Adalet Partisi’nin AET’ye Yönelik Yaklaşımı

Yıl 2024, , 15 - 38, 15.12.2024

Haydar Efe , Funda Kemahlı Garipoğlu

https://doi.org/10.19060/gav.1598488

Öz

Bu çalışmanın temel amacı, Demokrat Parti’nin kapatılmasının ardından, onun mirasını devralan, liberal ekonomi ve serbest piyasa ilkelerini savunan ve diğer sağ partileri marjinalleştirerek ülkenin ana merkez sağ partisi durumuna gelen Adalet Partisi’nin (AP) zaman içinde değişen Avrupa Ekonomik Topluluğu’na yönelik yaklaşımını ortaya koymaktır. Bu kapsamda, Türk siyasal hayatının temel aktörlerinden biri olan ve yaklaşık olarak 20 yıl süren siyasi ömrü boyunca Türkiye’nin Avrupa Ekonomik Topluluğu’na üye olmasını savunan partinin AET’ye yönelik politikaları iki farklı dönemde incelenmektedir. Partinin kuruluşundan 1971 Askeri müdahaleye kadar olan dönem birinci dönemi oluştururken, ikinci dönem 1971’den 1980 yılındaki Adalet Partisi’nin kapatılmasına da neden olan askeri müdahaleye kadar olan dönemi kapsamaktadır.
Birinci dönemde, Adalet Partisi, AET ile ilişkilere programlarında, seçim bildirgelerinde ve söylemlerinde geniş yer vermiş, AET ile ilişkilerin geliştirilmesi için büyük çaba harcamıştır. 1965 yılında iktidara gelmesiyle birlikte AET ile ilişkileri geliştirmek ve hazırlık döneminden geçiş dönemine geçişi düzenleyen Katma Protokol’ü hayata geçirmek için ciddi çabalar harcamıştır. İkinci dönemde ise Adalet Partisi, ülkede artan ekonomik, siyasal istikrarsızlığın da etkisiyle dışa açık ve rekabete dayalı bir ekonomi ilkesini savunmak yerine ithal ikameci ve sanayiyi korumaya öncelik veren bir anlayış benimsemeye başlamıştır. AP, bu dönemde tek başına iktidar olamamış, AET ile ilişkilere karşı çıkan partilerle koalisyon hükümetleri kurmak zorunda kalmış ve AET ile ilişkileri ihmal etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Adalet Partisi, Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET), Türkiye- AB ilişkileri, Türk Siyasi Hayatı, Türk Merkez Sağ ve Sol Siyasi Partiler

Kaynakça

• Adalet Partisi Program, (Prensip Maddeleri), Orijinal Matbaa, Ankara, 1961, https://acikerisim.tbmm.gov.tr/bitstream/handle/11543/626/198104723.pdf?sequence=1&isAllowed=y ,(01.04.2023)
• Adalet Partisi Tüzük (Ana Nizamname), 1961, https://acikerisim.tbmm.gov.tr/bitstream/handle/11543/2502/198104686.pdf?sequence=1&isAllowed=y , (25.03.2023)
• Adalet Partisi Seçim Beyannamesi, 1961, TBMM Kütüphanesi, https://acikerisim.tbmm.gov.tr/handle/11543/638 , (26.03.2023)
• Adalet Partisi Tüzük ve Program (1964) (Prensip Maddeleri), TBMM Kütüphanesi, https://acikerisim.tbmm.gov.tr/bitstream/handle/11543/598/197600306.pdf?sequence=1&isAllowed=y , (25.03.2023)
• Adalet Partisi Programı, 1969, Orijinal Matbaa, https://acikerisim.tbmm.gov.tr/handle/11543/754 , (26.03.2023)
• Adalet Partisi Seçim Beyannamesi, 1969, Adalet Partisi Genel Merkez Yayınları No: 38, https://acikerisim.tbmm.gov.tr/handle/11543/615 , (29.03.2023)
• Adalet Partisi Seçim Beyannamesi 1973, TBMM Kütüphanesi, https://acikerisim.tbmm.gov.tr/handle/11543/649 , (25.03.2023).
• AKÇAY, Ekrem Yaşar, “1970’lerde Siyasi Partilerin Gözüyle Türkiye’nin AET’ye Bakışı: AP, CHP, MHP, MSP, DP2 ve TKP Örnekleri”, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt:4 Sayı: 7, 2012 Güz (s.25-45).
• Ankara Antlaşması-Türkiye ile Avrupa Ekonomik Topluluğu Arasında Ortaklık Yaratan Antlaşma, 12 Eylül 1963, https://www.ab.gov.tr/_117.html , (31.01.2023).
• ASLAN, Murat, “Süleyman Demirel: A Political Biography”, June 2017, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), (Supervisor: Feroz Ahmad), Yeditepe University.
• Avrupa Ekonomik Topluluğunu Kuran Antlaşma, https://www.ikv.org.tr/images/files/A2-tr.pdf , (30.03.2023).
• BİRAND, Mehmet Ali, Türkiye’nin Gümrük Birliği Macerası, 1959-1996, Milliyet Yayınları, 9. Baskı, Ocak 1996.