İlkokul Öğrencilerinin Beslenme Çantası İçeriklerinin Farklı Değişkenler Açısından İncelenmesi

Yıl 2022, Cilt 42, Sayı 3, 2181 - 2211, 30.12.2022

İlke KÖSEDAĞ Nazlı Ruya TAŞKIN BEDİZEL Burcu GÜNGÖR CABBAR Sami ÖZGÜR

https://doi.org/10.17152/gefad.1006277

Öz

Toplumun geleceği olan çocukların yeme davranışlarının ve bu davranışları etkileyen çeşitli ailesel faktörlerin belirlenmesi yetersiz ve dengesiz beslenme alışkanlıklarının önüne geçilmesi açısından önemlidir. Bu araştırmada ilkokul öğrencilerinin beslenme çantalarının içeriğinin tespit edilmesi ve öğretmenlerle yapılan görüşmeler yoluyla yeterli ve dengeli beslenme alışkanlıklarının değerlendirilmesi ve bu alışkanlıklarda çeşitli değişkenlerin (beslenmeye ilişkin ailelerin görüşleri, ailelerin sosyoekonomik durumları, öğrenim durumları, beslenme çantası puanları ve çocukların beden kitle indeksi) saptanması amaçlanmaktadır. Karma desende planlanıp yürütülen araştırmanın çalışma grubu 74 ilkokul öğrencisi ile onların ebeveynleri ve 4 sınıf öğretmeninden oluşmaktadır. Çalışmanın sonuçları çocukların beslenme çantalarının içeriği ailelerin beslenmeye yönelik tutumları, ailenin gelir düzeyi, öğrenim durumu ve BKI değerleri gibi faktörlerden istatistiksel olarak etkilenmediğini göstermektedir. Ancak çocukların beslenme çantalarının içerikleri ve öğretmenlerle yapılan görüşmeler velilerin bu konuya daha çok önem vermeleri, daha bilinçli seçimler yapmaları gerektiği ve beslenme çantalarının kontrolünü sağlamaları gerektiğine işaret etmektedir.

Anahtar Kelimeler

beslenme, beslenme alışkanlıkları, beslenme çantası, ilkokul öğrencileri, sağlık, Nutrition, Nutritional habits, Lunchbox, Health, Primary school students

Investigation of Lunch Box Contents of Primary School Students in Terms of Different Variables

Öz

As children are the future of society, it is essential to determine their eating behaviors and various factors affecting these behaviors to prevent inadequate and unbalanced nutritional habits. The present study aimed to determine the lunchbox contents of primary school students, to evaluate their adequate and balanced dietary habits and the effect of various factors [parents' attitudes towards nutrition, socioeconomic and educational status of families', the lunchbox scores, and students' Body Mass Index (BMI)] in these habits. The study group consisted of 74 primary school students, their parents and four classroom teachers. A parent attitude scale to determine their attitudes towards children's nutrition, an observation form to score students' lunchboxes, and semi-structured interviews with their teachers were used as data collection tools. The results showed that the content of children's lunchboxes is not statistically affected by determining factors. However, the contents of children's lunchboxes and interviews with teachers indicated that parents should pay more attention to this issue, make more informed choices, and control the lunchboxes.

