İLİŞKİSEL ONTOLOJİ VE EKOFEMİNİZM: DOĞA VE KADIN ÜZERİNE ONTOLOJİK BİR İNCELEME

Yıl 2025, Sayı: 41, 171 - 198, 15.09.2025

Hatice Kübra Büyükbaş

https://doi.org/10.53844/flsf.1703679

Öz

Bu çalışma, çağdaş felsefede varlık anlayışını yeniden yapılandıran ve güncel sorunların tarihsel kökenlerini çözümleyen iki önemli yaklaşım olan ilişkisel ontoloji ve ekofeminizm perspektifinden, doğa ve kadın kavramlarının ontolojik boyutlarını incelemeyi amaçlamaktadır. Doğa ile kadın arasındaki ilişkisizlik ya da indirgemeci ilişki anlayışları, hem kültürel mitlerde hem de modern düşüncede kök salmış biçimlerde varlık göstermektedir. Çalışma, bu ilişkiselliği hem tarihsel-toplumsal bağlamda hem de felsefikavramsal düzlemde sorgulamaktadır. İlişkisel ontoloji, antroposentrizm temelli varlık tasavvurlarının yeniden tasarlanmasını savunurken; ekofeminizm, patriyarka temelli sosyal dinamiklerin ve kapitalist ekonomi politiklerin görünür kılınmasına katkı sağlamaktadır.
Bu bağlamda, doğa ve kadın arasındaki ontolojik ilişkinin anlaşılması, günümüzdeki küresel ekolojik krizin arka planını kavrayabilmek adına kritik bir öneme sahiptir. Zira, içinde bulunduğumuz sorunların kökeni, felsefi ve tarihsel bir zihniyetin ürünü olup, ekolojik krizin kökenine inmek ve bu yapıları çözümlemek, ancak yapısöküm yöntemleriyle mümkün olacaktır. Bu bağlamda, çalışma, her iki yaklaşım arasındaki teorik bağlantıları, etkileşimleri, farklılıkları ve ortak noktaları tartışarak, “doğa” ve “kadın” kavramlarının ontolojik statüsünü açığa çıkarmayı hedeflemektedir. Çalışmanın temel yargısı, doğa ile kadın arasında tarihsel olarak kurulan hiyerarşik, indirgemeci ve araçsallaştırıcı ilişkinin, ilişkisel ontoloji temelinde dönüştürülmesi gerektiği yönündedir.

Anahtar Kelimeler

Ekolojik Ontoloji , Kadın , Doğa , Ekofeminizm

RELATIONAL ONTOLOGY AND ECOFEMINISM: AN ONTOLOGICAL INQUIRY INTO NATURE AND WOMAN

Öz

This study aims to examine the ontological dimensions of the concepts of nature and woman through two significant approaches in contemporary philosophy that seek to reconstruct the understanding of being and to analyze the historical roots of current problems: relational ontology and ecofeminism. The disconnection or reductionist relationship established between nature and woman has historically manifested itself in both myths and modern thought. Accordingly, the study investigates this relationality within both historical-social and philosophical-conceptual contexts. While relational ontology advocates the reconfiguration of anthropocentric conceptions of being, ecofeminism contributes to unveiling the patriarchal social dynamics and capitalist economic politics that underpin ecological domination. In this regard, understanding the ontological relation between nature and woman is of critical importance for comprehending the background of today’s global ecological crisis. The roots of these issues lie in a philosophical and historical mindset, and reaching into the foundations of the ecological crisis and deconstructing these structures is only possible through the method of deconstruction.
Thus, the study aims to reveal the ontological status of the concepts of “nature” and “woman” by discussing the theoretical connections, interactions, divergences, and commonalities between the two approaches. The central argument of the study is that the historically constructed hierarchical, reductionist, and instrumentalized relationship between nature and woman must be transformed on the basis of relational ontology.

