Rusya’nın Kürt Politikası ve Orta Doğu Bölgesine Yansımaları

Yıl 2020, Cilt: 11 Sayı: Ek, 34 - 55, 31.12.2020

Mustafa Üren

Öz

Sıcak Denizlere Ulaşma Politikası’nın Rusya’yı küresel bir güce dönüştürebilmek amacıyla I. Petro (1672-1725) tarafından şekillendirildiği ve hayata geçirilmesi için gelecek yöneticilere vasiyet edildiği iddia edilmektedir. Doğruluğu tartışılsa da, bu iddia Rus Dış Politikasının adeta değişmeyen bir simgesi haline gelmiştir. Rusya’nın güneye doğru genişleme isteği, Osmanlı İmparatorluğu ile sürekli rekabetle sonuçlanmıştır. Bu nedenle Osmanlı İmparatorluğu, Rusya ile hem Doğu Avrupa, hem de Kafkasya bölgelerinde çatışmak zorunda kalmıştır. Rusya, güneye doğru genişleme politikasında üç temel strateji kullanmıştır. Bunlar sırasıyla Pan-Slavizm, Pan-Ortodoksluk ve Osmanlı egemenliğindeki etnik unsurlarla işbirliği yapılmasıdır. Ortak hedef, Osmanlı İmparatorluğu’nun siyasal bütünlüğünü ve ulusal direncini zayıflatmak ve yıpratmaktır. Hedefe ulaşabilmek için Rusya’nın 19. yüzyılın başından itibaren Osmanlı bünyesindeki Ermeni ve Kürt gibi etnik unsurlarla ilgilenmeye başladığı görülmektedir. Bu ilgi, gerek Kafkasya bölgesinde gerekse Osmanlı coğrafyasında ciddi sonuçlar doğurmuştur. Rusya’nın Kürt gruplarla ilişkisi, farklı boyutlarla da olsa günümüzde de devam etmektedir. Dolayısıyla taraflar arasındaki ilişkinin bölgesel politikaların oluşturulmasında göz önünde bulundurulması gereken bir faktör olduğu düşünülmektedir. Bundan dolayı bu çalışmada, Rusya’nın Kürtlere yönelik politikasının Orta Doğu bölgesinde doğurabileceği sonuçlar ve bunun bölgesel ilişkilere yansımaları incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Rusya, Kürtler, Kafkasya, Orta Doğu, Yıpratma Politikası

The Kurdish Policy of Russia and its Reflections on the Middle East

Öz

It is claimed that the "Policy for Reaching the Hot Seas" has been formulated and testamentized to future rulers by Peter the Great (1672-1725) to turn Russia into a global power. Although the allegation in question was discussed, the above-mentioned policy has become an almost permanent symbol of Russian Foreign Policy. Russia's desire to expand to the south within the scope of the "Policy for Reaching the Hot Seas" has resulted in constant competition against the Ottoman Empire. For this reason, the Ottoman Empire had to clash with Russia both in Eastern Europe and in the Caucasus. It is noteworthy that Russia used three basic strategies in its expansion towards the south in this period. These are respectively Panslavism, Pan-Orthodoxy put into practice by being the patroness of the Orthodox under Ottoman rule, and also collaboration with some ethnic elements in the country. The main goal of all three strategies was to weaken the political integrity and national resistance of the Ottoman Empire. As a part of this attrition policy, since the beginning of the 19th century, Russia started to deal with some ethnic elements such as Armenians and Kurds within the Ottoman Empire. This interest had resulted in serious consequences both in the Caucasus region and in the Ottoman geography. Russia's relationship with Kurdish groups has been continuing today, albeit in different dimensions. Therefore, this relationship between the parties is considered to be a factor that the must be taken into account in the formulation of regional policies. For this reason, in this study, the answers to questions such as what kind of outcomes Russia's policy towards Kurds may have resulted in the Middle East and how this may have reflections on regional relations will be sought.

