Sürdürülebilir Kalkınma: Amaçlar, Eleştiriler ve Gerçekler

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 3, 1574 - 1591, 25.08.2025

M. Nergis Ataçay

https://doi.org/10.25295/fsecon.1644393

Öz

Kalkınma kavramı, ekonomik büyümenin ön planda tutulduğu dönemlerden, toplumsal ve siyasi etkenlerin de kalkınmanın ölçütleri arasında yer aldığı tartışmalara doğru bir dönüşüm geçirmiştir. Özellikle endüstrileşme yüzünden artan çevresel tahribata ilişkin farkındalığın 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren yükselmesi, sürdürülebilir kalkınma anlayışının doğuşuna neden olmuştur. İlk olarak 1987’de Brundtland Raporu’nda tanımlanan sürdürülebilir kalkınma, tam anlamıyla bir teorik çerçeve sunmamakla birlikte, ekonomi, toplum ve çevre alanlarını bir araya getirerek çevreye zarar veren, yoksulluk, açlık ve eşitsizlikler gibi toplumsal sorunlara yol açan kalkınma modellerine alternatif bir yaklaşım olarak sunulmaktadır. Birleşmiş Milletler tarafından 2000 yılında kabul edilen Binyıl Kalkınma Hedeflerinin ardından 2015’te 2030 Ajandası ve 17 Sürdürülebilir Kalkınma Hedefi benimsenmiştir. Bu kalkınma anlayışının ortaya çıkışıyla birlikte eleştiriler de gündeme gelmiştir. Bu makale, sürdürülebilir kalkınma anlayışına yönelik eleştirileri, tanımına ilişkin eleştiriler, ekonomik amaçların öncelikli olmayı sürdürmesi ve ülkeler arası farklılıkların göz ardı edilerek gerekli somut yöntemlerin sunulmaması şeklinde olan üç başlık halinde tartışmayı amaçlamaktadır. Sonuç olarak, sürdürülebilir kalkınma anlayışının, 1980’lerin başından itibaren yükselen neoliberal güç ilişkilerinin küresel ölçekte itiraz ve muhalefetle karşılaşmadan yeniden üretilmesini sağlayan bir araç olduğu ve kalkınma anlayışının yanı sıra doğaya bakış açısında da köklü bir değişimin gerektiği vurgulanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ekonomi-Çevre-Toplum , Kalkınma , Sürdürülebilir Kalkınma , Sürdürülebilir Kalkınmaya Yönelik Eleştiriler , 17 Sürdürülebilir Kalkınma Amacı

Sustainable Development: Goals, Critics, and Realities

Öz

The concept of development has undergone a transformation from periods emphasizing economic growth to discussions where social and political factors are also considered as criteria for development. Specifically, increasing awareness of environmental degradation caused by industrialization since the second half of the 20th century has given rise to the sustainable development paradigm. Although sustainable development, first defined in the 1987 Brundtland Report, does not provide a fully developed theoretical framework, it is presented as an alternative approach to the development models that harm the environment and cause social problems such as poverty, hunger, and inequalities by bringing together the fields of economy, society, and environment. After the Millennium Development Goals (MDGs) were accepted in 2000 by the United Nations, the 2030 Agenda and 17 Sustainable Development Goals were adopted in 2015. With the emergence of the sustainable development understanding, criticisms have also intensified. This paper discusses the criticisms of the concept of sustainable development under three headings of criticisms regarding its definition, economic objectives continuing to be a priority, and not presenting the necessary concrete methods while ignoring the differences between countries. In conclusion, it is argued that the discourse of sustainable development has facilitated the reproduction of neoliberal power structures rising since the early 1980s without encountering significant opposition on a global scale and puts emphasis on the need for a radical change in the perspective of nature as well as the understanding of development.