Anahtar Kelimeler

Nutrition, Nutritional habits, Lunchbox, Health, Primary school students

Kaynakça

• Abrahams, Z., de Villiers, A., Steyn, N. Fourie, J., Dalais, L., Hill, J., Draper, C.E. & Lambert, E.V. (2011). What's in the lunchbox? Dietary behaviour of learners from disadvantaged schools in the Western Cape, South Africa. Public Health Nutrition, 14(10), 1752–1758. doi:10.1017/S1368980011001108
• Alphan, M., Keskin, Y. ve Tatlı, F. (2002). Özel okul ve devlet okulunda öğrenim gören adölesan dönemindeki çocukların beslenme alışkanlıklarının karşılaştırılması. Beslenme ve Diyet Dergisi, 31(9)- 17. https://beslenmevediyetdergisi.org/index.php/bdd/article/view/477 adresinden erişilmiştir.
• Avan, M. (2006). Mardin ili kızıltepe ilçesindeki merkez ilköğretim okullarında okuyan 6. 7. Ve 8. Sınıf öğrencilerinin beslenme alışkanlıkları üzerine bir araştırma (Yüksek Lisans Tezi) Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Birch, L.L. & Fisher, J.O. (2000). Mothers’ child-feeding practices influence daughters’ eating and weight. The American Journal of Clinical Nutrition, 71(5), 1054-1061. doi: 10.1093/ajcn/71.5.1054
• Birch, L.L. Fisher, J.O. Grimm, T.K. Markey, C.N., Sawyer, R. & Johnson, S.L. (2001). Confirmatory factor analysis of the child feeding questionnaire: a measure of parental attitudes, beliefs and practices about child feeding and obesity proneness. Appetite, 36, 201-210. doi: 10.1006/appe.2001.0398
• Çetiner, B. (2013). Bursa özel tan ilköğretim okulu öğrencilerinden beslenme eğitimi müdahale çalışması. (Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Çolak, B., ve Ergün, A. (2020). İstanbul’un bir ilçesinde okul çağı çocuklarında beslenme alışkanlıkları ve sıvı tüketim durumunun vücut kitle indeksi ile ilişkisi: Kesitsel bir çalışma. Halk Sağlığı Hemşireliği Dergisi, 2(3), 197-212. https://dergipark.org.tr/tr/pub/jphn/issue/58585/822788 adresinden erişilmiştir.
• Correa-Burrows, P. Burrows, R. Blanco, E., Reyes, M. & Gahagan, S. (2016). Nutritional quality of diet and academic performance in Chilean students. Bulletin of the World Health Organization, 94(3), 185-192. doi: 10.2471/BLT.15.161315
• Craigie, A.M., Lake, A.A. Kelly, S.A. Adamson, A.J. & Mathers, J.C. (2011). Tracking of obesity-related behaviours from childhood to adulthood: A systematic review. Maturitas, 70(3), 266-284.
• Durmaz- Süoğlu, Ö. (2004). Çocukluk çağında beslenme: Okul çocuğunun beslenmesi. İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Sürekli Tıp Eğitim Etkinlikleri, Sağlıkta ve Hastalıkta Beslenme Sempozyum Dizisi, 41, 157-164.
• El-Nmer, F., Salama, A.A. & Elhawary, D. (2014). Nutritional knowledge, attitude, and practice of parents and its impact on growth of their children. Menoufia Medical Journal, 27(3):612–616. doi: 10.4103/1110-2098.145529
• Epözdemir, B. (2013). İlkokul öğrencilerinin ailelerinin aile işlevleri, çocuğun beslenmesindeki tutum ve davranışları ile çocuğun beden kitle indeksi arasındaki ilişkinin incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Erdaş, E. (2010). Kastamonu’da bazı ilköğretim okullarındaki öğrencilerin beslenme alışkanlıklarının sağlıkları ve başarıları üzerine etkisinin araştırılması. (Yüksek Lisans Tezi). Kastamonu Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Kastamonu.
• Erdem S., Gökmen Özel H., Çınar Z., ve Yılmaz Işıkhan S. (2017). Farklı sosyoekonomik düzeye sahip çocuklarda ailenin beslenme tutum ve davranışlarının çocuğun beslenme durumuna etkisi. Beslenme ve Diyet Dergisi, 45(1), 3-11. https://beslenmevediyetdergisi.org/index.php/bdd/article/view/5 adresinden erişilmiştir.
• Gerritsen, S., Anderson, S., Morton, S., & Wall, C. (2018). Pre-school nutrition-related behaviours at home and early childhood education services: Findings from the Growing Up in New Zealand longitudinal study. Public Health Nutrition, 21 (7), 1222-1231. doi: 10.1017/S1368980017004116
• Greene, J. C. (2008). Mixed methods in social inquiry. Jossey-Bass: San Francisco.
• İcral Sümbül, E. (2009). 4-6 yaş arasındaki öğrencilerin okul dönemindeki yetersiz ve dengesiz beslenme alışkanlıklarının saptanması. (Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Konya.
• Işıksoluğu, M. (2002). Beslenme. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Karaağaoğlu, N., ve Eroğlusamur, G. (2017). Anne ve Çocuk Beslenmesi. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Karaağaoğlu, N. (2008). İlköğretim Çocukları İçin Sağlıklı Beslenme, T.C. Sağlık Bakanlığı: Ankara.
• Kaya, Ö. M. (2015). Okulöncesi eğitim kurumlarında uygulanan programlara ailelerin ilgi ve katılımları ile okulöncesi eğitim kurumlarının aile eğitimine katkısı konusunda anne baba görüşleri (Doktora Tezi). Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Eskişehir.
• Kilmen, S. (2015). Eğitim Araştırmaları İçin SPSS Uygulamalı İstatistik. Ankara: Edga Akademi.
• Kırkıncıoğlu, M. (1994). Çocuk Beslenmesi. İstanbul: Esin Yayınevi.