Anahtar Kelimeler

Ecological Ontology , Ecofeminism , Woman , Nature

Kaynakça

• Aristotle. Politics. çev. H. Rackham. Massachusetts: Harvard University Press, 1959.
• Arslan Öçal, Kübra. “Dişil Dil Ve Ekofeminist Bağlamda Latife Tekin Ve Muinar.” Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi, 2011.
• Atay, Hande. “Kapitalizmden Çıkış Denemesi Cochabamba Halk Mücadelesi.” Vira Verita, 9/1 (2015): 19-39. Erişim Tarihi: 08 Nisan 2025. Doi: JA35MJ62FT
• Bacon, Francis. Novum Organum: Tabiatın Yorumu Ve İnsan Alemi Hakkında Özlü Sözler. çev. S.Önal. Ankara: Say, 2012.
• Ball, Terence. “20. Yüzyıl Siyasal Düşünceler Tarihi.” içinde Yeşil Politik Teori, editörler Terence Ball ve Richard Bellamy, 554-569, İstanbul: Babil. 2013.
• Barad, Karen. Meeting the Universe Halfway: Quantum Physics and the Entanglement of Matter and Meaning. Durham: Duke University Press, 2007,
• Biehl, Janet. Rethinking Ecofeminist Politics, Boston: South End Press, 1991.
• Bookchin, Murray. Ekolojik Bir Topluma Doğru. çev. A. Yılmaz.İstanbul: Ayrıntı, 1996.
• Bookchin, Murray. The Ecology of Freedom: The Emergence and Dissolution of Hierarchy. Oakland: AK Press, 2005.
• Bookchin, Murray. Toplumsal Ekoloji Ve Komünalizm. çev. F. D. Elhüseyni. İstanbul: Sümer Yayıncılık. 2013.
• Burke, Anthony ve Stefanie Fishel, Audra Mitchell, Simon Dalby ve Daniel J. Levine, “Planet Politics: A Manifesto from the End of IR,” Millennium: Journal of International Studies, (2016): 4. DOI: 10.1177/0305829816636674
• Capra, Fritjop. “Sistem Açısından Dünyamız.” içinden Derin Ekoloji, ed. Günseli Tamkoç, 35-42, İzmir: Ege Yayıncılık, 1994.
• Carlassare, Elizabeth. “Destabilizing The Criticism Of Essentialism İn Ecofeminist Discourse.” In Capitalism, Nature, Socialism, 5, 3(19), (1994): 220-234.
• Carlassare, Elizabeth. “Socialist and Cultural Ecofeminism: Allies in Resistance.” Ethics and the Environment, Vol. 5, No. 1, (2000): 89-106.
• Chakraborty, Roma. “The Deep Ecology/Ecofeminism Debate: An Enquiry into Environmental Ethics”, Journal of Indian Council of Philosophical Research, vol. 32, no. 1, (2015): 123-133.
• Collins, Sheila. D. A Different Heaven And Earth. Valley Forge, Pennsylvania: Judson Press. 1974.
• Çimen, D. “Toplumsal Cinsiyet Rolleri Bağlamında Televizyon Reklamlarında Kadın” RTÜK Uzmanlık Tezi, Ankara. 2011.
• Çoban, Aykut. “Çevreciliğin İdeolojik Unsurlarının Eklemlenmesi.” Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 57(3), (2002): 3-30.
• Deleuze, Gilles. Difference and Repetition. New York: Columbia University Press, 1994.
• Descartes, René. Meditasyonlar. çeviren. Mehmet Karasan. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2007.
• Donovan, Josephine. Feminist Teori. çev. A. Bora vd., İstanbul: İletişim, 1997.
• Ferry, Luc. Ekolojik Yeni Düzen. İstanbul: Y.K.Y. 2000.
• Feyzioğlu, Ümit ve Kerim Çınar Feyzioğlu. “Çevrecilik ve siyasal ekoloji üzerine ontolojik ve epistemolojik bir Mukayese.” Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 25/1, (2023): 1-12. Erişim Tarihi: 08 Nisan 2025. doi: 10.33707/akuiibfd.1171742
• Fırat, A. Serap. “Çevre Etiği Kavramı Üzerine Yeniden Düşünmek.” Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 58(3), (2003): 105-144. Doi: 10.1501/SBFder_0000001650
