NIETZSCHE: DEĞERLERİN YENİDEN ‘DEĞER’LENDİRİLMESİ VE META-METAFİZİK

Yıl 2024, Sayı: 39, 59 - 79, 16.12.2024

İbrahim Demirbaş

https://doi.org/10.53844/flsf.1502916

Öz

Nietzsche’nin yaptığı ahlâk eleştirisi, onun her türlü değerin temelini oluşturan metafiziğe yönelttiği değer eleştirisi ile iç içe geçmiştir. Düşünürün ahlâki değerleri kökten yıkma girişiminin ardında, bu değerlerin üzerinde yükseldiği metafiziksel değerlerin temelde insan yaşamını zayıflattığı teşhisi yatmaktadır. Bu teşhisin içerisinde, genel olarak ‘değişen’ karşısında ‘değişmeyen’, ‘sonlu olan’ karşısında ‘sonsuz olan’ vurgularıyla, içerisine ahlâkı da alacak şekilde temel değerler oluşturan metafiziğin, sayılabilecek yegâne temel değer olan yaşamın değersiz görülmesine, onun karşısında sadece olumsuzlamayla yetinerek ondan kaçma zayıflığına yol açtığı fikri yatmaktadır. Nietzsche için yaşamı olumsuzlayan bu değerl erin yerine, onu olumlayarak güçlendiren yeni bir değer anlayışını geçirebilmek için öncelikle değerlerin yeniden ‘değer’lendirilerek insanın aşılması gerekmektedir. Bu bağlamda, bu çalışmanın amacı, aşılması gereken ‘insan’ın, metafiziksel insan anlayışına dayalı insan olduğunu, Nietzsche’nin bu anlayışın bir eleştirisi olarak ‘üst-insan’ anlayışını geliştirdiğini göstermek ve onun ahlâki ve dinî değerlere yönelttiği eleştirinin, çalışmanın ‘meta-metafizik’ olarak nitelediği, Nietzsche’nin “metafiziksel değerleri aşma” projesindeki bir uğrak noktası olduğunu ortaya koymaktır. Bu anlamda ‘meta-metafizik’ kavramı önerisi, çalışmanın vardığı sonuç olarak sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Nietzsche, Değer eleştirisi, Ahlâk eleştirisi, Metafizik eleştirisi, Meta-metafizik

NIETZSCHE: REVALUATION OF VALUES AND META-METAPSHYSICS

Öz

Nietzsche's critique of morality is intertwined with his critique of values directed at metaphysics which constitutes the basis of all kinds of values. Behind the philosopher's attempt to radically dismantle moral values lies his diagnosis that the metaphysical values on which moral values are based fundamentally weaken human life. This diagnosis encompasses the idea that metaphysics, which establishes fundamental values with an emphasis on the 'unchanging' vs. the 'changing' and the 'infinite' vs. the 'finite,' including morality, leads to the devaluation of life—the only value that can be considered fundamental—and to the weakness of fleeing from it through a mere negation of life. For Nietzsche, in order to replace these life-negating values with a new understanding of values that affirm and strengthen life, it is necessary to revalue these values and transcend the current conception of humanity. In this context, the purpose of this study is to show that the 'human' that must be transcended is the one based on a metaphysical conception of humanity and that Nietzsche developed the concept of the 'overman' as a critique of this metaphysical conception. Additionally, the study aims to demonstrate that Nietzsche's critique of moral and religious values is a phase in his project of "overcoming metaphysical values," This study coins the term ‘'meta-metaphysics’ to characterize Nietzsche’s philosophy and presents the proposal of the concept of 'meta-metaphysics' as the conclusion of the study.

Anahtar Kelimeler

Nietzsche, Value criticism, Moral criticism, Criticism of Metaphysics, Meta-Metaphysics

Kaynakça

• Aktok, Özgür, “Varoluşçuluk ve Ölüm”, içinde Yaşam ve Ölüm Felsefesi. Ed. A. Kadir Çüçen, Bursa: Sentez Yayıncılık, 330-358, 2017.
• Aktok Özgür, “Metafiziğe İhtiyacımız Var mı?”, içinde Metafizik - Kavram ve Problemleriyle Varlık Felsefesi. Ed. Çüçen A. Kadir, Bursa: Sentez Yayıncılık, 51-70, 2018.
• Aktok, Özgür, “Metafizikte Yöntem Problemi”. Metafizik - Kavram ve Problemleriyle Varlık Felsefesi. Ed. Çüçen A. Kadir, Bursa: Sentez Yayıncılık, 31-50, 2018.
• Badiou, Alain, Nietzsche Anti-Felsefe Seminerleri, çev. İsmet Birkan, İstanbul: Sel yayıncılık, 2016.
• Doyle, Tsarina. Nietzsche's Metaphysics of the Will to Power, Cambridge: Cambridge University Press, 2018.
• Hassan, Patrick, "Nietzsche's Genealogical Critique of Morality & the Historical Zarathustra," Ergo: An Open Access Journal of Philosophy 7, no. 24, 2021,
• Heidegger, Martin, Nietzsche’nin Tanrı Öldü Sözü, çev. Levent Özşar, Bursa: Asa yayınevi, 2001.
• Nietzsche, Friedrich, Ahlakın Soykütüğü Üzerine, çev. Zeynep Alangoya, İstanbul: Kabalcı yayınevi, 2011.
• Nietzsche, Friedrich, Böyle Söyledi Zerdüşt, çev. Mustafa Tüzel, İstanbul: İş Bankası Yayınları, 2019.
• Nietzsche, Friedrich, Deccal, Hristiyanlığa Lanet, çev. Oruç Aruoba, İstanbul: Kırmızıkedi Yayınları, 2017.
• Nietzsche, Friedrich, Putların Alacakaranlığı, çev. Mustafa Tüzel, İstanbul: İş Bankası Yayınları, 2020.
• Nietzsche, Friedrich, İyinin ve Kötünün Ötesinde, çev. Mustafa Tüzel, İstanbul: İş Bankası Yayınları, 2020.
• Nietzsche, Friedrich, Ecce Homo, çev. Mustafa Tüzel, İstanbul: İş Bankası Yayınları, 2022.
• Nietzsche, Friedrich, Ahlâkın Soykütüğü Üzerine, çev. Ahmet İnam, İstanbul: Say Yayınları, 2022.
• Nietzsche, Friedrich, Tragedyanın Doğuşu, çev. Mustafa Tüzel, İstanbul: İş Bankası Yayınları, 2022.
• Mitchell, Jonathan. "A Nietzschean Critique of Metaphysical Philosophy." Journal of Nietzsche Studies 48, no. 3, 347-374, 2017.
• Poellner, Peter. Nietzsche and Metaphysics. Oxford: Oxford University Press, 1995.
• Schopenhauer, Arthur, İsteme ve Tasavvur Olarak Dünya, çev. A. Onur Aktaş, Ankara: Doğubatı Yayınları, 2020.
• Sönmez, Bülent, Modern Batı Düşüncesi, Hristiyanlık ve Din Algısı, İstanbul: Nüve Kültür Merkezi Yayınları, 2008.
• Quine, Williard Van Orman, “Two Dogmas of Empiricism”, The Philosophical Review 60, no. 1, 20-43, 1953.