Okul Temelli Travma Müdahaleleri Üzerine Sistematik Tematik Bir Haritalama (2010–2025): Psikolojik Danışmanların Rolü ve Müdahale Düzeyleri

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 2, 245 - 280, 24.12.2025

Ezgi Lif

Öz

Bu sistematik tematik inceleme, 2010–2025 yılları arasında okul ortamında yürütülen travma müdahalelerine odaklanan akademik yayınları analiz etmektedir. Amaç, okul psikolojik danışmanlarının travma sonrası süreçlerde üstlendikleri rolleri, kullandıkları müdahale düzeylerini ve hedefledikleri travma türlerini görünür kılmaktır. Çalışma, PRISMA 2020 yönergelerine uygun biçimde yapılandırılmış ve 113 hakemli yayının tematik analizi yapılmıştır. Bulgular, okul temelli müdahalelerin çoğunlukla bireysel düzeyde yürütüldüğünü, sistem düzeyli ve grup temelli uygulamalara daha az yer verildiğini ortaya koymaktadır. Ayrıca, birçok çalışmada müdahale amacı ve düzeyinin açık biçimde tanımlanmadığı görülmektedir. Sonuçlar, müdahalelerin yapısal bütünlüğünün artırılması ve “travma bilgili okul” yaklaşımının okul rehberlik sistemlerine entegrasyonu gerekliliğini ortaya koymaktadır. Elde edilen bulgular doğrultusunda politika geliştiricilere, uygulayıcılara ve araştırmacılara yönelik öneriler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Psikolojik danışma , Travma müdahalesi , Okul temelli uygulamalar , Tematik analiz , Sistematik derleme

Etik Beyan

Bu çalışma kapsamında etik kurul izni gerektirecek bir insan deneyi veya doğrudan katılımcı yer almamaktadır. Çalışma, ikincil veriler üzerinden yürütülen sistematik bir derleme niteliğindedir. Çalışmada kullanılan tüm veriler açık erişimli akademik yayınlardan elde edilmiş ve araştırma süreci boyunca etik ilkelere (dürüstlük, nesnellik, saydamlık, atıf kuralları vb.) tam olarak uyulmuştur.

Destekleyen Kurum

Bu çalışma herhangi bir kurum, kuruluş veya fon tarafından desteklenmemiştir.

Teşekkür

Yazar, sistematik incelemenin her aşamasında rehberliği ve akademik katkılarıyla çalışmayı geliştiren Prof. Dr. Tülin Şener’e teşekkür eder. Ayrıca, kodlama sürecinde yardımcı olan uzman değerlendiricilere katkılarından dolayı minnettarlığını sunar.

Thematic analysis of trauma interventions in school counseling practices: A systematic review of publications (2010–2025)

Öz

This systematic thematic review analyzes academic publications focusing on trauma interventions conducted in school settings between 2010 and 2025. The study aims to reveal the roles undertaken by school counselors in post-trauma processes, the levels of intervention they employ, and the types of trauma addressed. The review was structured according to PRISMA 2020 guidelines and included the thematic analysis of 113 peer-reviewed articles. Findings indicate that school-based interventions are predominantly carried out at the individual level, while group and systemic approaches are less commonly reported. Additionally, many studies fail to clearly define the level and purpose of the interventions. The results underscore the need to enhance the structural integrity of trauma practices and integrate the "trauma-informed school" approach into school counseling systems. Based on these findings, recommendations are presented for policymakers, practitioners, and researchers.

Anahtar Kelimeler

School counseling , Trauma intervention , School-based practices , Thematic analysis , Systematic review , Counselor competencies

