Ortaokul Fen Bilimleri Ders Kitaplarının Sorgulayıcı-Araştırmaya Dayalı Öğretim Yönteminin Düzeyleri Açısından İncelenmesi

Yıl 2021, Cilt: 41 Sayı: 3, 1295 - 1326, 30.12.2021

Eylem Bayır Sibel Kahveci

Öz

Bu çalışmada Ortaokul Fen Bilimleri Ders Kitapları’nda yer alan etkinliklerin sorgulayıcı-araştırmaya dayalı öğretim yönteminin düzeyleri açısından incelenmesi amaçlanmaktadır. Çalışma nitel araştırma yöntemlerinden doküman analizi yöntemi ile yürütülmüş olup verilerin analizinde betimsel analiz yöntemi kullanılmıştır. Çalışmanın amacı doğrultusunda; 2018 yılında yenilenmiş olan Fen Bilimleri Öğretim Programına uygun olarak hazırlanan 5, 6, 7 ve 8. sınıf Fen Bilimleri Ders Kitapları’nda yer alan etkinliklerin sorgulayıcı-araştırmaya dayalı öğretim yönteminin düzeyleri açısından incelenerek kitaplarda düzeylerin temsil edilme durumları belirlenmiştir. Bu amaçla öncelikle; sorgulayıcı-araştırma için alanyazında belirlenen düzeyler ve özellikleri dikkate alınarak etkinlikleri analiz etmek üzere “Etkinliklerde Sorgulayıcı-Araştırmaya Dayalı Öğretim Yönteminin Düzeylerini Belirleme Tablosu” oluşturulmuştur. Sonrasında bu tablo kullanılarak kitaplardaki herbir etkinlik materyalden gelen yönlendirme miktarı dikkate alınarak ölçütlere yönelik kodlamalar yapmak suretiyle etkinliklerin düzeyleri tespit edilmiştir. Analiz sonuçları göre sınıf seviyelerine göre farklılık göstermekle birlikte tüm sınıf seviyeleri gözönüne alındığında Fen Bilimleri ders kitaplarında genel olarak yapılandırılmış sorgulayıcı-araştırma düzeyinde etkinliklerde yığılma olduğunu, rehberli ve açık sorgulayıcı-araştırma düzeyindeki etkinlik oranlarının düşük olduğunu göstermektedir. Bu çalışmanın sonuçlarına göre tüm seviyedeki fen bilimleri alanında güncellenecek ve yeni yazılacak ders kitapları için rehberli ve açık sorgulayıcı-araştırma düzeyindeki etkinlik oranlarının arttırılarak kitaplarda iyileştirme yapılması gerektiği söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Fen Bilimleri Ders Kitapları, Etkinlik, Sorgulayıcı-Araştırmaya Dayalı Öğretim

