“Evlâd’ul-Evlâd” Issue in Ottoman Family Foundation (Evlâdiye-Evlatlık) Application under the Light of Ibn Kemal's Booklet Entitled “Risâle Fî Duhûli Veledi’l-Bint Fi’l-Mevkûf Ala Evlâdi’l-Evlâd

Yıl 2012, Cilt: 7 Sayı: 2, 44 - 62, 01.06.2012

Ahmet İnanır

Öz

Islamic law as applied by the Ottoman state officially was composed of opinions of the Hanafi jurist’s. The Ottoman jurists were inherited a rich corpus of law formed by the previous periods and in this collection there were different and opposing opinions on the same issue Ottoman jurists chose to square up to problem differently. In order to provide legal unity and safety in the country Yavuz Sultan Selim asked İbn Kemal the most eminent jurist at that period to solve the issue of who can benefit from “Evlâdü’l-Evlâd” namely children’s children foundations which have become an important issue at that time and also to determine the ranks of the Hanafi scholars. So he wrote this treatise on the subject of study. Ibn Kemal examined deeply the legal provisions changing on the basis of the founders declarations when a foundation is being established according to the opinions of sect jurists. In the end, it was concluded that the grandchildren born from daughter can also benefit from the foundations established with the name “children’s children”.

Anahtar Kelimeler

Ibn Kemal, Yavuz Sultan Selim, Hanafi scholars, Family foundation, Child from doughter

İbn Kemal’in “Risâle Fî Duhûli Veledi’l-Bint Fi’l-Mevkûf Ala Evlâdi’l-Evlâd” Adlı Risalesi Bağlamında Osmanlı Zürrî (Evlatlık-Evladiye) Vakıf Uygulamasında “Evlâd’ül-Evlâd” Meselesi

Öz

Osmanlı Devleti’nin resmi olarak tatbik ettiği İslâm hukuku, Hanefi hukukçularının görüşlerinden oluşmuştur. Osmanlı hukukçuları da kendilerinden önceki dönemlerde meydana getirilmiş zengin bir hukuk külliyâtı devralmışlardır. Fakat bu külliyât içinde bir mesele hakkında birbirinden farklı veya birbirine zıt görüşler bulunmaktadır. Osmanlı hukukçuları karşılaştıkları hukukî sorunların çözümünü bu görüşler içinden farklı tercihlerde bulunmak suretiyle çözümlemekteydiler. Yavuz Sultan Selim, memlekette hukuki birlik ve emniyeti sağlama adına o dönemde önemli bir mesele haline gelen “evlâdü’l-evlâd” yani “çocukların çocuklarına” şeklinde yapılan zürrî vakıflardan kimlerin yararlanabileceği meselesini ve Hanefi âlimlerinin mertebelerini ortaya koymasını dönemin ileri gelen hukukçusu İbn Kemal’den talep etmiştir. O da bunun üzerine çalışma konusu risaleyi kaleme almıştır. İbn Kemal, bir zürrî vakıf te’sis edilirken vakfedenin iradesini beyan şekline göre değişen hukuki hükümleri mezhep hukukçularının görüşlerini doğrultusunda derinlemesine tahkik etmiştir. Neticede “evlâdü’l-evlâd” ifadesi kullanılarak kurulan vakıflardan kızdan torunların da yararlanması görüşünü tercih ettiği tespit edilmiştir