Anahtar Kelimeler

Economy-Environment-Society , Development , Sustainable Development , Critiques Of Sustainable Development , 17 Sustainable Development Goals

Kaynakça

• Ataçay, M. N. (2020). Çin reform tecrübesinin kalkınma kavramı çerçevesinde yeniden değerlendirilmesi. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 16(2), 442-456. https://doi.org/10.17130/ijmeb.756958
• Bahçeci, H. I., & Görmez, K. (2019). Sürdürülebilir kalkınma vs. ekolojik düşünce. OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 10(17), 2299–2323.
• Başkaya, F. (2000). Kalkınma iktisadının yükselişi ve düşüşü (3. Baskı). Ankara: İmge Yayınları.
• Baykal, H., & Baykal, T. (2008). Küreselleşen dünyada çevre sorunları. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(9), 1-17.
• Beckerman, W. (1992). Economic growth and the environment: Whose growth? Whose environment?. World Development, 20, 481–496.
• Bilgili, M. Y. (2017). Ekonomik, ekolojik ve sosyal boyutlarıyla sürdürülebilir kalkınma. Uluslararası Sosyal Araştırma Dergisi, 10(49), 559–569.
• Blowers, A., Boersema, J. J., & Martin, A. (2012). Is sustainable development sustainable?. Journal of Integrative Environmental Sciences, 9(1), 1–8.
• Bozloğan, R. (2005). Sürdürülebilir gelişme düşüncesinin arka planı. Journal of Social Policy Conferences, 50, 1011–1028.
• Brundtland, G. H., & Khalid, M. (1987). Report of the world commission on environment and development: Our common future. Oxford, UK: Oxford University Press.
• Carter, N. (2018). The politics of the environment: Ideas, activism, policy (3. Baskı). Cambridge: Cambridge University Press.
• Clarke, S. (2007). Neoliberal toplum kuramı. A. Saad-Filho & D. Johnston (Der.), Neoliberalizm: Muhalif bir seçki (Çev. T. Öncel, 91-105). İstanbul: Yordam Kitap.
• Daly, H. (2006). Sustainable development: Definitions, principles, policies. M. Keiner (Der.), The future of sustainability (39-53). Dordrecht: Springer.
• Easterly, W. (2015). The trouble with the Sustainable Development Goals. Current History, 114(775), 322–324.
• Elkington, J. (1994). Towards the sustainable corporation: Win-win-win business strategies for sustainable development. California Management Review, 36, 90–100.
• Gedik, Y. (2020). Sosyal, ekonomik ve çevresel boyutlarla sürdürülebilirlik ve sürdürülebilir kalkınma. International Journal of Economics, Politics, Humanities & Social Sciences, 3, 196-215.
• Gibbs, D., & Krueger, R. (2007). Containing the contradictions of rapid development? New economy spaces and sustainable urban development. D. Gibbs & R. Krueger (Der.), The sustainable development paradox: Urban political economy in the United States and Europe (95–122). New York: Guilford Press.
• Gönel, F. (2002). Globalleşen dünyada (nasıl bir) sürdürülebilir kalkınma. Birikim, 158, 1–13.
• Gönültaş, Y. C. (2024). Ekolojik perspektiften teorik bir inceleme: Sürdürülebilir kalkınma bir retorik mi?. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 14(3), 1692–1708.
• Gülseven, O. (2020). How to achieve Sustainable Development Goals by 2030? SSRN. https://ssrn.com/abstract=3592921 (Erişim: 17.02.2025).
• Gürlük, S. (2010). Sürdürülebilir kalkınma gelişmekte olan ülkelerde uygulanabilir mi?. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 5(2), 85–99.
• Haque, M. S. (1999). The fate of sustainable development under neo-liberal regimes in developing countries. International Political Science Review, 20(2), 197–218.
• Harris, J. M. (2000). Basic principles of sustainable development. Global Development and Environment Institute Working Paper, No. 00-04, 1-24.
• Harvey, D. (2006). Neo-liberalism as creative destruction. Geogr. Ann., 88(2), 145–158.
• Hickel, J. (2018). The divide: Global inequality from conquest to free markets. W. W. Norton & Company.
• Hickel, J., & Sullivan, D. (2024). How much growth is required to achieve good lives for all? Insights from needs-based analysis. World Development Perspectives, 35, 100612.
• Holden, E., Linnerud, K., & Banister, D. (2014). Sustainable development: Our common future revisited. Global Environmental Change, 26, 130–139.