Kaynakça

• Abraham, L. A. (2002). What Do High School Science Students Gain from Field-Based Research Apprenticeship Programs? The Clearing House, 75(5), 229-232.
• Akben, N. (2015). Fen ve Teknoloji Ders Etkinliklerindeki Bilimsel Süreç Becerilerinin Bilimsel Sorgulama Yöntemiyle Geliştirilmesi. Eğitim ve Bilim, 40(179), 111-132.
• Aytac, A., Türker, S., Bozkaya, T. & Üçüncü, Z. (2018). Ortaokul ve İmam Hatip Ortaokulu Fen Bilimleri 8. Sınıf Ders Kitabı. Ankara: Tutku.
• Bayir, E., & Köseoğlu, F. (2010). Açık-Düşündürücü Sorgulayıcı-Araştırmaya Dayalı Mesleki Gelişim Çalışma Atölyesinin Geliştirilmesi ve Bilimsel Bilginin Doğasi Anlayışına Etkisinin Araştırılması. Journal of Kirsehir Education Faculty, 11(4), 243-262.
• Bayır, E. (2008). Fen Müfredatlarındaki Yeni Yönelimler Işığında Öğretmen Eğitimi: Sorgulayıcı-Araştırma Odaklı Kimya Öğretimi. (Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Bayır, E. Özyıldırım, H. & Çeliksöz, M. (2014). Structured Inquiry Versus Coupled Inquiry For Teaching The Topic of “Mixtures”. Journal of Science Education, 15, 1, 41-44. (Ocak 2014)
• Banchi, H., & Bell, R. (2008). The many levels of inquiry. Science and Children, 46(2), 26-29.
• Bybee, R. W. (2009). The BSCS 5E instructional model and 21st century skills. Colorado Springs, CO: BSCS.
• Blanchard, M. R., Southerland, S. A., Osborne, J. W., Sampson, V. D., Annetta, L. A., & Granger, E. M. (2010). Is Inquiry Possible in Light of Accountability?: A Quantitative Comparison of The Relative Effectiveness of Guided İnquiry and Verification Laboratory İnstruction. Science education, 94(4), 577-616.
• Bonnstetter, R. J. (1998). Inquiry: Learning From the Past With an Eye on The Future. Electronic Journal of Science Education, 3(1).
• Bostan-Sarıoğlan, A., Can, Y., & Gedik, İ. (2016). 6. Sınıf Fen Bilimleri Ders Kitabındaki Etkinliklerin Araştırma-Sorgulamaya Dayalı Öğrenme Yaklaşımına Uygunluğunun Değerlendirilmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 16(3). 1004-1025.
• Buck, L. B., Bretz, S. L., & Towns, M. H. (2008). Characterizing the Level of Inquiry in the Undergraduate Laboratory. Journal of College Science Teaching, 38(1), 52-58.
• Budak, E., & Köseoğlu, F. (2007). Preparing prospective chemistry teachers for future in undergraduate analytical chemistry laboratory course through inquiry. Paper presented at the Conference of the European Science Education Research Association (ESERA), Malmö, Sweden.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç-Çakmak, E., Akgün, Ö., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2008). Bilimsel Araştırma Yöntemleri (20. Baskı). Ankara: Pegem.
• Chang, C. Y. and Mao, S. L. (1999) Comparison of Taiwan Science Students’ Outcomes with Inquiry-Group Versus Traditional Instruction. The Journal of Educational Research, 92, 340-346.
• Chiappetta, E., L. and Adams, A., D. (2004). Inquiry-Based Instruction. The Science Teacher, 71, (2); 46–50
• Colburn, A. (2000). An Inquiry Primer. Science Scope, 23(6), 42-44.
• Corbin, J., & Strauss, A. (2008). Strategies for qualitative data analysis. Basics of Qualitative Research. Techniques and procedures for developing grounded theory, 3.
• Çeliksöz, M. (2012). Farklı Düzeylerdeki Sorgulayıcı-Araştırmaya Dayalı Öğretim Yöntemlerinin İlköğretim Öğrencilerinin Başarı, Tutum, Bilimsel Süreç Becerisi ve Bilgi Kalıcılıklarına Etkileri. (Yüksek lisans tezi). Trakya Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Edirne.
• Çepni, S. & Ayvacı, H. Ş. (2017). Yeni Fen Bilimleri Öğretim Programına Yönelik örnek Etkinlikler. Salih Çepni (Ed.), Kuramdan Uygulamaya Fen ve Teknoloji Öğretimi İçinde (s. 459-474). Ankara: Pegem.
• Da’vila, K. & Talanquer, V. (2010). Classifying end-of-chapter questions and problems for selected general chemistry textbooks used in the United States. Journal of Chemical Education, 87(1), 97-101.
• Demirçalı, S. & Alkan, B. (2018). Ortaokul ve İmam Hatip Ortaokulu Fen Bilimleri 6. Sınıf Ders Kitabı. Ankara: MEB.
• Eick, C., Meadows, L., & Balkcom, R. (2005). Breaking Into İnquiry. The Science Teacher, 72(7), 49-53.
• Eskicumalı, A., Demirtaş, Z., Gür Erdoğan, D., & Arslan, S. (2014). Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programları ile Yenilenen Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programlarının Karşılaştırılması. International Journal of Human Sciences,11(1), 1077-1094.
• Germann, P. J., Haskins S., & Auls, S. (1996). Analysis of nine high school biology laboratory manuals: promoting scientific inquiry. Journal of Research in Science Teaching, 33 (5), 475-499.
• Gezer, İ. (2018). Ortaokul ve İmam Hatip Ortaokulu Fen Bilimleri 7. Sınıf Ders Kitabı. Ankara: Aydın.
• Gezer, S. U. (2014). Yansıtıcı Sorgulamaya Dayalı Genel Biyoloji Laboratuvarı Etkinliklerinin Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Laboratuvar Kullanımı Özyeterlik Algıları, Eleştirel Düşünme Eğilimleri ve Bilimsel Süreç Becerileri Üzerine Etkisi. (Doktora tezi). Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Gibson, H.L and Chase, C. (2002). Longitudinal Impact of an Inquiry-Based Science Program on Middle School Students’ Attitudes Toward Science. Science Education, 86, 693-705.
