İlkokul Ders Kitaplarında Rol Modellerin Cinsiyete ve Faaliyet Alanlarına Göre Dağılımı

Yıl 2022, Cilt: 2022 Sayı: 19, 355 - 380, 30.10.2022

Tuğçe Emral , Ahmet Şimşek , Nur Ütkür Güllühan

https://doi.org/10.46778/goputeb.1140216

Öz

Öğrencilerin yaş itibari ile karakterlerinin henüz tam olarak oluşmadığı zamanlarda model alma önemli bir öğrenme şeklidir. Model almanın, öğrencinin rol model olarak seçtiği kişilerle özdeşim kurduğu düşünüldüğünde davranış gelişiminde önemli bir yer aldığı anlaşılmaktadır. Öğrencinin hayatı ile özdeşim kurabilme fırsatı bulunan derslerde ders kitaplarında yer alan rol modeller öğrencinin olumlu davranışları içselleştirmesine katkı sağlamaktadır. Bu araştırmanın amacı ilkokulda okutulan Türkçe, Hayat Bilgisi, Sosyal Bilgiler, Matematik ve Fen Bilimleri ders kitaplarındaki rol modellerin cinsiyet ve faaliyet alanlarına göre dağılımını tespit etmektir. Bu doğrultuda araştırmada Nitel Araştırma yöntemlerinden doküman incelemesi kullanılmıştır. İncelenen dokümanlar Türkçe 1. 2. 3. ve 4. sınıf ders kitapları Hayat Bilgisi 1. 2. ve 3. sınıf ders kitapları, Sosyal Bilgiler 4. sınıf ders kitapları, Matematik 1. 2. 3. ve 4. sınıf ders kitapları ile Fen Bilimleri 3. ve 4. sınıf ders kitaplarıdır. Ders kitapları incelendiğinde Matematik ders kitaplarında hiçbir rol modele rastlanmamıştır. 10 ders kitabında ise 110 farklı rol modele yer verildiği bu rol modellerin yalnızca 12’sinin kadın olduğu tespit edilmiştir. 4 kitapta rol modele rastlanmamıştır. Faaliyet alanı olarak tüm derslerde en sık “bilim” alanında rol modellere yer verildiği ve ardından “askeri” alanın geldiği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İlkokul, Ders Kitapları, Rol Model, Cinsiyet, Faaliyet Alanı

Distribution of Role Models in Primary School Textbooks by Gender and Fields of Activity

Öz

Modeling is an important form of learning when the characters of the students are not yet fully formed by age. It is understood that taking a model has an important place in the development of behavior when it is considered that the student identifies with the people he/she chooses as role models. The role models in the textbooks contribute to the internalization of positive behaviors in the lessons where the student has the opportunity to identify with his life. The aim of this research is to determine the distribution of role models in Turkish, Life Studies, Social Studies, Mathematics and Science textbooks taught in primary schools according to gender and field of activity. In this direction, document analysis, one of the qualitative research methods, was used in the research. Examined documents are 1st, 2nd, 3rd and 4th grade Turkish textbooks; 1st, 2nd and 3rd grade Life Studies textbooks; 4th grade Social Studies textbooks; 1st, 2nd, 3rd and 4th grades Mathematics textbooks; and 3rd and 4th grade Science textbooks. When the textbooks were examined, no role models were found in the mathematics textbooks. It has been determined that only 12 of these role models are women, in which 110 different role models are included in 10 textbooks. No one was found as a role model in any of the 4 books. As a field of activity, it has been determined that role models are included in the field of "science" most frequently in all courses, followed by the field of "military".