• Hopwood, B., Mellor, M., & O'Brien, G. (2005). Sustainable development: Mapping different approaches. Sustainable Development, 13, 38-52.
• Huynh, C. M., Le, N. Q., & Lam, T. H. T. (2023). Is air pollution a government failure or a market failure? Global evidence from a multi-dimensional analysis. Energy Policy, 173, 113384. https://doi.org/10.1016/j.enpol.2022.113384
• Kaypak, Ş. (2011). Küreselleşme sürecinde sürdürülebilir bir kalkınma için sürdürülebilir bir çevre. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 1, 19–33.
• Keil, R. (2007). Sustaining modernity, modernizing nature: The environmental crisis and the survival of capitalism. D. Gibbs & R. Krueger (Der.), The sustainable development paradox: Urban political economy in the United States and Europe (41–65). New York: Guilford Press.
• Kılıç, S. (2012). Sürdürülebilir kalkınma anlayışının ekonomik boyutuna ekolojik bir yaklaşım. İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 47, 201–226.
• Lélé, S. M. (1991). Sustainable development: A critical review. World Development, 19(6), 607–621.
• Lélé, S. M. (2013). Rethinking sustainable development. Current History, 112(757), 311–316.
• Littig, B., & Grießler, E. (2005). Social sustainability: A catchword between political pragmatism and social theory. International Journal of Sustainable Development, 8, 65–79.
• Meadowcroft, J. (1999). Planning for sustainable development: What can be learnt from the critics? J. Meadowcroft & M. Kenny (Der.), Planning sustainability (12–38). London: Routledge.
• Munasinghe, M. (2009). Sustainable development in practice: Sustainomics methodology and applications. Cambridge: Cambridge University Press.
• Öniş, Z., & Şenses, F. (2003). Rethinking the emerging Post-Washington Consensus: A critical appraisal. ERC Working Papers, 0309. Economic Research Center, Middle East Technical University.
• Parris, T. M., & Kates, R. W. (2003). Characterizing and measuring sustainable development. Annual Review of Environment and Resources, 28(1), 559–586. https://doi.org/10.1146/annurev.energy.28.050302.105551
• Radkau, J. (2008). Nature and power: A global history of the environment (Çev. T. Dunlap). New York: Cambridge University Press.
• Redclift, M. (2005). Sustainable development (1987–2005): An oxymoron comes of age. Sustainable Development, 13, 212–227.
• Rist, G. (2008). The history of development: From Western origins to global faith (3rd ed.). London: Zed Books.
• Saad-Filho, A., & Johnston, D. (2007). Giriş. A. Saad-Filho & D. Johnston (Der.), Neoliberalizm: Muhalif bir seçki (Çev. T. Öncel). İstanbul: Yordam Kitap.
• Sarıöz Gökten, Y., & Gökten, K. (2023). Büyümeme: İmkân ve sınırlılıklar. Memleket Siyaset Yönetim, 18(40), 281–300. https://doi.org/10.56524/msydergi.1307754
• Smythe, K. R. (2014). An historian’s critique of sustainability. Culture Unbound, 6(5), 913–929.
• Swain, R. B. (2017). A critical analysis of the Sustainable Development Goals. W. L. Filho (Der.), Handbook of sustainability science and research (341–355). Cham: Springer.
• Swain, R. B., & Yang-Wallentin, F. (2019). Achieving Sustainable Development Goals: Predicaments and strategies. International Journal of Sustainable World Ecology, 27(2), 96–106.
• Şahin, Ü. (2004). Truva atı olarak sürdürülebilir kalkınma. Üç Ekoloji Dergisi, 2, 1–23.
• Şenses, F. (2016). Neoliberal küreselleşme kalkınma için bir fırsat mı, engel mi?. F. Şenses (Der.), Neoliberal küreselleşme ve kalkınma: Seçme yazılar (235–280). İstanbul: İletişim.
• Tulloch, L., & Neilson, D. (2014). The neoliberalisation of sustainability. Citizenship Social and Economics Education, 13(1), 26–38.
• United Nations. (2024). The Sustainable Development Goals report 2024. https://unstats.un.org/sdgs/report/2024/The-Sustainable-Development-Goals-Report-2024.pdf
• Yeni, O. (2014). Sürdürülebilirlik ve sürdürülebilir kalkınma: Bir yazın taraması. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 16(3), 181–208.
• Yılmaz, H., & Yücel, T. (2022). Sürdürülebilir kalkınmanın sağlanmasında uluslararası çalışmalar ve eleştirileri. Uluslararası Yönetim Akademisi Dergisi, 5(3), 691–702.