Kur’ân-ı Kerîm’de Şekāvet Teriminin Semantik Tahlili

Yıl 2025, Cilt: 14 Sayı: 28, 745 - 769, 15.07.2025

Zeynep Çelik Koç

Öz

İnsanlar mutluluğun peşinden koşsalarda birçoğunu mutsuzluk kaplamıştır. Bu sebeple mutsuzluk nedir ve ne değildir, onun kaynağı nerededir, ondan kurtaracak çözüm yolları nelerdir soruları gündem yapılmalıdır. Mutsuzluğun Kur’an’daki en genel karşılığı şekāvet terimidir. Kur’an kavramlarını ele almada önemli bir metot olduğundan dolayı şekāvet kavramının semantik tahlili yapılmıştır. Şekāvet terimi “talih, sıkıntı, yorgunluk, kötülük, sapkınlık, suç, mutsuzluk, umutsuzluk” anlamına gelmektedir. Kur’an’da on iki yerde geçer ve “mutsuzluk, kötülük, azgın, zorluk çekmek, mahrum olmak” manasında kullanılır. Şekāvet terimi birçok farklı anlamı bünyesinde barındırmakla birlikte, kapsayıcı anlamı mutsuzluktur. Mutsuzluk, olumsuz ruh halini resmeder. Şekâvet teriminin altında yatan mana, çalışıp çabaladığı şeyin karşılığını alamamanın, emeğin boşa çıkmasının insanın içinde oluşturduğu mahrumiyet hissidir. Câhiliye döneminde şans ve talih anlamı öne çıkmaktadır. Bu devirde mutsuzluğun sebebi şans ve talihe bağlanmıştır. Kur’an ve hadislerde ise mutsuzluğun kaynağı insanın amellerinde görülmüştür. Mutsuzluk hem dünyada hem de ahirette olur. Ahiret mutsuzluğu, cennet fırsatını ebediyen kaybetmektir. Dünya mutsuzluğunun geniş yelpazesi vardır. Boşa giden emekler, sorumlu olmadığı işlerle yorulmak, geçim derdi, insanlara kötü davranmak, dua ederken umutsuz olmak, her şeyden şikâyet etmek insanı dünyada mutsuz eder. Mutsuzluğun reçeteleri ise Kur’an’da sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Tefsir , Kur’an , Hadis , Semantik , Şekāvet , Mutsuzluk.

Semantic Analysis of the Term Shaqāvet in the al-Qur’an

Öz

Although people chase after happiness, many are engulfed by unhappiness. Therefore, questions such as what unhappiness is and what it is not, where its source lies, and what solutions are, have to put on the agenda. The most general equivalent of unhappiness in the Qur’an is the term shaqāvet. Since it is an important method in dealing with Qur’anic concepts, a semantic analysis of the concept of shaqāvet has been made. The term shaqāvet means “fortune, distress, fatigue, evil, perversion, crime, unhappiness, hopelessness”. It appears twelve times in the Qur’an and is used in the sense of "unhappiness, evil, wickedness, have difficulty, deprivation. Although the term shaqāvet contains many different meanings, its comprehensive meaning is unhappiness. Unhappiness depicts a negative state of mind. The underlying meaning of the term "shaqāvet" is the sense of deprivation that arises within a person when they do not receive the fruits of their labor, leading to a feeling of wasted effort. In the pre-Islamic period, the meanings of luck and fate were prominent. During this time, the cause of unhappiness was attributed to luck and fate. In the Qur’an and hadiths, however, the source of unhappiness is related with a person's deeds. Unhappiness can occur both in this world and in the hereafter. The unhappiness of the hereafter is the eternal loss of the opportunity for paradise. There is a wide range of unhappiness in this world. Wasted efforts, being worn out by responsibilities that are not one’s own, struggle to earn living, mistreating others, feeling hopeless while praying, and complaining about everything contribute to one’s unhappiness in this world. The prescriptions for unhappiness are presented in the Qur’an.

Anahtar Kelimeler

Tafsir , Qur’an , Hadith , Semantics , Shaqāvet , Unhappiness.