• Göksu, V. (2011). Sorgulayıcı Araştırmaya Dayalı Laboratuar ile Doğrulayıcı Laboratuar Yöntemlerinin Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Başarı, Kavram Yanılgısı ve Epistemolojik İnançları Üzerine Etkisi. (Doktora tezi). Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Hairida, H. (2016). The effectiveness using inquiry based natural science module with authentic assessment to improve the critical thinking and inquiry skills of junior high school students. Jurnal Pendidikan IPA Indonesia, 5(2), 209-215.
• Hane, E. N. (2007). Use of an inquiry-based approach to teaching experimental design concepts in a general ecology course. Teaching Issues and Experiments in Ecology, 5, 1-19.
• Kaya K. G., & Yılmaz, S. (2016). Açık Sorgulamaya Dayalı Öğrenmenin Öğrencilerin Başarısına ve Bilimsel Süreç Becerilerinin Gelişimine Etkisi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 31(2), 300-318.
• Khan, M., & Iqbal, M. Z. (2011). Effect of inquiry lab teaching method on the development of scientific skills through the teaching of biology in Pakistan. Language in India, 11(1), 169-178.
• Kıral, B. (2020). Nitel Bir Veri Analizi Yöntemi Olarak Doküman Analizi. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15, 170-189
• Larson, L. C., & Miller, T. N. (2011). 21st century skills: Prepare students for the future. Kappa Delta Pi Record, 47(3), 121-123.
• Martin-Hansen, L. (2002). Defining İnquiry. The Science Teacher, 69(2), 34-37
• Marx, R. W., Blumenfeld, P. C., Krajcik, J. S., Fishman, B., Soloway, E. And Geier, R. (2004). Inquiry-Based Science in the Middle Grades: Assessment of Learning in Urban Systemic Reform. Journal of Research in Science Teaching, 41(10), 1063-1080.
• MEB. (2018). Fen Bilimleri Dersi (3,4,5,6,7, ve 8.Sınıflar) Öğretim Programı, Ankara: MEB.
• MEB Tebliğler Dergisi. (Haziran-Ek 2018). http://tebligler.meb.gov.tr/index.php/tuem-sayilar/viewcategory/86-2018(Erişim Tarihi:20/11/2018)
• Miles, M. B., & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded sourcebook. Thousand Oaks, CA: Sage.
• Moore, M. A., 2009, ―Can Guided Inquiry Based Labs Improve Performance in Data Analysis and Conclusion Synthesis in Sixth Grade Life Science? (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). The Department of Teaching and Learning Principles, The University of Central Florida, Orlando, Florida.
• Mutlu, A. (2020). Evaluation of students’ scientific process skills through reflective worksheets in the inquiry-based learning environments. Reflective Practice, 21(2), 271-286.
• Neuendorf, K. A. (2002). Defining content analysis. Content analysis guidebook. Thousand Oaks, CA: Sage.
• NRC, 2000, Inquiry and National Science Educational Standards, Washington, D.C.: National Academy Press.
• National Science Teachers Association (NSTA). 2011. An NSTA Position Statement: Quality Science Education and 21st-Century Skills.
• Özkan, A. & Mısırlıoğlu, Z. (2018). Ortaokul ve İmam Hatip Ortaokulu Fen Bilimleri 5. Sınıf Ders Kitabı.Ankara: Ada.
• Partnership for 21st Century Learning (2019). Framework for 21st Century Learning. 06.02.20121 tarihinde https://www.battelleforkids.org/networks/p212 adresinden erişilmiştir.
• Rezba, R.J., Auldridge, T., Rhea, L., 1999, ―Teaching & Learning The Basic Science Skills, URL: www.pen.k12.va.us/VDOE/instruction/TLBSSGuide.doc. adresinden erişilmiştir.
• Roth, K. J. (1992). Science Education: It’s not Enough to ‘Do’ or ‘Relate’. In Pearsall, M. K. (Ed.), Scope, Sequence, and Coordination of Secondary School Science. Volume II Relevant Research (pp. 151-164). Washington, D.C: National Science Teachers’ Association.
• Sadeh, I., & Zion, M. (2009). The Development of Dynamic İnquiry Performances Within An Open İnquiry Setting: A Comparison to Quided İnquiry Setting. Journal of Research in Science Teaching: The Official Journal Of The National Association for Research in Science Teaching, 46(10), 1137-1160.
• Songer N.B., Lee, H.S. and Kam, R. (2002). Technology-Rich Inquiry Science in Urban Classrooms: What are the Barriers to Inquiry Pedagogy? Journal of Research in Science Teaching, 39(2), 128-150.
• Songer, N.B., Lee, H.S. and McDonald, S. (2003). Research towards an Expanded Understanding of Inquiry Science Beyond One Idealized Standard. Science Education, 87(4), 490-516.
• Soyibo, K. (1998). An assessment of Caribbean integrated science textbooks’ practical tasks. Research in Science & Technological Education, 16 (1), 31–41.
• Suits, J. P. (2004). Assessing investigative skill development in inquiry‐based and traditional college science laboratory courses. School Science and Mathematics, 104(6), 248-257.
• Tatar, N. (2006). İlköğretim Fen Eğitiminde Araştırmaya Dayalı Öğrenme Yaklaşımının Bilimsel Süreç Becerilerine, Akademik Başarıya ve Tutuma Etkisi. (Doktora tezi). Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Entitüsü, Ankara.
• Varlı, B. (2018). Araştırma sorgulamaya dayalı öğrenme yaklaşımının fen başarısı, sorgulama, üst biliş ve öz düzenleme becerilerine etkisi. (Yüksek lisans tezi). Amasya Üniversitesi, Amasya.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2011). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınevi.
• Yıldız-Feyzioğlu, E., & Tatar, N. (2012). Fen ve Teknoloji Ders Kitaplarındaki Etkinliklerin Bilimsel Süreç Becerilerine ve Yapısal Özelliklerine Göre İncelenmesi. Eğitim ve Bilim, 37(164), 108-125.