Anahtar Kelimeler

Russia, Kurds, Caucasus, Middle East, Attrition Policy

Kaynakça

• Abak, T. (2018). “Osmanlı-Rus İlişkilerinde Kürt Sorunu Üzerine Genel Bir Değerlendirme (1908-1914)”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi 27, 3-22.
• Aegleton, W. (1989). Mehabad Kürt Cumhuriyeti 1946. 2. Baskı. Çev. M. E. Bozarsalan. Köln(Almanya): Komkar Yayınları.
• Ahmadzadeh, H. and Stansfield, G. (2010). “The Political, Cultural, and Military Re-Awakening of the Kurdish Nationalist Movement in Iran”, Middle East Journal, 64(1), 11-27.
• Akgül, S.(1995). Rusya’nın Doğu Anadolu Politikası (1918’e Kadar). Yayınlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü.
• Akyılmaz, G. (2004). “Şark Meselesi Kavramı ve Günümüze Yansımaları”, Stratejik Araştırmalar Dergisi, 4, 43-62.
• Arfaoui, S. (2009). Osmanlı-Rus Savaşı (1877-1878) ve Avrupa Devletlerinin Tutumu. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Arslan, A. (2002). “Eçmiyazin’de Kirimyan’ın Katogigosluk Dönemi ve Osmanlı-Eçmiyazin İlişkilerinin Bozulması”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 37: 27-43.
• Atabey, F. (2014). “Monterux Konferansı’ndan İkinci Dünya Harbi’ne Türk-Sovyet İlişkileri”, Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi 2(4), 1-11.
• Averyanov, P. I. (2010). Osmanlı Rus Savaşlarında Kürtler (19. Yüzyıl). Çev. İ. Kale. İstanbul: Avesta Yayınları.
• Bagno, O. (2009). Russia in The Middle East, Strategic Assessment, 12(2), 91-104.
• Bengio, O. (2017). The Kurds in a Volatile Middle East, Ramat Gan(Israel): Mideast Security and Policy Studies No. 130, Published by Bar-Ilan University.
• Benhür, Ç. (2008). “1920’li Yıllarda Türk-Sovyet İlişkileri: Kronolojik Bir Çalışma”. Türkiyet Araştırmaları Dergisi 24: 277-313.
• Biçer, B. (2016). “Sultan II. Abdülhamid’in Kürt Politikası”, Tarih Okulu Dergisi, 9(XXVI), 57-86.
• Bielicki, P. (2018) “Policy of the Russian Federation Towards Kurds in the Syrian Conflict”, Journal of Securitologia, 27, 33-50.
• Blank, S. (2018). “Imperial Strategies: Russia’s Exploitation of Ethnic Issues and Policy in the Middle East”. Russia in the Middle East. Eds. T. Karasik and S. Blank. Washintong(The U.S.): Broadcasting of the Jamestown Foundation. 154-182.
• Bolat, M. (2014). “1876-1914 Arası Osmanlı Devleti Dış Politikasının Genel Bir Değerlendirmesi”, Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(1), 16-28.
• Bolat, M. A. (2019). “Yeni Türkiye İçin Kars Antlaşması’nın Önemi”, Adam Akademi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(2), 267-306.
• Cabağı, W. G. (1967). Kafkas-Rus Mücadelesi. İstanbul: Baha Matbaası.
• Chaninov, N. B. (1939). Rusya Tarihi. Çev. G. K. Söylemezoğlu. Ankara: Kanaat Kitabevi.
• Çağlayan, E. (2015). “Rusya’da Kürdoloji’nin Gelişimi”. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 7(13): 323-332.
• Çelikpala, M. (2019). Bugüne Tarih Olarak Bakmak: Türkiye-Rusya İlişkilerinin Serencamı ve Geleceği, İstanbul: Ekonomi ve Dış Politika Araştırmaları Merkezi (EDAM) Yayınları/Dış Politika & Güvenlik No: 2019/5.