• Fromm, Erich. Marx’in İnsan Anlayışı. çev. Kaan H. Ökten. İstanbul: Arıtan, 1992.
• Gaard, Greta and Lori Gruen. “Ecofeminism: Toward Global Justice and Planetary Health.” Society and Nature, 2 (1), (1993): 1–35.
• Gaard, Greta. Ecofeminism: Women, Animals, Nature. Philadelphia: Temple University Press, 1993.
• Hailwood, Simon A. Alienation and Nature in Environmental Philosophy. Cambridge: Cambridge University Press, 2015.
• Han, Byung-Chul. Psikopolitika: Neoliberalizm ve Yeni İktidar Teknikleri, çev. Haluk Barışcan, İstanbul: Metis, 2019.
• Hardt, Judith Nora. “Research Perspectives And Boundaries Of Thought: Security, Peace, Conflict, And The Anthropocene.” Revista De Estudios En Seguridad Internacional 7(1), (2021): 11-28.
• Heidegger, Martin. Tekniğe İlişkin Soruşturma. çev. Doğan Özlem. İstanbul: Paradigma, 1998.
• Heidegger, Martin. Teknik ve Dönüş. çev. Necati Aça. Ankara: Bilim ve Sanat, 1998.
• Heidegger, Martin. Varlık ve Zaman. çev. Aziz Yardımlı. İstanbul: İdea, 2004.
• Horkheimer, Max ve Theodor W. Adorno. Dialectic of Enlightenment. Stanford: Stanford University Press, 2002.
• Işıklı, Şevki. “Kadına Tahakküm Ya Da Eril Usun Tavırları”, Akademik Bakış Dergisi, 43, (2014): 1-31. Doi: JA47EE37ZN Kalyoncu, Hasan ve Kemaleddin Taş. “Türk Kültüründe Çevre Algısı ve İslam’ın Türk Toplumunun Çevre Anlayışına Etkileri.” Tabula Rasa Felsefe & Teoloji Dergisi 39, (2022): 43-51.
• Kovel, Joel. Doğanın Düşmanı: Kapitalizmin Sonu Mu, Dünyanın Sonu Mu? çev. G. Koca. İstanbul: Metis, 2005.
• Latour, Bruno. Reassembling the Social: An Introduction to Actor-Network-Theory. Oxford: Oxford University Press, 2005.
• Latour, Bruno. We Have Never Been Modern. Cambridge: Harvard University Press, 1993. Lloyd, Genevieve. Erkek Akıl. çev: M. Özcan. İstanbul: Ayrıntı, 1996.
• Maathai, Wangari. The Green Belt Movement: Sharing the Approach and the Experience. New York: Lantern Books, 2003.
• Megill, Allan. Aşırılığın Peygamberleri. çev., Tuncay Birkan. Ankara: Bilim ve Sanat, 1998.
• Mellor, Mary. Sınırları Yıkmak: Feminist Yeşil Bir Sosyalizme Doğru. İstanbul: Ayrıntı, 1993.
• Meng, F. L., Y. Wang. “Ecological Wisdom Contained İn The Belief İn Water God Along The Ancient Silk Road.” Applied Ecology And Environmental Research, 20(4), (2022): 3155-3171.
• Merchant, Carolyn. “The Scientific Revolution and The Death of Nature”. Isis, 97, (2006): 513-533.
• Merchant, Carolyn. Ecofeminism, Radical Ecology, The Search For A Livable World. New York:London, Routledge, 1992.
• Merchant, Carolyn. The Death of Nature: Women, Ecology, and the Scientific Revolution. San Francisco: Harper&Row, 1990.
• Mignolo, Walter D. The Darker Side of Western Modernity: Global Futures, Decolonial Options. Durham & London: Duke University Press, 2011.
• Moore, Jason W. “’The Modern World-System’ as Environmental History? Ecology and the Rise of Capitalism.” Theory and Society 32(3), (2003): 307-377.
• Moore, Jason W. “Anthropocene or Capitalocene? Nature, History, and the Crisis of Capitalism.” içinde Introduction: Anthropocene or Capitalocene? Nature, History, and the Crisis of Capitalism, ed. Moore, Jason W., 1-13, Oakland: PM Press, 2016.
• Moore, Jason W. “Madeira, Sugar, and the Conquest of Nature in the "First" Sixteenth Century, Part II: From Regional Crisis to Commodity Frontier, 1506—1530.” Review (Fernand Braudel Center) 33(1), (2010): 1-24.
