ECONOMIC AND SOCIO-CULTURAL DETERMINANTS OF TAX COMPLIANCE: THE CASE OF SIVAS PROVINCE

Yıl 2020, Sayı: 2020 Sonbahar Özel Sayı I/II, 62 - 73, 24.10.2020

Coşkun Karaca , Serap Oktay , İbrahim Yemez

Öz

Taxes are an important source of financing for the development of countries. In this study, the social, cultural and economic factors affecting taxpayers' tax compliance were investigated. 569 income taxpayers operating in Sivas are included in the study. The survey results obtained from face-to-face interviews showed that the tax burden was the most important economic factor determining tax compliance of taxpayers with 70.4%, and education was the first rank among socio-cultural factors with 71.7%. These results show that taxpayers are extremely sensitive to real losses in their budgets and educated individuals are more sensitive in fulfilling their obligations by better understanding the importance of taxes.

Anahtar Kelimeler

Tax Compliance, Factors Determining Tax Compliance, Tax Burden, Tax Awareness, Tax Ethics

VERGİ UYUMUNUN EKONOMİK VE SOSYO-KÜLTÜREL BELİRLEYİCİLERİ: SİVAS İLİ ÖRNEĞİ

Öz

Vergiler, ülkelerin kalkınması için önemli bir finansman kaynağıdır. Bu çalışma ile mükelleflerin vergiye uyumunu bozan sosyal, kültürel ve ekonomik faktörlerin neler olduğu araştırılmıştır. Araştırmanın kapsamına Sivas ilinde faaliyet gösteren ve gelir unsurlarından biri veya birkaçı üzerinden vergi ödeyen 569 gelir vergisi mükellefi dâhil edilmiştir. Yüz yüze yapılan görüşmelerden elde edilen anket sonuçları, mükellefin vergi uyumunu belirleyen en önemli ekonomik faktörün %70,4 ile vergi yükü olduğunu, sosyo-kültürel faktörler içerisinde ise ilk sıranın %71,7 ile eğitime ait olduğu görülmüştür. Bu sonuçlar mükelleflerin bütçelerindeki reel kayıplara son derece duyarlı olduklarını ve eğitimli bireylerin vergilerin önemini daha iyi kavrayarak yükümlülüklerini yerine getirmede daha bilinçli davrandıklarını göstermiştir.

Anahtar Kelimeler

Vergi Uyumu, Vergi Uyumunu Belirleyen Faktörler, Vergi Yükü, Vergi Bilinci, Vergi Ahlakı