• Delanoe, I. (2015). The Kurds: A Channel of Russian Influence in the Middle East?, Paris(France): Franco-Turkish Paper No: 14.
• Demir, E. (2020). “Barış Pınarı Harekâtı’nın Türkiye Açısından Önemi ve Sonuçları”. Diplomatik Gözlem Dergisi 96: 36-42.
• Denker, S. ve Kurubaş, E. (2003). “Jeo Politika ve Jeo Strateji Açısından Kürt Konusu, PKK VE Türkiye (II)”. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 8: 1-33.
• Donnelly, J. (2005). “Realism”. Theories Of International Relations (3. Edition). (Authors) S. Burchill, A. Linklater, R. Devetak, J. Donnelly, M. Paterson, C. Reus-Smit and J. Treu. London (England): Publishing of Palgrave Macmillan. 29-54.
• Doster, B. (2020). “Türkiye-ABD İlişkileri: Yapısal Sorunlar, Çatışan Çıkarlar, Farklı Öncelikler”. Türk Dış Politikasında Hasar Tespiti. Ed.ler Ü. Özdağ ve M. Ongun. İstanbul: Destek Yayınları No: 1245. 49-87.
• Dyurre, M. E. I. (2019). Kurdskiy Vopros V Sovremennykh Realiyakh Blizhnego Vostoka, Azimut Nauchnykh Issledovaniy: Ekonomika I Upravleniye, 2(27), 13-16.
• Efe, H. ve Kızıl, M. (2018). “Osmanlı’nın Kuzey ve Doğu Politikası ve Rusya’nın “Sıcak Denizlere İnme Politikası” Kapsamında Şekillenen Doğu Sınırları”, Kafkas Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 9(17), 297-334.
• Eralp, A. (2012). “Sistem”. Devlet ve Ötesi (9. Baskı). (drl.) A. Atila. Ankara: İletişim Yayınları. 125-153.
• Gafarlı, O. ve Güç, K. (2017). “Sovyetler Birliği’nin Orta Doğu Politikasında Kürt Meselesi: Mahabad Devleti ve Irak Kürtleri”. Ekim Devrimi’nin Yüzüncü Yılında Sovyetler Birliği, Soğuk Savaş ve Uluslararası Sistem İsimli Kongre Bildiri Kitabı. Ed. Ç. Özen, Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları No. 616. 55-59.
• Ganiyev, T. i Karyakin, V. (2018). Kurdskiy Faktor I Yego Rol' V Formirovanii Geopoliticheskoy Obstanovki Na Blizhnem Vostoke, Arkhont, 2(5), 4-13.
• Goryanof, S. (2006). Rus Arşiv Belgelerine Göre Boğazlar ve Şark Meselesi. İstanbul: Ötüken Yayınları No: 633.
• Grojean, O. (2018). “The Kurdish Question in the Middle East: Regional Dynamics and Return to National Control”. Mediterranean Yearbook 2018, Barcelona(Spain): Broadcasting of European Institute of the Mediterranean. 265-268.
• Gülşen, H. (2017). “Rusya ve Kürtler” Ortadoğu Etüdleri Dergisi 9(81): 62-65.
• Günay, N. (2017). “Rusya’nın Osmanlı Unsurları Üzerindeki Çalışmaları ve 1914 Bitlis Ayaklanması”, Gazi Üniversitesi Akademik Bakış Dergisi 10(20), 49-68.
• Günay, N. (2017a). “Rusya’nın Osmanlı ve İran Topraklarındaki Ermeniler ve Kürt Aşiretleriyle İlişkisi”, Ermeni Araştırmaları Dergisi 56, 61-80.
• Hasanlı, C. (2005). Soğuk Savaşın İlk Çatışması İran Azerbaycanı. İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Heywood, A. (2011). Global Politics. New York(USA): Broadcasting of Palgrave Macmillan.
• İmanov, V. (2009). Rusya’nın Orta Doğu Politikası: Putin Dönemi. İstanbul: Küre Yayınları.
• Keleş, E. (2008). “Rusya’nın Panslavizm Politikasının Balkanlarda Uygulanmasına Dair Bir Layiha”, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 8, 123-139.
