Kadıköy Hasan Paşa Camii’nin Restorasyonunda Ortaya Çıkarılan Kalem İşi Süslemeler

Yıl 2024, Sayı: 24, 321 - 351, 30.12.2024

Fatih Sarımeşe

https://doi.org/10.16947/fsmia.1609866

Öz

1881-1903 yılları arasında Bahriye Nazırlığı görevini yürüten Hasan Hüsnü Paşa’nın
H. 1317/M. 1899-1900 yılında Kadıköy’de inşa ettirdiği Hasan Paşa Camii, sıbyan
mektebi, sebil, çeşme ve dükkândan oluşan küçük ölçekli bir külliyenin merkez yapısıdır.
Minaresi son dönem Osmanlı minareleri içinde önemli bir yere sahiptir. Şerefe altındaki
akantus yapraklı düzenlemeleri antik dönem korint sütun başlıklarını hatırlatmaktadır.
Ampir üslupta inşa edilen caminin kalem işi süslemeleri harim beden duvarlarının
üst bölümlerinde sıva üzerine ve üst örtü sisteminde tuval üzerine işlenmiş motiflerden
oluşmaktaydı. Son restorasyon çalışmalarında caminin özgün kalem işi süslemeleri
olduğu değerlendirilebilecek kompozisyonlar ortaya çıkarılmıştır. Başarılı bir şekilde
yapılan raspa çalışmalarıyla caminin özgün kalem işi süslemeleri bulunmuştur. Camide
1961 yılında minarede yenileme, 1993 yılında ise harim ve son cemaat biriminde mekânı
genişletme müdahalelerinin yapıldığı bilinmektedir. Orijinal kalem işi süslemelerin bu
müdahalelerin yapıldığı dönemlerde kapatılmış olma olasılığı oldukça yüksektir. Ortaya çıkarılan kompozisyonlarda rumiler, palmetler ve kıvrık dal motifleri, kalıp yardımıyla
baskı tekniğinde işlenen yıldız ve geometrik bezemeler Oryantalist ve Ulusal Mimarlık
üsluplarını yansıtırken, mihrap nişinde ortaya çıkarılan perde motifi Barok ve Ampir
üslubu hatırlatmaktadır. Bu karma kullanım, yapıda genel hatlarıyla Eklektik (karma)
üslubun etkili olduğunu göstermektedir.
Bu çalışmada Hasan Paşa Camii’nin ortaya çıkan kalem işi süslemeleri, motif, üslup
ve renk ve hâkim üslup açısından değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hasan Paşa Camii, restorasyon, kalem işi, üslup, motif

Hand-Drawn Decorations in the Restoration of Kadıköy Hasan Paşa Mosque

Öz

Hasan Pasha Mosque, which was built in Kadıköy in 1317 H. / 1899-1900 by Hasan
Hüsnü Pasha, who served as the Minister of the Navy between 1881-1903, is the central
structure of a small-scale complex consisting of a primary school, a fountain and a shop
Its minaret has an significant place among the late Ottoman minarets. The acanthus leaf
arrangement under the balconies is reminiscent of the ancient Corinthian column capitals.
The hand-drawn decorations of the mosque, which was built in the empirical style,
consisted of motifs embroidered on plaster on the upper parts of the harim body walls
and on canvas in the upper cover system. In the last restoration works, compositions considered
to be original hand-drawn decorations of the mosque were unearthed. The original
hand-drawn decorations of the mosque were found thanks to the successful scraping
works. Interventions were made in 1961 to renovate the minarets of the mosque, and in
1993, to expand the space in the harim and the last congregation unit. It is quite likely that
the original hand-drawn decorations were covered during the periods when these interventions
were made. In the compositions unearthed, rumis, palmettes and curved branch
motifs, stars and geometric decorations embroidered in the printing technique with the
help of molds reflect the Orientalist and National Architecture styles, while the curtain
motif unearthed in the mihrab niche reminds the Baroque and Empiric styles. This mixed
use shows that the Eclectic (mixed) style is generally effective in the building.
In this study, the hand-drawn decorations of Hasan Pasha Mosque were evaluated in
terms of motif, style and color and dominant style.

Anahtar Kelimeler

Hasan Pasha Mosque, restoration, hand-drawn decorations, style, motif

Kaynakça

• Alman Mavileri 1913-1914 I. Dünya Savaşı Öncesi İstanbul Haritaları, haz. İrfan Dağdelen, cilt 1, İstanbul, İBB Kütüphane ve Müzeler Müdürlüğü Yayınları, 2006.
• Bayrak, M. Orhan, İstanbul’da Gömülü Meşhur Adamlar (1453-1978), İstanbul, Aksüt Matbaası, 1979.
• Çoruk, Ali Şükrü, Eyüplü Meşhurlar, cilt 2, İstanbul, Eyüp Belediyesi, 2014.