Kaynakça

• Abdilbâkī, Muhammed Fuâd b. Abdilbâkī. el-Muʿcemü’l-müfehres li-elfâzi’l- Kurʾâni’l-Kerîm. Kahire: Dâru’l-Hadis, 2007.
• Âsım Efendi, Mütercim. Kāmus Tercümesi. ed. Mustafa Koç. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2013.
• Attas, Muhammed Nakib. “İslâm’da Mutluluğun Anlamı ve Tecrübesi”. çev. Şaban Ali Düzgün. Kelam Araştırmaları 5:2, 2007. 95-112.
• Âyid, Ahmed vd. el-Mu’cemü’l-Arabiyyi’l-Esâsî. b.y.: el-Munazzametü’l- Arabiyye li’t-Terbiyye ve’s-Sekafe ve’l-Ulum, 1989.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd Abdullāh b. Ömer b. Muhammed el-Beyzâvî. Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-teʾvîl. tah. Mahmud Abdulkadir Arnavut. Beyrut: Dâru Sâdır, 2. Basım, 2004.
• Bilgen, Sümeyye. Hadislerde Mutluluk ve Mutsuzluk Sebepleri. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Câbirî, Muhammed Âbid. Fehmü’l-Kur’ân. çev. Muhammed Coşkun. İstanbul: Mana Yayınları, 3. Basım, 2017.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd el-Cevherî, Tâcü’l-luga ve sıhâhu’l-ʿArabiyye. tah. Emil Bedi Yakub ve Muhammed Nebil Tarifi. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1999.
• Çağrıcı, Mustafa. “Saâdet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2008. 35/319-322.
• Derveze, Muhammed İzzet. et-Tefsîrü’l-hadîs. çev. Şaban Karataş vd. İstanbul: Ekin Yayınları, 2. Basım, 1998.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kūb b. Muhammed el- Fîrûzâbâdî. el-Kāmûsü’l-muhît. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım, 2009.
• Halîl b. Ahmed, Ebû Abdirrahmân el-Halîl b. Ahmed b. Amr b. Temîm el- Ferâhîdî. Kitâbü’l-ʿAyn. tah. Mehdî el-Mahzûmî ve İbrâhim es- Sâmerrâî. 8 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l- A’lemi li’l- Matbûât, 1. Basım, 1988.
• Izutsu, Toshihiko. Kur’ân’da Allah – İnsan. çev. Süleyman Ateş. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat.
• Izutsu, Toshihiko. Kur’ân’da Dini ve Ahlâki Kavramlar. çev. Selahattin Ayaz. İstanbul: Pınar Yayınları, 2010.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ b. Muhammed er-Râzî. Mücmelü’l-luga. tah. Zuheyr Abdülmuhsin Sultan. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1986.
• İbn Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el- Müsned. tah. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. Beyrut: Risâle Yayınevi, 2. Basım, 2008.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî İbn Manzûr. Lisânü’l-ʿArab. Beyrut: Dâru Sâdır, 7.Basım, 2011.
• Kādî, Abdülfettâh el-Kādî. Esbâb-ı Nüzûl. çev. Salih Akdemir. Ankara: Fecr Yayınları, 3. Basım, 1996.
• Kutub, Seyyid. Fî Zılâli’l-Kur’ân. çev. Bekir Karlığa vd. İstanbul: Birleşik Yayıncılık, 2012.
• Kur’ân-ı Kerîm ve Türkçe Anlamı. haz. Hüseyin Atay ve Yaşar Kutluay. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1961.
• Kur’ân Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. Hayrettin Karaman vd. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2003.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. haz. Halil Altuntaş ve Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2011.
• Kur’ân Meâl – Tefsir. haz. Mehmet Okuyan. Haliç Üniversitesi Yayınları, 2022.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd el-Mâtürîdî es-Semerkandî. Te’vîlâtü’l-Kur’ân. tah. Hatice Boynukalın. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2006.
• Mutçalı, Serdar. el-Mu’cemü’l-Arabiyyi’l-Hadis. İstanbul: Dağarcık Yayınları, 1995.
• Özafşar, Mehmet Emin vd. (ed.) Hadislerle İslâm. İstanbul: İleri Basım, 4. Baskı, 2020.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal er- Râgıb el-İsfahânî. Müfredâtü elfâzi’l-Kurʾan. tah. Safvân Adnân Dâvûdî. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 4. Basım, 2009.
• Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn er-Râzî. Mefâtîhu’l-gayb. çev. Lütfullah Cebeci vd. Ankara: Huzur Yayınevi, 1993.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî et-Taberî el- Bağdâdî. Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. tah. Mahmud Şâkir Harestânî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabi, ty.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre et-Tirmizî. el-Câmiʿu’s-sahîh. tah. Ahmed Muhammed Şâkir. Kahire: Matbaâtü Mustafa el-Babî el-Halebî, 1. Basım, 1937.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ahmed b. Muhammed en-Nîsâbûrî el-Vâhidî. Esbâbü’n-nüzûl. Dımeşk: Dârü’l-Mustafa, 2008.
• Yıldız, Hasan. Kur’ân’da Mutluluk. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1997.
• Yılmaz, Hasan. Semantik Analiz Yönteminin Kur’ân’a Uygulanması. Bursa: KURAV Yayınları, 2007.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed b. Muhammed b. Abdirrezzâk el-Bilgrâmî el-Hüseynî ez-Zebîdî. Tâcü’l-ʿarûs min Cevâhiri’l-Kāmûs. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 2007.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî ez- Zemahşerî. el-Keşşâf ʿan hakāʾikı gavâmizi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-ekāvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. Kahire: Mustafa el-Bâbi, 1948.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî ez-Zemahşerî, Esâsü’l-belâga. tah. Muhammed Nebil. Beyrut: Dâru’s-Sâdır, 1. Basım, 2009.