• Kemal, C. (2007). “Birinci Dünya Savaşı ve Sonrasında Musul Sorunu”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi 40, 643-691.
• Khanzhin, A. (2004). “Durable Solutions for Meskhetian Turks: The Issue Revisited”. European Yearbook of Minority Issues 4(5): 495-511.
• Köse, İ. (2019). “Sovyetler Birliği'nin Türk Boğazlarıyla İlgili Talepleri:1945-1946 Notaları”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 74(4), 1125 – 1148.
• Köse, T. (2017). “Çözüm Sürecinin Yükseliş ve Düşüşü”, Türkiye Ortadoğu Çalışmaları Dergisi, 4(1), 13-40.
• Köstem, S. (2017). “Astana Görüşmeleri ve Rusya Suriye’de Çözüme Bakışı”, Ortadoğu Analiz Dergisi, 9(79), 16-19.
• Kurat, A. N. (2010). Rusya Tarihi (5. Baskı). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Kürkçüoğlu, Ö. (1980). “Dış Politika Nedir? Türkiye'deki Dünü ve Bugünü”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 35(1), 309-335.
• Maden, F. (2013). “Büyük Güçlerin Berlin Antlaşması’nın Uygulanmasına Yönelik Baskıları”, History Studies Dergisi 5(1), 267-286.
• Magen, Z. and Moldavsky, O. B. (2011). “New Directions in Russia’s Foreign Policy: Implicfations for The Middle East”, Strategic Assessment, 13(4), 73-84.
• Malashenko, A. (2013). Russia and The Arab Spring, Special Report, Moscow(Russia): the Document of Carnegie Moscow Center.
• Mamedov, R. and Lukyanov, G. (2018). “Russia and Turkey: Approaches to Regional Security in the Middle East”, Perceptions, XXIII(2), 51-71.
• Mamedov, R. (2019). After the Caliphate: The Prospects of Russia–Iraq Relations, Moscow(Russia): Working Paper No. 46/2019 Published by Russian International Affairs Council (RIAC).
• Mcdowall, D. (2007). A Modern History of the Kurds, Special Report, London(England): Broadcasting of I.B.Tauris & Co Ltd.
• Menekşe, M. (2013). “Berlin Konferansı Sonrasında Osmanlı-İngiliz İlişkileri’nde “Kıbrıs Meselesi” (1878-1923)”, Motif Akademi Halk Bilimi Dergisi 1(Özel Sayı-1), 309-325.
• Morin, J. F. and Paquin, J. (2018). “Does the International Structure Explain Foreign Policy?”. Foreign Policy Analysis. Gewerbestrasse(Switzerland): Palgrave Macmillan. 315-339.
• Necefoğlu, H. (2014). “XIX. Yüzyılda Rusların Osmanlı Kürt Aşiretlerine Yönelik Faaliyetleri”. Tarihte Türkler ve Kürtler Sempozyumu Bildirileri. IV. Cilt, Ed. O. Çınar, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. 2-11.
• O'Ballance, E. (1996). The Kurdish Struggle 1920-94. New York(USA): Broadcasting of Palgrave Macmillan.
• Onay, Y. (2008). Rus Stratejisinin Mimarları. İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayıncılık.
• Oktay, H. (2010). “Kafkaslarda Barışın Önündeki Engeller ve Ermenistan”. 21. Yüzyılda Türk Dünyası Uluslararası Sempozyumu Bildirileri. Ed. L. Eraslan. Lefke(KKTC): EkoAvrasya Yayınları. 317-320.
• Özbay, F. (2011): “Soğuk Savaş Sonrası Rusya-Türkiye İlişkileri: 1992-2010”, Bilge Starteji Dergisi 3(4), 37-82.
• Özdemir, B. (2018). Rusya’nın Kürt Politikası: Başlangıçtan 1947’ye. İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayıncılık.
• Özdemir, B. ve Arslan, A. A. (2018): “Rusya’nın Kürdoloji Çalışmaları (1787-1947”, İnsan&İnsan Bilim Kültür Sanat ve Düşünce Dergisi 5(17), 194-213.