Kaynakça

• Adelman, H. S., ve Taylor, L. (2006). The school leader’s guide to student learning supports: New directions for addressing barriers to learning. Corwin Press.
• Alisic, E., Zalta, A. K., van Wesel, F., Larsen, S. E., Hafstad, G. S., Hassanpour, K., ve Smid, G. E. (2014). Rates of post-traumatic stress disorder in trauma-exposed children and adolescents: Meta-analysis. British Journal of Psychiatry, 204(5), 335–340. https://doi.org/10.1192/bjp.bp.113.131227
• Arslan, G. (2022). Okul psikolojik danışmanlarının travma sonrası müdahale rollerine ilişkin görüşleri [School counselors’ views on post-trauma intervention roles]. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 12(65), 73–92.
• Aydın, M., ve Kaya, İ. (2023). Travma bilgili okul yaklaşımı: Türkiye bağlamında bir değerlendirme [Trauma-informed school approach: An evaluation in the Turkish context]. Eğitim ve Psikoloji Dergisi, 15(2), 145–162.
• Berger, R., ve Gelkopf, M. (2011). An intervention for reducing secondary traumatization and improving professional self-efficacy in well baby clinic nurses following war and terror: A randomized controlled trial. International Journal of Nursing Studies, 48(5), 601–610. https://doi.org/10.1016/j.ijnurstu.2010.09.007
• Blitz, L. V., Anderson, E. M., ve Saastamoinen, M. (2016). Assessing perceptions of culture and trauma in an elementary school: Informing a model for culturally responsive trauma-informed schools. The Urban Review, 48(4), 520–542. https://doi.org/10.1007/s11256-016-0366-9
• Brock, S. E., Nickerson, A. B., Reeves, M. A., Jimerson, S. R., Lieberman, R. A., ve Feinberg, T. A. (2009). School crisis prevention and intervention: The PREPaRE model. National Association of School Psychologists.
• Brock, S. E., ve Jimerson, S. R. (2012). Best practices in school crisis prevention and intervention. In A. Thomas ve J. Grimes (Eds.), Best practices in school psychology (pp. 1471–1482). National Association of School Psychologists.
• Bronfenbrenner, U. (1979). The ecology of human development: Experiments by nature and design. Harvard University Press.
• Bronfenbrenner, U. (1994). Ecological models of human development. In T. Husen ve T. N. Postlethwaite (Eds.), International encyclopedia of education (2nd ed., Vol. 3, pp. 1643–1647). Pergamon.
• Chafouleas, S. M., Johnson, A. H., Overstreet, S., ve Santos, N. M. (2016). Toward a blueprint for trauma-informed service delivery in schools. School Mental Health, 8(1), 144–162. https://doi.org/10.1007/s12310-015-9166-8
• Cicchetti, D., ve Toth, S. L. (2005). Child maltreatment. Annual Review of Clinical Psychology, 1(1), 409–438. https://doi.org/10.1146/annurev.clinpsy.1.102803.144029
• Cohen, J. A., Mannarino, A. P., ve Deblinger, E. (2017). Treating trauma and traumatic grief in children and adolescents (2nd ed.). Guilford Press.
• Cook, A., Spinazzola, J., Ford, J., Lanktree, C., Blaustein, M., Cloitre, M., … van der Kolk, B. (2005). Complex trauma in children and adolescents. Psychiatric Annals, 35(5), 390–398. https://doi.org/10.3928/00485713-20050501-05
• Crosby, S. D., Howell, P. B., ve Thomas, S. (2018). Social justice education through trauma-informed teaching. Middle School Journal, 49(4), 15–23. https://doi.org/10.1080/00940771.2018.1488470
• Day, A. G., Somers, C. L., Baroni, B. A., West, S. D., Sanders, L., ve Peterson, C. D. (2015). Evaluation of a trauma-informed school intervention with girls in a residential facility school: Student outcomes and staff perceptions. School Mental Health, 7(2), 130–143. https://doi.org/10.1007/s12310-015-9142-z
• Dorado, J. S., Martinez, M., McArthur, L. E., ve Leibovitz, T. (2016). Healthy Environments and Response to Trauma in Schools (HEARTS): A whole-school, multi-level, prevention and intervention program for creating trauma-informed, safe and supportive schools. School Mental Health, 8(1), 163–176. https://doi.org/10.1007/s12310-016-9181-4
• Engel, G. L. (1977). The need for a new medical model: A challenge for biomedicine. Science, 196(4286), 129–136. https://doi.org/10.1126/science.847460
• Ehlers, A., ve Clark, D. M. (2000). A cognitive model of posttraumatic stress disorder. Behaviour Research and Therapy, 38(4), 319–345. https://doi.org/10.1016/S0005-7967(99)00123-0
• Günindi, Y., ve Günindi, F. T. (2018). Travma sonrası stres bozukluğu yaşayan çocuklara yönelik okul temelli psikososyal müdahaleler. Milli Eğitim Dergisi, 47(220), 123–140.