• Naess, Arne. “The Shallow And The Deep, Long-Range Ecology Movement: A Summary.” Inquiry: An Interdisciplinary Journal Of Philosophy, 16(1), (1973): 95-100.
• Önder, Tuncay. Yeşil Siyaset. Ed. M. Türköne. 2. Baskı. Antalya: Lotus, 2005.
• Özdemir, Hacı ve Duygu Aydemir. “Ekolojik Yaklaşımlı Feminizm/Ekofeminizm Üzerine Genel bir Değerlendirme: Kavramsal Analizi, Tarihi Süreci ve Türleri” Akdeniz Kadın Çalışmaları ve Toplumsal Cinsiyet Dergisi Sayı II (2), (2019): 261-278. Doi: 10.33708/ktc.608639
• Plumwood, Val. Feminism and the Mastery of Nature. London: Routledge, 1993.
• Ruether, Rosemary R. New Woman New Earth. Minneapolis: Seabury Press, 1975.
• Sherburne, W. Donald. A Key To Whitehead’s Process And Reality. Chicago and London: The University of Chicago Press, 1966.
• Shiva, Vandana. İnadına Canlı: Kadınlar, Ekoloji ve Hayatta Kalma. çev. E. Ayhan. İstanbul: Sinek Sekiz, 2015.
• Shiva, Vandana. Staying Alive: Women, Ecology and Development. London: Zed Books, 1989.
• Tamkoç, Günseli. “Ekofeminizmin Amaçları”, Kadın Araştırmaları Dergisi, 4, (1996): 77-84.
• Tannenbaum, Donald ve David Schultz. Siyasi Düşünce Tarihi, Filozoflar Ve Fikirleri. 5. Baskı. çev. F. Demirci. Ankara: Adres, 2010.
• Tezcan, Vedat. “Whitehead Metafiziği Açısından Ekoloji Problemi.” Doktora Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, 2012.
• Thomashow, Mitchell. “The ecopsychology of global environmental change.” The Humanistic Psychologist 26 (1-3), (1998): 275-300.
• Ural, Mustafa Nuri “Antik Yunan’da ‘Teknik’: Teknoloji Felsefesi Tarihine Genel Bir Bakış” Mavi Atlas 4, (2015): 136-144. Doi: 10.18795/ma.73791
• Warren, Karen J. “Response to My Critics”, Ethics and the Environment, Vol.7, No. 2, (2002): 39-59.
• Warren, Karen J. “The Power and the Promise of Ecological Feminism”, Environmental Ethics, 12 (2), (1990):125-146.
• Warren, Karen J. Ecofeminist Philosophy: A Western Perspective On What It Is and Why It Matters, Lanham: Rowman & Littlefield Publishers Inc. 2000.
• Westfall, Richard S. Modern Bilimin Oluşumu. 7. Baskı. Çev. İ. H. Duru. Ankara: Tübitak, 1997.
• Whitehead, Alfred N. Process and Reality An Essay ın Cosmology. New York: The Macmillan Company, 1967.
• Wollstonecraft, Mary. Kadın Haklarının Gerekçelendirilmesi, çev. D. Hakyemez, İstanbul: Türkiye İş Bankası, 2007.
• Yılmaz Arslantürk, Arzu. “Çevrenin Siyasallaşmasında Kadın ve Doğanın Dönüşümü: Ekofeminizm.” Social Science Development Journal, 11(3), (2018): 312-324.
• İnternet Kaynakları
• Banford, Alyssa, Cameron. K. Froude, “Ecofeminism And Natural Disasters: Sri Lankan Women Post-Tsunami.” Journal Of International Women's Studies, 16/2, (2015): 170-187. Erişim Tarihi: 08 Nisan 2025. url: https://vc.bridgew.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1790&context=jiws
• Miles, Kathryn. Ecofeminism. 2018. Erişim Tarihi: 08 Mayıs 2025. url:https://www.britannica.com/topic/ecofeminism#ref1187989
• Soyşekerci, Serhat. “Cinsiyet ayrımcılığı olarak üstün erillik olgusunun aile işletmelerindeki etkisi: kuramsal bir bakış.” Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2(3), Sayı; 2, (2006): 1-26. Erişim Tarihi: 08 Nisan 2025. url: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/69101