Anahtar Kelimeler

İbn Kemal, Yavuz Sultan Selim, Hanefi mezhebi, Zürrî vakıf, Kızdan torun

Kaynakça

• Akgündüz, A. (1988), İslâm Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi, TTK Yay., Ankara.
• Bahçıvan, S. (1993), “İbn Kemal Paşa ve Arâühü’l-İtikâdiyye”, Basılmamış Doktora Tezi, Camiatü Ümmi’l Kurâ Külliyeti’d-Da’vet ve Usûlüddin, Suudi Arabistan.
• Barkan, Ö.L, Ayverdi, E.H. (1970), İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri 953 (1546) Tarihleri, Baha Matbaası, İstanbul. Osmanlı İmparatorluğu’nda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler-I İstilâ Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zâviyeler, VakıflarDergisi, Sayı II, Ankara 1942, s.279-386.
• Berki, A.H. (1946), Vakıflar, Aydınlık Basımevi, İstanbul.
• Bilmen, Ö.N. (t.y.), Hukuku İslâmîyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu, İstanbul, Bilmen Kitabevi
• Brockelmann, C. (1949), Geschichte Der Arabischen Litteratur, E.J. Brill, Leidin.
• Demirci, M. (1996), “Sem’a Risaleleri”, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Ebussuûd, Muhammed el- İmâdî, Mecmûatü’l-Fetâvâ, İstanbul Müftülüğü Ktp., 178. Fetâvâ, (Veli b. Yûsuf) Süleymaniye Ktp. İsmihan Sultan, 223.
• Ebu Zehra, M. (1999), Ebû Hanife, Çev. Osman Keskioğlu, 3.bs., Diyanet Yay., Ankara. (1971) Muhadarât fi’l-Vakf, Mısır.
• Ertuç, H. (2007), “İslam Hukuk Tarihinde Vakıflar ile Batı Kültüründeki Benzeri Kurumların Karşılaştırılması”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, Basılmamış Doktora Tezi, Erzurum.
• Halid Abdulah Şuayb (2002/1423), “Tahkik-u “Risâle fî Enne Velede’l-Bint Yedhulü fi’l-Evlâd ve Beyani Meratibi Tabakati Ulemây-i Mezhebi Hanefi” li’l-Allâme İbn Kemal Paşa”, Evkâf, Sayı: 3.
• Hassâf, E. (t.y.), Kitab-u Ahkami’1-Evkâf, Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Diniyye, Kahire
• İbn Kemal, Risâle fî Duhûli Veledi’l-Bint fi’l-Mevkûf ala Evlâdi’l-Evlâd, Süleymaniye, 1049, Varak 49b-51b. Mecmûatü’l-Fetâvâ, Şehid Ali Paşa, 2868. Mühimmâtü’l-Müftî, Slm. Ktp., Çorlulu Ali Paşa, 280. Fetâvây-ı İbn Kemal, Nuruosmaniye, 1967 Mecmûatü’l-Fetâvâ, Fatih, 2419. Îzâhu’l-Islâh, Fatih, 1485. Risâle fî Mesâili’l-Fetâvâ, Slm., Ktp., Yeni Cami, 685. Fetâvây-ı İbn Kemal, Slm. Ktp., Dârü’l-Mesnevi, 118.
• İbn Manzûr (t.y.), Lisanü’l-Arab, Beyrut, Dâr-u Sadr.
• İbn Nüceym, Z. (2003), el-Eşbâh ve’n-Nezâir, Beyrut, el-Mektebetü’l-Asriyye.
• İbn Hümâm (1316), Şerhu Fethu’l-Kadir, 1.bs., Büyük Emirî Matbaası, Bulak.
• İnanır, A. (2008), “İbn Kemal’in Fetvaları Işığında Osmanlı’da İslam Hukuku”, Basılmamış Doktora Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Imber, C. (2004), Şeriattan Kanuna: Ebussuûd ve Osmanlı’da İslâmi Hukuk, Çev. Murtaza Bedir, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul.
• Kadıhan, F. (1310/1912-13), Fetâvây-ı Haniyye, Fetâvây-ı Hindiyye kenarında, Matbaa-i Âmire, Bulak.
• Kazıcı, Z. (1985), İslamî ve Sosyal Açıdan Vakıflar, Marifet Yay. İstanbul.
• Kozak, İ.E. (1985), Bir Sosyal Siyaset Müessesi Olarak Vakıf, Akabe Yay. İstanbul.
• Köprülü, F. (1942), “Vakıf Müessesesinin Hukuki Mahiyeti ve Tarihi Tekâmülü”, VD. Ankara.
• Meydânî, A. (1998), Lübâb fi Şerhi’l-Kitâb, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut.
• Merğînânî, B. (1990), Hidâye Şerh-u Bidâyeti’l-Mübtedî, 1. bs., Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut.
• Heyet (1998), Şer’iyye Şicilleri, Türk Dünyası Araştırma Vakfı Yay., İstanbul.
• Özen, Ş. (2003), “Kemalpazâde’nin Fıkhî Görüşleri” DİA. c.XXV, Ankara.
• Özer, S. (1991), “İbn Kemal’in İslâm Hukuku Alanındaki Arapça Yazma Risaleleri” (Tahkik ve Tahlil), Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Özdemir, S. (2011), “Zürrî Vakıflarda Kullanılan “Çocukların Çocukları” Lafzın Vâkıfın Kızının Çocuklarını Kapsaması (Hatibzâde, Kemalpaşazâde ve İbn Nüceym’in Risaleleri Bağlamında)” Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Özcan, T. (2005), “Osmanlı Vakıf Hukuku Çalışmaları”, Talid, 5 s. 513-552.
• Öztürk, N. (1995), Elmalılı M. Hamdi Yazır Gözüyle Vakıflar, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., Ankara.
• Tarablûsî, B. (1292), Kitâbu’l-İs‘âf fî Ahkâmi’l-Evkâf, Matbaatu’l-Kübrâ el- Mısriyye, Mısır.
• Serahsî, Ş. (1993), Mebsût, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut.
• Sünbül Sinan Efendi, Risale fi Devrâni’s-Sûfiyye, Üniversite, 3783.
• Yediyıldız, B. (1986), İslâm Ansiklopedisi, MEB Yay., İstanbul.
• Yener, S. (1992), Hayrat Vakıf Mallarının Hukuki Durumu Üzerine Bir İnceleme, Revak, Sivas.
• Zuhaylî, V. (1994), İslâm Fıkıh Ansiklopedisi, İstanbul, Feza Yay.