• Krebs, N.F.& Jacobson, M.S. (2003). Prevention of pediatric overweight and obesity. Pediatrics, 112, 424-430. doi: 10.1542/peds.112.2.424
• Küzdere, Y. (2008). Çubuk ilçesi’nde iki ilköğretim okulunda okuyan üçüncü sınıf öğrencileri arasında yeterli ve dengeli beslenme konusunda bir müdahale araştırması. (Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Lobstein, T., Baur, L,. & Uauy, R. (2004). Obesity in children and young people: A crisis in public health. Obesity Reviews, 5, 4-85. doi: 10.1111/j.1467-789X.2004.00133.x
• Mutcalı Kuran, S. (2021). Bir anaokulundaki öğrencilerin annelerinin evdeki beslenme tutumu ve ilişkili faktörler. (Yüksek Lisans Tezi). Pamukkale Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Denizli. Nyaradi, A., Li, J. Foster, J.K., Hickling, S., Jacques, A. O’Sullivan, T.A. & Oddy, W.H. (2016). Good-quality diet in the early years may have a positive effect on academic achievement. Acta Paediatrica, 105(5), 209-218. doi: 10.1111/apa.13324
• Rapson, J., Conlon, C., Beck, K., von Hurst, P. & Ali, A. (2020). The development of a psychometrically valid and reliable questionnaire to assess nutrition knowledge related to pre-Schoolers. Nutrients, 12(7), 1964. doi: 10.3390/nu12071964
• Şanlıer, N., ve Yabancı, N. (2005). Okul Çağında Beslenme ‘‘Beslenme Çantasına Neler Koyalım?’’. İstanbul: Morpa Kültür Yayıncılık.
• Şanlıer, N., Konaklıoğlu, E., ve Güçer E. (2009). Gençlerin beslenme bilgi, alışkanlık ve davranışları ile beden kitle indeksleri arasındaki ilişki. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 29(2), 333- 352. http://www.gefad.gazi.edu.tr/tr/pub/issue/6744/90674 adresinden erişilmiştir.
• Şimşek, I., Yabancı, N., ve Turan, Ş. (2009). Okul çağı çocuklarının beslenme çantalarının değerlendirilmesi. Aile ve Toplum Dergisi, 11(5), 99-110. https://dergipark.org.tr/tr/pub/spcd/issue/21119/227482 adresinden erişilmiştir.
• T.C. Milli Eğitim Bakanlığı (MEB). (2011). Çocuk Gelişimi ve Eğitimi; Süt, Oyun, Okul ve Ergenlik Döneminde Beslenme, Ankara.
• T.C. Milli Eğitim Bakanlığı (MEB). (2018a). Hayat Bilgisi Dersi Öğretim Programı. URL: http://mufredat.meb.gov.tr/ProgramDetay.aspx?PID=326 (Erişim: 13 Şubat 2019).
• T.C. Milli Eğitim Bakanlığı (MEB). (2018b). Beden Eğitim ve Oyun Dersi Öğretim Programı. URL: http://mufredat.meb.gov.tr/ProgramDetay.aspx?PID=443 (Erişim: 13 Şubat 2019).
• T.C. Sağlık Bakanlığı (2017). Sağlıklı Beslenme Çantası. URL: https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/saglikli-beslenme-hareketli-hayat-db/okul-sagligi/Okul-Sagligi-Calismalari/Saglikli_Beslenme_Cantasi.pdf (Erişim: 27 Şubat 2019).
• Tekin, H. (2007). Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme. Ankara: Yargı Yayınevi.
• Tepe, E. (2010). Okul öncesi kurumlardaki çocukların annelerinin ve öğretmenlerinin çocuk beslenmesine ilişkin görüşleri. (Yüksek Lisans Tezi) Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyonkarahisar.
• Turan, Ş. (2008). İlköğretim 5. sınıf öğrencilerinin beslenme çantalarının değerlendirilmesi. (Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Türkmenoğlu, G. (2007). 9 – 12 yaş öğrencilerin beslenme alışkanlıkları (Yüksek Lisans Tezi) Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Ulaş, S.C., ve Günay, T. (2014). Okulda sağlık eğitimi yoluyla beslenme ve bedensel etkinlik davranış değişimi. Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 28(3), 131- 137. doi: 10.18614/deutfd.01184
• Uyar, M., Demir, L.S., Durduran, Y., Yücel, M., Altınay, S.B., ve Şahin, T.K. (2020). İlkokul öğrencilerinde obezite insidansının saptanması ve etki eden faktörlerin belirlenmesi: 4 yıllık kohort çalışmasının ön bulguları. Türkiye Çocuk Hastalıkları Dergisi, 14(1), 1-6. doi: 10.12956/tchd.755871
• Warfa, A.M. (2016). Mixed-methods design in biology education research: Approach and uses. CBE Life Sciences Education, 15(4), 1-11. doi: 10.1187/cbe.16-01-0022
• World Health Organization (WHO). (2018). Global Strategy On Diet Physical Activity and Health. https://www.who.int/dietphysicalactivity/childhood/en/ adresinden erişilmiştir.
• World Obesity Federation (WOF, 2018). Taking action on obesity. https://www.worldobesity.org/what-we-do/our-policy-priorities/childhood-obesity adresinden erişilmiştir.
• Yabancı, N. (2011). Okul sağlığı ve beslenme programları. TAF Preventive Medicine Bulletin, 10(3), 361-368.https://app.trdizin.gov.tr/makale/TVRJME5qY3hNUT09/okul-sagligi-ve-beslenme-programlari adresinden erişilmiştir.
• Yıldırım, A., ve Şimşek, H. (2006). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (5.bs). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Zembat, R., Kılıç Z., Ünlüer E., Çobanoğlu A., Usbaş H., ve Bardak M. (2015). Çocuğun beslenme alışkanlığını kazanmasında okul öncesi eğitim kurumlarının yeri. Uluslararası Katılımlı III. Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Kongresi “Erken Müdahale”, Ankara, 417- 424.