PARADİGMA KAVRAMI AÇISINDAN İBNÜ’L HEYSEM’İN NESNEIŞIN KURAMI

Yıl 2025, Sayı: 42, 69 - 84, 20.12.2025

Tarık Tuna Gözütok

https://doi.org/10.53844/flsf.1657553

Öz

Bilim tarihindeki kuram değişimleri, bilim felsefesi açısından önemli tartışmalara konu olmuştur. Görme kuramları Antik Çağ’dan itibaren farklı şekillerde ele alınmış olsa da uzun süre gözden çıkan ışınlarla görmenin gerçekleştiği kuramı baskınlığını korumuş ve bu kuramın eksiklikleri bilimsel yöntemlerle yeterince sorgulanmamış ve çürütülmemiştir. İbnü’l-Heysem, Orta Çağ’da yaptığı çalışmalarla Gözışın Kuramı’nın eksikliklerini ortaya koyarak ışığın nesnelerden göze ulaştığını kanıtlamıştır. Özellikle karanlık oda deneyi ile ışığın doğrusal hareket ettiğini ve görmenin nesnelerden gelen ışık sayesinde gerçekleştiğini göstermiştir. T. Kuhn’un paradigma değişimi teorisi bağlamında bu dönüşüm, bilim tarihinde bir paradigma değişimi olarak değerlendirilebilir. Bu bakımdan İbnü’l-Heysem’in deneysel yöntemi ve bilim anlayışı bilimsel bilginin nasıl ilerlediğini göstermiştir. Onun çalışmaları, yalnızca optikte değil, bilimsel yöntemlerin gelişiminde de kritik bir dönüm noktası oluşturmuş ve modern bilime önemli katkılar sağlamıştır.

Anahtar Kelimeler

Gözışın Kuramı , Nesneışın Kuramı , İbnü’l-Heysem , Paradigma

Etik Beyan

Etik kurul izni gerektirmemektedir.

IBN AL-HAYTHAM’S INTROMISSION THEORY FROM THE PERSPECTIVE OF PARADIGM SHIFT

Öz

The shifts in scientific theories have been a significant topic of discussion in the philosophy of science. Although vision theories have been approached in various ways since Ancient Age, the theory that vision occurs through rays emitted from eyes prevailed for a long time. However, the shortcomings of this theory were not questioned or falsified scientific methods. In the Middle Ages, Ibn al-Haytham identified the deficiencies of the Extramission Theory and demonstrated that light reaches the eye from objects. Through his camera obscura experiment, he proved that light travels in straight lines and vision occurs because of light coming from objects. In the context of Kuhn’s paradigm shift theory, this transformation can be regarded as a paradigm shift in the history of science. From this perspective, Ibn al-Haytham’s experimental approach and understanding of science illustrates how scientific knowledge progresses. His contributions were not only pivotal in optics but also played a crucial role in the development of scientific methodology, making a profound impact on modern science.

Anahtar Kelimeler

Extramission Theory , Intromission Theory , Ibn al-Haytham , Paradigm

Kaynakça

• Alhazen. The Optics of Ibn Al-Haytham. Books I-III: On Direct Vision. Çeviren A. I. Sabra. Studies of the Warburg Institute, v. 40. London: Warburg Institute, University of London, 1989.
• Aristotle. De Sensu and De Memoria. Çeviren G. R. T. Ross. Cambridge: Cambridge University Press, 1906. Darrigol, Olivier. A History of Optics from Greek Antiquity to the Nineteenth Century. Oxford ; New York: Oxford University Press, 2012.
• Euclid. “The Optics of Euclid1”. Çeviren Harry Edwin Burton. Journal of the Optical Society of America 35, sy 5 (01 Mayıs 1945): 357-72. https://doi.org/10.1364/JOSA.35.000357.
• Fârâbî. “Eflatun ile Aristoteles’in Görüşlerinin Uzlaştırılması”. Çeviren Mahmut Kaya. Felsefe Arkivi, sy 24 (1984): 221-54. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/14543.
• Havrda, Matyáš, ve Pauline Koetschet. Galen, ›On Demonstration‹: Reconstruction of a Lost Treatise from Greek and Arabic Sources. De Gruyter, 2025. https://doi.org/10.1515/9783111571003.
• İbnü’l-Heysem. Kitâbül’l-Menâzır (Optik). Çeviren M. Faruk Toprak. Uzam Yayınları, 2024.
• Kuhn, Thomas S. Bilimsel Devrimlerin Yapısı. Çeviren Nilüfer Kuyaş. İstanbul: Kırmızı Yayınları, 2017.
• Leffler, Christopher T., Tamer Hadi, Akrithi Udupa, Stephen Schwartz, ve Daniel Schwartz. “A Medieval Fallacy: The Crystalline Lens in the Center of the Eye”. Clinical Ophthalmology, Nisan 2016, 649. https://doi.org/10.2147/OPTH.S100708.
• Lindberg, David C. “Alhazen’s Theory of Vision and Its Reception in the West”. Isis 58, sy 3 (1967): 321-41. http://www.jstor.org/stable/227990.
• Lindberg, David Charles. Theories of Vision From Al-Kindi to Kepler. University of Chicago History of Science and Medicine. Chicago London: University of Chicago Press, 1981.
• Omar, Saleh Beshara. Ibn Al-Haytham’s Optics: A Study of the Origins of Experimental Science. Minneapolis: Bibliotheca Islamica, 1977.
• Polyak, S. L. The Retina: The Anatomy ... University of Chicago Press, 1941.
• Ronchi, Vasco. The Nature of Light: An Historical Survey. Çeviren V Barocas. Cambridge: Harvard University Press, 1970.
• Sayılı, Aydın. “A Possible Influence, in the Field of Physiological Optics, of Ibn Sînâ on Ibn Al - Haytham”. Belleten 47, sy 187 (01 Temmuz 1983): 665-76. https://doi.org/10.37879/belleten.1983.665.
• Timur, Serpil. “Bilimsel Teorilerde Sürekliliğin Rasyonel Temelleri: Duhemci Bir Okuma”. FLSF Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, sy 37 (07 Mayıs 2024): 307-24. https://doi.org/10.53844/flsf.1423054.
• Topdemir, Hüseyin Gazi. Işığın Öyküsü: Mitolojiden Matematiğe Işık Kuramlarının Tarihsel Gelişimi. 2. basım. Ankara: Tübitak Popüler Bilim Kitapları, 2010.
• ———. “İbn El-Heysem’in Işık Üzerine Adlı Çalışması”. Belleten 61, sy 230 (01 Nisan 1997): 43-66. https://doi.org/10.37879/belleten.1997.43.
• ———. Modern Optiğin Kurucusu: İbnü’l-Heysem, Hayatı, Eserleri ve Teorileri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, 2002.