Kaynakça

• 1. Aktan, C. C. (2012), “Vergi Psikolojisinin Temelleri ve Vergi Ahlakı”, http://www.canaktan.org/ekonomi/kamu_maliyesi/vergi-psiko/vergi-psik.pdf, (Erişim: 11.05.2020).
• 2. Aktan, C. C., Dileyici, D., & Saraç, Ö. (2006). “Vergilere Karşı Tepkiler ve Vergilerin Ahlaki ve Sosyo-Psikolojik Sınırları”, Vergileme Ekonomisi ve Psikolojisi, 159-171.
• 3. Aktan, Coşkun Can ve Çoban, Hilmi (2007). “Kamu Maliyesine Güven ve Ekonomik Anayasa”, Çimento İşveren Dergisi. Kasım. (4-11).
• 4. Allingham, M. G., & Sandmo, A. (1972), “Income Tax Evasion: A Theoretical Analysis”, Journal of Public Economics, 1(3-4), 323-338.
• 5. Alm, J., Jackson, B., & McKee, M. (1992), “Institutional uncertainty and taxpayer compliance”, The American Economic Review, 82(4), 1018-1026.
• 6. Alm, J., Sanchez, I., & De Juan, A. (1995), “Economic and Noneconomic Factors in Tax Compliance”, Kyklos, 48(1), 1-18. Baş, T. (2001), Anket: Anket Nasıl Hazırlanır, Nasıl Uygulanır, Nasıl Değerlendirilir, Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• 7. Bayraklı, H. H., Saruç, N. T., & Sağbaş, İ. (2004), “Vergi Kaçırmayı Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi ve Vergi Kaçaklarının Önlenmesi: Anket Çalışmasının Bulguları”, 19. Türkiye Maliye Sempozyumu, Antalya.
• 8. Becker, G.S. (1968), Crime and Punishment: An Economic Approach. In The Economic Dimensions of Crime, Palgrave Macmillan, London, pp.13-68.
• 9. Clotfelter, C. T. (1983), “Tax Evasion and Tax Rates: An Analysis Of İndividual Returns”, The Review of Economics and Statistics, 363-373.
• 10. Crane, S. E., & Nourzad, F. (1990), “Tax Rates and Tax Evasion: Evidence From California Amnesty Data”, National Tax Journal, 189-199.
• 11. Çevik, Savaş (2012), “Mükellefin Devlet ve Toplumla Etkileşimi, Bireysel Normlar ve Vergi Ahlakı”, Maliye Dergisi. Sayı: 163. Sayfa: 258-289.
• 12. Demir, İ. C. (2008), Vergi Ahlakı ve Belirleyenleri, Ege Bölgesi Örneği (Doctoral dissertation, DEÜ Sosyal Bilimleri Enstitüsü),
• 13. Dileyici, D. (2012), Vergilemede Yeni Bir Eğilim: Gelir Vergilerinden Tüketim Vergilerine, Yeni Maliye (Değişim Çağında Kamu Maliyesi: Yeni Trendler, Yeni Paradigmalar, Yeni öğretiler, Yeni Perspektifler), Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı, Yayın No: 2012/420, Sayfa: 143-166, Ankara.
• 14. Falkinger, J. (1995), “Tax Evasion, Consumption of Public Goods and Fairness”, Journal of Economic Psychology, 16(1), 63-72.
• 15. Feld, L. P., & Frey, B. S. (2002), “Trust breeds trust: How taxpayers are treated”, Economics of governance, 3(2), 87-99.
• 16. Feld, L. P., & Frey, B. S. (2007), “Tax Compliance as The Result of A Psychological Tax Contract: The Role of İncentives and Responsive Regulation”, Law & Policy, 29(1), 102-120.
• 17. Fırat, Meral (2010), “Kayıt dışı Ekonominin Vergisel Boyutu”, Vergi Sorunları Dergisi. Sayı: 261. Sayfa: 166-174. Gerçek, A., & Yüce, M. (1998), Mükelleflerin Vergiye Yaklaşımı Açısından Türk Vergi Sisteminin Değerlendirilmesi, Bursa Ticaret ve Sanayi Odası, Bursa.
• 18. GİB (2009), Kayıt Dışı Ekonomiyle Mücadele Stratejisi Eylem Planı (2008–2010), Yayın No:87, https://www.gib.gov.tr/sites/default/files/fileadmin/beyannamerehberi/Kayit_disi_2009tr.pdf, (Erişim: 11.05.2020).
• 19. Grasmick, H. G., & Bursik Jr, R. J. (1990), “Conscience, Significant Others, And Rational Choice: Extending The Deterrence Model”, Law And Society Review, 837-861.
• 20. Hirschi, T., & Gottfredson, M. R. (2000), “In defense of self-control”, Theoretical Criminology, 4(1), 55-69.
• 21. İpek, Selçuk & Kaynar, İ. (2009), “Vergiye Gönüllü Uyum Konusunda Çanakkale İline Yönelik Ampirik Bir Çalışma”, Yönetim ve Ekonomi: Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 16(1), 173-190.
• 22. Karaca, C., & Kaleli, E. (2019), “Türkiye'de Kayıt Dışı İstihdama İlişkin Çözüm Önerileri”, Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 19(44), 769-792.
• 23. Karaca, Coşkun (2016), Türkiye’nin Güncel Ekonomik Mali Sorunları ve Politikaları. Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım. 2.Baskı.
• 24. Kelman, H. C. (1961), “Three processes of social influence”, Public Opinion Quarterly, 25, 57-78.
• 25. Kızılot, Ş., & Çomaklı, Ş. E. (2004), Vergi Kayıp ve Kaçakları ve Kayıt Dışı Ekonomi İlişkisi ve Boyutlarının Mevzuat Açısından Değerlendirilmesi. 19. Maliye Sempozyumu, 115-157.
• 26. Kidder, R., & McEwen, C. (1989), “Taxpaying Behavior İn Social Context: A Tentative Typology of Tax Compliance and Noncompliance”, Taxpayer Compliance, 2, 46-75.