• Hawkins, J. D., ve Catalano, R. F. (2005). Investing in your community’s youth: An introduction to the Communities That Care system. Channing Bete Company.
• Jaycox, L. H., Langley, A. K., Stein, B. D., Wong, M., Sharma, P., Scott, M., & Schonlau, M. (2012). Support for students exposed to trauma: A pilot study. School Mental Health, 4(1), 55–65. https://doi.org/10.1007/s12310-011-9065-3
• Kağıtçıbaşı, Ç. (2005). Autonomy and relatedness in cultural context: Implications for self and family. Journal of Cross-Cultural Psychology, 36(4), 403–422.
• Kılıç, S., ve Gündüz, B. (2021). Okul temelli psikososyal destek uygulamaları: Türkiye’deki modellerin değerlendirilmesi [School-based psychosocial support practices: An evaluation of models in Turkey]. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(1), 112–129.
• Ko, S. J., Ford, J. D., Kassam-Adams, N., Berkowitz, S. J., Wilson, C., Wong, M., Brymer, M. J., ve Layne, C. M. (2008). Creating trauma-informed systems: Child welfare, education, first responders, health care, juvenile justice. Professional Psychology: Research and Practice, 39(4), 396–404. https://doi.org/10.1037/0735-7028.39.4.396
• Koç, S., ve Kacdi, R. (2022). Uzaktan eğitim sürecinde psikolojik danışma ve rehberlik hizmetleri: Okul yöneticilerinin ve psikolojik danışmanların deneyimleri. International Journal of Innovative Approaches in Education, 6(1), 63–82. https://doi.org/10.29329/ijiape.2022.437.6
• Korkut-Owen, F., ve Arıcı, F. (2017). Psikolojik danışma ve rehberlikte yeni gelişmeler: 2017 PDR hizmetleri yönetmeliği bağlamında bir değerlendirme. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 7(47), 101–115.
• Millî Eğitim Bakanlığı [MEB]. (2017). Millî Eğitim Bakanlığı psikososyal destek hizmetleri yönergesi. MEB Yayınları.
• Mannarino, A. P., ve Deblinger, E. (2017). Trauma-focused cognitive behavioral therapy. In J. D. Ford ve C. A. Courtois (Eds.), Treating complex traumatic stress disorders in children and adolescents: Scientific foundations and therapeutic models (pp. 59–74). Guilford Press.
• Overstreet, S., ve Chafouleas, S. M. (2016). Trauma-informed schools: Introduction to the special issue. School Mental Health, 8(1), 1–6. https://doi.org/10.1007/s12310-016-9184-1
• Özmen, F., ve Aküzüm, C. (2020). Kriz yönetiminde okul psikolojik danışmanlarının rolü: Bir durum analizi. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21(1), 54–72. https://doi.org/10.17679/inuefd.574321
• Page, A., Daniels, J., ve Craig, D. (2021). Implementation of trauma-informed practices in schools: A systematic review. Review of Education, 9(3), e3311. https://doi.org/10.1002/rev3.3311
• Perry, B. D., ve Szalavitz, M. (2017). The boy who was raised as a dog: And other stories from a child psychiatrist’s notebook (2nd ed.). Basic Books.
• Substance Abuse and Mental Health Services Administration [SAMHSA]. (2014). SAMHSA’s concept of trauma and guidance for a trauma-informed approach (HHS Publication No. SMA 14-4884). Author.
• Shonkoff, J. P., Garner, A. S., Siegel, B. S., Dobbins, M. I., Earls, M. F., McGuinn, L., ve Wood, D. L. (2012). The lifelong effects of early childhood adversity and toxic stress. Pediatrics, 129(1), e232–e246. https://doi.org/10.1542/peds.2011-2663
• Teicher, M. H., ve Samson, J. A. (2016). Annual research review: Enduring neurobiological effects of childhood abuse and neglect. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 57(3), 241–266. https://doi.org/10.1111/jcpp.12507
• Thomas, M. S., Crosby, S., ve Vanderhaar, J. (2019). Trauma-informed practices in schools across two decades: An interdisciplinary review of research. Review of Research in Education, 43(1), 422–452. https://doi.org/10.3102/0091732X18821123
• Türk, F., ve Arslan, G. (2022). School-based psychological counseling and guidance services in the context of trauma: A Turkish perspective. Journal of School Psychology, 90, 45–58. https://doi.org/10.1016/j.jsp.2022.01.004
• Van der Kolk, B. A. (2015). The body keeps the score: Brain, mind, and body in the healing of trauma. Viking.
• Yıldırım, K., ve Bursal, M. (2020). Okul psikolojik danışmanlarının kriz ve travma müdahalesine ilişkin görüşleri. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 10(58), 112–129. https://doi.org/10.17066/tpdrd.2020.58.007
• Yılmaz, O., ve Demir, V. (2019). Travma sonrası stres belirtileri gösteren öğrencilere yönelik okul temelli psikolojik danışma uygulamaları. Eğitim ve Bilim, 44(198), 253–268. https://doi.org/10.15390/EB.2019.7980