A BRIEF HISTORY OF DISABLED LABOR IN WESTERN EUROPE: AN EVALUATION ACCORDING TO DISABILITY MODELS

Yıl 2023, Cilt: 12 Sayı: 32, 129 - 144, 30.04.2023

Mesut Aköğretmen

https://doi.org/10.31199/hakisderg.1209599

Öz

People with disabilities have fought long struggles to obtain their human rights. The western world has been quite late in granting economic and social rights to the disabled. The history of Europe, which distinguished individuals as normal-abnormal until the 1950s, is full of examples that exclude the disabled. The idea of "eugenics", in which the disabled and sick are slaughtered in order to create a pure race, is one example. This thought was brutally practiced by Hitler in World War II, where 250,000 disabled and sick individuals were burned. The purpose of this article is to discuss how the West has positioned the disabled in the labor market history. In this article, the place of disabled labor from past to present will be examined periodically through disability models. The four Disability Models in this study correspond to four economic systems. These are; the Traditional Model (Feudal Period), the Medical Model (Industrial Revolution Period), the Social Model (Welfare State Period), and the Human Rights Model (Today). This article concluded that the disabled have faced negative attitudes in almost every period of history, and they started to obtain their right to work only after the 1950s.

Anahtar Kelimeler

Disabled History, Disabled Labor, Disabled Models

BATI’DA ENGELLİ EMEĞİNİN KISA TARİHİ: ENGELLİLİK MODELLERİ BAĞLAMINDA BİR DEĞERLENDİRME

Öz

Engelliler, insanlık tarihi boyunca var olmalarına rağmen, insani haklarını elde etme konusunda uzun mücadeleler vermişlerdir. Batı dünyası, engellilere ekonomik ve sosyal haklar tanıma noktasında oldukça geç kalmıştır. Daha 1950’lere kadar bireyleri normal-anormal ya da engelli-engelsiz diye ayrıştıran Avrupa’nın geçmişi normal olmayanları dışlayan örneklerle doludur. Saf bir ırk yaratmak amacıyla engelli ve hastaların katledildiği “Öjenizm” düşüncesi bunlardan biridir. Avrupa’yı yıllarca etkileyen bu düşünce II. Dünya Savaşı’nda Hitler tarafından zalimce uygulanmış ve 250.000 engelli ve hasta birey kobay olarak kullandıktan sonra gaz odalarında yakılmıştır. Bu makalenin amacı, Batı’nın tarih boyunca farklı tutumlarla yaklaştığı engellileri emek piyasasında nasıl konumlandırdığını ele almaktır. Makalede, geçmişten günümüze engelli emeğinin yeri engellilik modelleri üzerinden dönemsel olarak incelenecektir. Çalışmada dört Engellilik Modeli dört ekonomik sisteme karşılık gelmektedir. Bunlar; Geleneksel Model (Feodal Dönem), Medikal Model (Sanayi Devrimi Dönemi), Sosyal Model (Refah Devleti Dönemi) ve İnsan Hakları Modeli (Günümüz) dir. Makalede, engellilerin tarihin neredeyse her döneminde insan haklarıyla bağdaşmayan olumsuz tutum ve davranışlarla karşılaştığı, çalışma haklarını ise ancak 1950’lerden sonra elde etmeye başladığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Engelli Tarihi, Engelli Emeği, Engelli Modelleri