• 27. Kitapçı, İsmail (2011), “Bir Vergi Uyumu Sorunu Olarak Vergi Etiği ve Bileşenleri”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Maliye Ana Bilim Dalı Maliye Programı Yayınlanmamış Doktora Tezi. İzmir.
• 28. Lewis, A. (1982), The psychology of taxation (p. 31). Oxford: Martin Robertson.
• 29. Lewis, H. B. (1971), Shame and guilt in neurosis. Psychoanalytic review, 58(3), 419-438.
• 30. McDaniel, S. W. & Burnett, J. J. (1990), “Consumer Religiosity and Retail Store Evaluative Criteria”, Journal of The Academy of Marketing Science, 18(2), 101-112.
• 31. Nagac, K. (2016), Religiosity and Tax Compliance. Available at SSRN 2715508.
• 32. Özsoylu, A. Fazıl (1996), Türkiye’de Kayıt Dışı Ekonomi, Bağlam Yayıncılık, I.Basım, Mart, İstanbul.
• 33. Pommerehne, W. W., & Weck-Hannemann, H. (1996), “Tax rates, tax administration and income tax evasion in Switzerland”, Public choice, 88(1-2), 161-170.
• 34. Porcano, T. M. (1988), “Correlates of Tax Evasion”, Journal of Economic Psychology, 9(1), 47-67.
• 35. Reckers, P. M., Sanders, D. L., & Roark, S. J. (1994), “The Influence of Ethical Attitudes on Taxpayer Compliance”, National Tax Journal, 825-836.
• 36. Saruç, N. T. (2015), Vergi Uyumu: Teori ve Uygulama. Ankara: Seçkin Kitabevi.
• 37. Saruç, N. T., & Sağbaş, İ. (2003), “Vergi Etiğinin Ölçümü: Türkiye Üzerine Ampirik Bir Çalışma”, Afyon Kocatepe Üniversitesi, İİ BF Dergisi, 1, 79-96.
• 38. Savaşan, F., & Odabaş, H. (2005), “Türkiye’de Vergi Kayıp ve Kaçaklarının Nedenleri Üzerine Ampirik Bir Çalışma”, Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 5(10), 1-28.
• 39. Scholz, J. T., & Lubell, M. (1998), “Trust and taxpaying: Testing the heuristic approach to collective action”, American Journal of Political Science, 42(2), 398.
• 40. Scholz, J. T., & Pinney, N. (1995), “Duty, fear, and tax compliance: The heuristic basis of citizenship behavior”, American Journal of Political Science, 490-512.
• 41. Schwartz, R. D., & Orleans, S. (1967), “On Legal Sanctions”, 34 U. Chi. L. Rev, 274, 294-99.
• 42. Slemrod, J. (2002), Trust in public finance (No. w9187). National Bureau of Economic Research.
• 43. Smith, K. W., & Stalans, L. J. (1991), “Encouraging tax compliance with positive incentives: A conceptual framework and research directions”, Law & Policy, 13(1), 35-53.
• 44. Şenyüz, D. (1995), Vergilendirmede yükümlü psikolojisi. Uludağ Üniversitesi Yayını, Bursa.
• 45. Tanzi, V., & Shome, P. (1993), A Primeron Tax Evasion (No. 93/21), International Monetary Fund.
• 46. Tavşancıl, Ezel. (2014), Tutumların Ölçülmesi ve SPSS İle Veri Analizi. 5. Baskı. Ankara: Nobel Yayınları.
• 47. Tittle, C. R. (1980), Sanctions and social deviance: The question of deterrence. National Criminal Justice Reference Service (NCJRS).
• 48. Torgler, B. (2004), Tax morale, trust and corruption: Empirical evidence from transition countries. Center for Research in Economics, Management and the Arts (CREMA), Working Paper, 5, 3-24.
• 49. Torgler, B. (2006), “The importance of faith: Tax morale and religiosity”, Journal of economic Behavior & organization, 61(1), 81-109.
• 50. Torgler, B. (2007), Tax compliance and tax morale: A theoretical and empirical analysis. Edward Elgar Publishing.
• 51. Torgler, B., & Schneider, F. (2006), What shapes attitudes toward paying taxes: Evidence from multicultural European countries, IZA DP, (2117).
• 52. Tuay, E. & Güvenç, İ. (2007), Türkiye’de Mükelleflerin Vergiye Bakışı. Gelir İdaresi Başkanlığı, Mükellef Hizmetleri Daire Başkanlığı, Yayın No: 51, https://www.gib.gov.tr/fileadmin/beyannamerehberi/turkiyede_mukelleflerin_vergiye_bakisi.pdf, (Erişim Tarihi: 13.05.2020).
• 53. Tunçer, M. (2002), “Hükümet-Birey İlişkilerinin Vergi Uyumuna Etkisi ve Türkiye”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 57(3), 107-128.
• 54. Vogel, J. (1974), “Taxation and public opinion in Sweden: An interpretation of recent survey data”, National Tax Journal, 27, 499-513.
• 55. Wenzel, M. (2002), “The impact of outcome orientation and justice concerns on tax compliance: The role of taxpayers' identity”, Journal of applied psychology, 87(4), 629.
• 56. Yeniçeri, H. (2004), Beyan esasına dayanan vergilerde vergi kayıp ve kaçaklarının psikolojik nedenlerinin tespitine yönelik bir araştırma. 19. Türkiye Maliye Sempozyumu, 908-927.
• 57. Yitzhaki, S. (1987), On the excess burden of tax evasion. Public Finance Quarterly, 15(2), 123-137.
• 58. Yurdakul, Ali (2013), Vergi Ahlakı ve Vergi Ahlakını Belirleyen Faktörlerin Analizi: Bursa İli Örneği, Dora Basım Yayım Dağıtım, 1. Baskı, Bursa.