Anahtar Kelimeler

Primary School, Textbooks, Role Model, Gender, Activity Area

Kaynakça

• Aytaçlı, B. (2012). Durum çalışmasına ayrıntılı bir bakış. Adnan Menderes Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 3 (1), 1-9.
• Aytan, T., Çalıcı, M.A. ve Erdem, A. (2018). Türkçe ders kitaplarındaki öyküleyici metin kahramanlarının rol model olma durumları üzerine bir araştırma. Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Dergisi, 3(2), 634-652.
• Bayrakçı, M. (2007). Sosyal öğrenme kuramı ve eğitimde uygulanması. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (14), 198-210.
• Bingöl, O. (2014). Toplumsal cinsiyet olgusu ve Türkiye'de kadınlık. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, (3), 108-114.
• Buck, G.A., Clark, V.L.P., Leslie-Pelecky, D., Lu, Y. ve Cerda-Lizarraga, P. (2008). Examining the cognitive processes used by adolescent girls and women scientists in identifying science role models: A feminist approach. Science Education, 92(4), 688-707.
• Ceran, D. (2015). Çocuklara rol model olması bakımından millî mücadele kahramanları ve edebî eserlere yansıması: “kurtuluşun kahramanları” kitap dizisi örneği. Tarih Okulu Dergisi, 8(24), 135-157.
• Creswell, J.W. (2014). Qualitative, quantitative and mixed methods approaches. Thousand Oaks CA:Sage.
• Demirbaş, M. ve Yağbasan, R. (2005). Sosyal öğrenme teorisine dayalı öğretim etkinliklerinin, öğrencilerin bilimsel tutumlarının kalıcılığına olan etkisinin incelenmesi. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(2), 363-382.
• Dere, İ. ve Ülker, A.B. (2022). Lise tarih ders kitaplarında tarihi şahsiyetler. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 42(1), 921-956.
• Doğanay, G. ve Çopur, Z. (2021). İlkokul Hayat Bilgisi ders kitaplarında işlenen aile içi rollerin toplumsal cinsiyet eşitliği açısından değerlendirilmesi. Aydın İnsan ve Toplum Dergisi, 7(1), 57-73.
• Faiz, M. ve Karasu Avcı, E. (2019). Tarihi kahramanların değerler eğitiminde rol model olarak kullanılmasına ilişkin ortaokul öğrencilerinin algıları. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 16(1), 694-724.
• Gümüşoğlu, F. (2008). Ders kitaplarında toplumsal cinsiyet. Toplum ve Demokrasi Dergisi, 2(4), 39-50.
• Jabeen, S. ve Ilyas, A. (2012). Gender role modelling in textbooks: case study of Urdu textbooks of Sındh province. Pakistan Journal of Women’s Studies: Alam-e-Niswan, 19(1), 75-93.
• Kabaklı Çimen, L. (2019). Eğitim fakültesi öğrencilerinin rol model tercihi. MANAS Sosyal Bilimler Dergisi, 8(1), 88-110.
• Kalia, N.N. (1980). Images of men and women in Indian textbooks. Comparative Education Review, 24(2), 209-223.
• Kakırman Yıldız, A (2016). Okul öncesi dönem çocuklarının okuma alışkanlığı kazanmasında rol model olarak aile. Mavi Atlas Dergisi, (7), 95-112.
• Karaboğa, M.T. (2019). Lise öğrencilerinin rol model tercihlerine ilişkin bir çalışma. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(2), 363-391.
• Karagözoğlu, N. (2018). Sosyal bilgiler dersinde vatanseverlik değerinin kazandırılmasında kadın kahramanların yaşam öykülerinin kullanılması. Uluslararası Alan Eğitimi Dergisi, 4(2), 97-110.
• Karakuş, N. ve Çoksever, P. (2019). Değerler eğitiminde rol model olarak kadın kahramanlar. Eğitim ve İnsani Bilimler Dergisi, 10(20), 46-62.
• Kırbaşoğlu Kılıç, L. ve Eyüp, B. (2011). İlköğretim Türkçe ders kitaplarında ortaya çıkan toplumsal cinsiyet rolleri üzerine bir inceleme. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 2 (3), 129-148.
• Köse, M. ve Demir, E. (2014). Öğretmenlerin rol modelliği hakkında öğrenci görüşleri. Uluslararası Sosyal ve Ekonomik Bilimler Dergisi, 4(1), 08-18.
• Miles, M. ve Huberman, M. (1994). Qualitative data analysis. California: Sage Publish. Nutku, Ö. (2010). Kadın ve sanat. Yedi, 4, 137-142.
• Oruç, C., Tecim, E. ve Özyürek, H. (2011). Okul öncesi dönem çocuğunun kişilik gelişiminde rol modellik ve çizgi filmler. Ekev Akademi Dergisi, 15 (48), 303-319.
• Öcal, A., Polat, R. ve Arı, G. (2012). Sosyal Bilgiler ve T.C. Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi ders kitaplarındaki karakterlere ilişkin öğrenci görüşleri. Dünya’daki Eğitim ve Öğretim Çalışmaları Dergisi, 2(1), 82-88.
• Sarıçoban, G. (2017). Millî mücadelede Anadolu kadını. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21(4), 1331-1346.
• Sarıtaş, E. ve Şahin, Ü. (2018). Hayat bilgisi ders kitaplarında toplumsal cinsiyet rolleri üzerine bir inceleme. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (48), 463-477.
• Sebik Gündüz, C. (2022). II. meşrutiyet dönemi kadın algısının sanata yansıması: girişimci kişiliğiyle ilk Türk kadın ressam Mihri Rasim. 19 Mayıs Sosyal Bilimler Dergisi, 3 (2), 186-193.
• Sönmez, K. ve Dikmenli, Y. (2021). İlkokul sosyal bilgiler ders kitabının toplumsal cinsiyet açısından incelenmesi. Cumhuriyet Uluslararası Eğitim Dergisi, 10 (1), 434-458.
• Tezer Asan, H. (2010). Ders kitaplarında cinsiyetçilik ve öğretmenlerin cinsiyetçilik algılarının saptanması. Fe Dergi: Feminist Eleştiri, 2(2), 65-74.
• Tokcan, H. ve Kolyiğit, E. (2017). Türk tarihinde yer alan önemli kadın şahsiyetler hakkında öğrenci bilgi düzeyleri. Uluslararası Sosyal Bilgilerde Yeni Yaklaşımlar Dergisi, 1(1), 31-41.
• Tonga, D. (2017). Rol model olarak sosyal bilgiler öğretmeni. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(2), 17-30.
• Tse, T.K.C. ve Zhang, L. (2017). Değişen düzenleme modu: Çin'deki ilkokullar için ahlaki eğitim ders kitaplarında rol modeller, 1999–2005. Çin'de Eğitimin Sınırları, 12 (1), 52-74.
• Ütkür, N., Kabapınar, Y., ve Önder, A. (2016). Örnek olay yönteminin hayat bilgisi derslerinde kullanıma yönelik bir eylem araştırması. Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Dergisi, 13(2), 41-58.
• Vatandaş, C. (2007). Toplumsal cinsiyet ve cinsiyet rollerinin algılanışı. Istanbul Journal of Sociological Studies, (35), 29-56.
• Yayli, D. ve Kitiş Çınar, E. (2014). Ortaokul Türkçe ders kitapları görsellerinde toplumsal cinsiyet. Electronic Turkish Studies, 9(5), 2075-2096.
• Yazıcı, S. ve Aslan, M. (2011). Değerler eğitiminde kahramanlardan yararlanma: sosyal bilgiler ders kitapları ile öğretmen adaylarının kahraman tercihlerinin karşılaştırılması üzerine bir sonuç. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Dergisi, 11(4), 2173-2188.