• Peyrat, E. F. (2019): “Mela Mustafa Barzani ve SSCB-Kürt İlişkileri”, Kürt Tarihi Dergisi, Kasım-Aralık Sayısı, 46-55.
• Polian, P. (2004). Against Their Will: The History and Geography of Forced Migrations in the USSR. Budapest(Hungry): Central European University Press.
• Roosevelt, Jr. A. (1947): “The Kurdish Republic of Mahabad”, Middle East Journal, 1(3), 247-269.
• Russell, M. (2018). Russia in the Middle East: From Sidelines to Centre Stage. Belgium(Bruxelles): Broadcasting of European Parliamentary Research Service.
• Sarınay, Y. (2000). “Atatürk’ten Günümüze Türk Dış Politikası Hakkında Genel Bir Değerlendirme”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 16(48), 857-886.
• Şamil, H. (2005). Sovyet Kürtleri Hakkında Tarihi ve Güncel Bir İnceleme: Diaspora Kürtleri. İstanbul: Peri Yayınları.
• Şenel, Ş. (2016). “19. Yüzyılda İngiltere’nin Basra Bölgesindeki Faaliyetleri”, Gazi Üniversitesi Akademik Bakış Dergisi 91(18), 187-207.
• Topal, Ç. (2018). “Türk-Rus İlişkileri ve Moskova Anlaşması”, Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 4(6), 313-330.
• Trenin, D. (2016). Russia in the Middle East: Moscow’s Objectives, Priorıties, and Policy Drivers, Moscow (Russia): the Document of the Carnegie Moscow Center.
• Turan, Ş. (1951). “1829 Edirne Antlaşması”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih -Coğrafya Fakültesi Dergisi, 9(1-2), 111-151.
• Ulusan, Ş. (2009). “Şark Meselesi’nden Sevr’e Türkiye”. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 8(18-19): 229-256.
• Ülger, İ. K. (2015). “Rusya Azınlıkları”. Putin’in Ülkesi: Yeni Yüzyıl Eşiğinde Rusya Federasyonu Analizi. Ed. İ. K. Ülger, Ankara: Seçkin Yayıncılık Yayınları No. 141. 97-113.
• Ünal, F. (2008). “Rusların Kürt Aşiretlerini Osmanlı Devletri’ne Karşı Kullanma Çabaları”, Karadeniz Araştırmaları Dergisi 5(17), 133-152.
• Üren, M. (2016). Kimlik, Çıkar ve Jeopolitik Ekseninde Ahıska Türkleri Sorunu. Ankara: Nobel Bilimsel Eserler.
• Vernadsky, G. (2011). Rusya Tarihi (2. Baskı). Çev. D. Mızrak ve E. Ç. Mızrak. İstnbul: Selenge Yayınları.
• Yalçın, E. (2015). “Şark Meselesi ve Emperyalistlerin Türk Politikası”. Toros Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2(4): 75-104.
• Yalçın, H. B. (2015). “Uluslararası Sistem ve İstikrar: Kavramsal Bir Değerlendirme“. Akademik İncelemeler Dergisi(Journal of Academic Inquiries) 10(1): 209-229.
• Yalvaç, F. (2009). “Uluslararası İlişkiler Kuramında Yapısalcı Yaklaşımlar”. Devlet, Sistem ve Kimlik(11. Baskı). Ankara: İletişim Yayınları. 131-183.
• Yildiz, K. (2007). The Kurds in Iraq. London(England): Pluto Press.
• Waltz, K. N. (1979). Theory of International Politics. California(USA): Addison-Wesley Publishing Company.
• Waltz, K. N. (1982). “Uluslararası İlişkiler Kuramı”. Uluslararası İlişkiler Kuramı ve Dünya Siyasal Sistemi. Çev. E. Onulduran. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları No: 510. 3-95.
• Waltz, K. N. (2000). “Structural Realism After The Cold War”. International Security 25(1): 5-41.