern İlçesi Kovancılar, Kovancılar Belediye Dergisi sayı:11, Önder Matbaa yayıncılık.
• Kazaryan, A. ve Hançer, E. (2016). Elazığ Mimari Kültürel Değerlendirme Raporu, KMKD, Bölüm: Surp Kevork Kilisesi', Anadolu Kültür Yayınları, İstanbul, sayfa:49
• Kessler, K., (1995). Šubria, Urartu and Aššur Topographical Questions around the Tigris Sources, Neo-Assyrian Geography (Ed. Mario Liverani), Roma.
• Koçhan, N. (2003). Muş-Kepenek Urartu Kalesi, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 10, Erzurum, 57-64.
• Koşay, Z., H., (1970). Pulur Sakgül Kazısı 1968 Yılı Ön Raporu, ODTÜ. Keban Projesi Yay. Seri: 1, No: 1, Ankara.
• Kökten, K. (1947). 1945 Yılında Türk Tarih Kurumu Adına Yapılan Tarih Öncesi Araştırmalar, Belleten, Cilt: XI, Sayı: 43, Ankara, 15.
• Külekçi, C. (2010). Sosyo-Kültürel Açıdan Ermeniler ve Türkler (İstanbul Ermenileri), İstanbul.
• Öztürker-Demir, H. C. (2022). Bitlis’te Az Bilinen Bir Anıtsal Mimari Örneği: Yumurtatepe (Papşin) Kilisesi. The Turkish Online Journal of Design Art and Communication, 12 (4), 1010- 1025.
• Öztürker-Demir, H.C. (2023). Yeni Tespitler Işığında Bitlis’te Kiliseden Camiye Dönüştürülen İki Yapı Örneği: Kireçtaşı Köyü Cami ve Arıdağ Köyü Cami, Gaziantep Unıversıty Journal Of Socıal Scıences 22(3) 786-801
• Papazyan, D. S. (1960). Badmutyun Palu Havav Kyuği (Palu Habap Köyü Tarihi), Beyrut.
• Siraçoğlu, S. (2022). Palu'da Türk İslam Dönemi Mimari Eserler, (Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi). Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi Ve Sanatları Ana Bilim Dalı.
• Soykan, N. A. (2022). Bursa Örnekleri Işığında Bizans Dini Mimari Bursa Kumyaka Başmelekler (Archangeloı) Kilisesi Duvar Resimleri inde Kiborion Plan Tipi, Gaziantep University journal of social sciences, 21(3), 1525-1539.
• Soykan, N.ve Gür, D. (2019). Bursa Kumyaka Başmelekler (Archangeloı) Kilisesi Duvar Resimleri, Asya Studies, 10, 48-76.
• Şahin S. (2003). Türkiye’de Patrikhaneler, İstanbul.
• Şen, K. (2020). Kovancılar İlçesi Ekinözü (Habap/Havav) Köyü Surp Gotiğe Kilisesi, Sanat Tarihi Raporu. Elazığ.
• Thierry, M. (1993). Monuments chrétiens inédits de Haute-Mésopotamie. Syria, Cilt: 70 (1-2), 179-204.
• Thierry, M. J. (1998-2000). Manuments Armeniens De La Region De Palu (Turquie centrale). In Revue des etudes armeniennes 27.
• Ünal, M. A. (1997). Harput, T.D.V. İslam Ansiklopedisi, C.16, içinde (232-233. ss.). İstanbul.
• V. Bardizaktsi-B. Natanyan-K. Sırvantsdyants. (2010). Palu-Harput 1878 Çarsancak, Çemişgezek, Çapakçur, Erzincan, Hizan ve Civar Bölgeler, (Çev. S. Malhasyan ve A.Yarman), Cilt:I içinde ( 85-125. ss.). İstanbul.
• Yapıcı, S. (2016). Palu 1841 Nüfus ve Toplum Yapısı., Elazığ.
• Yavuz, E. (2001). Osmanlı Yönetiminde Gayrimüslimler, Ankara.
• Yeritsyan, A. (2012). Dersim Seyahatnamesi. (Çev. Payline Tomasyan), İstanbul: Aras. Yayıncılık.
• Yıldırım, R. (2013). Harput/Elazığ Yöresinin Tarihi Coğrafyası, Geçmişten Geleceğe Harput Sempozyumu, 23 – 25 Mayıs, Elazığ, 297.
• Yılmaz, S ve Gür, D. (2022). Anadolu’daki Bazı Aziz Kültlerinin Geç Antik Çağ Sonrasında Kuzeybatı Karadeniz’in Sosyoekonomik ve Dini Yapısına Katkısı, International Journal of Social Inquiry 15(1), 105–126.