Kaynakça

• Akçalı, Ş. (2015). Görme engellilere yönelik tasarlanan mekanların erişilebilirlik kapsamında irdelenmesi: Görme engelli kütüphaneleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi FBE, İstanbul.
• Aydın, M. (2017). Faydacılık. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 19(36), 239-245.
• Berkün, S. (2013). Özürlülerin istihdamında ev esaslı tele çalışma (evde tele çalışma): Bursa ili belediyelerinden örnekler. ÇSGB. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve Araştırma Merkezi Yayınları. Ankara. No: 38.
• Braddock D.L. ve Parish S.L. (2011). Tarihte sakatlık (F.B.Aydar, Çev.). D. Bezmez, S. Yardımcı ve Y. Şentürk (Drl.), Sakatlık çalışmaları: Sosyal bilimlerden bakmak içinde (s.101-187). İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Degener, T. (2016). Disability in a human rights context. Laws, 5(3), 35. https://doi.org/10.3390/laws5030035.
• Demircioğlu, M. (2010). Üretim sürecinde sakat emeği. Araştırma İnceleme Dizisi. İstanbul: Kibele Yayınları.
• Friedlander, W.A. (1966). Sosyal refah hizmetine başlangıç. (R.Taşcıoğlu, Çev.) Ankara: Şenyuva Matbaası.
• Gleeson, B. (1999). Geographies of disability. Londra New York: Routledge
• Goodley, D. (2011). Disability studies: An ınterdisciplinary ıntroduction. London, Sage Publication.
• Kolat, S. (2009). Avrupa Birliği sosyal politikası çerçevesinde özürlülere yönelik ayrımcılıkla mücadele ve Türkiye’deki yansımaları, (Yayınlanmamış Uzmanlık Tezi, T.C. Başbakanlık ÖZİDA), Ankara.
• Meltzler, I. (2013). A social history of disability in the middle age cultural considerations of physical ımpairment. London&Newyork, Routledge.
• Meşe, İ. (2014). Engelliliği açıklayan sosyal model nedir? Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 33, s.79-92.
• Okur, N. ve Erdugan, F. E. (2010). Sosyal haklar ve özürlüler: Özürlülük modelleri bağlamında tarihsel bir değerlendirme. II.Sosyal Haklar Ulusal Sempozyumu, 245-263, Denizli.
• Oliver, M. (1990). The politics of disablement, Macmillan Education. Londra: Macmillan.
• Özdemir, S. (2007). Küreselleşme sürecinde refah devleti. İstanbul Ticaret Odası Yayınları, Yayın No:2007-57, İstanbul.
• Prisley, M. (2011). Engellilik, (O. C. Taştan Çev.). Ed. P. Alcock, M. May, K. Rowlingson (Ed.), Sosyal Politika kurumlar ve Uygulamalar içinde (s. 521-530). Ankara: Siyasal Kitapevi.
• Serdar, A. B. (2020). Sosyal politikanın tarihsel gelişimi, A. Tokol, Y. Alper (Ed.) Sosyal Politika içinde (s. 1-24). Bursa: Dora Yayınları.
• Seyyar, A. (2015). Dünya'da ve Türkiye'de engelli dostu sosyal politikalar. İstanbul: Rağbet Yayınları.
• Shakespeare, T. (2011). Sakatlık sosyal modeli (F. B. Aydar, Çev.). D. Bezmez, S. Yardımcı ve Y. Şentürk (Drl.), Sakatlık Çalışmaları Sosyal Bilimlerden Bakmak içinde (s. 51-62). İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Şen, M. (2017). Çalışma yaşamında özel engelliler, Edt: Salih Dursun, Serpil Aytaç, Çalışma Yaşamında Özel Gruplar, Bursa: Ekin Yayınları.
• Şişman, Y., F. Kocabaş ve B. Yazıcı (2011). Özürlülerin çalışma yaşamına katılma gereği ve Türkiye’de bu bağlamda uygulanan sosyal politikaların genel bir değerlendirmesi “Kota Yönteminin Uygulanmasına İlişkin Bir Eskişehir Örneği”. Anadolu Üniversitesi Yayınları No:1206, Eskişehir.
• Talas, C. (1995). Toplumsal Politika,2.Baskı, İstanbul: İmge Kitapevi.
• Taşçı, F. (2018). Sosyal politikada dezavantajlı gruplar: Tarih, yaklaşım ve uygulama. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Thomas, C. (2011). Sakatlık kuramı: Kilit fikirler, meseleler ve düşünürler (F. B. Aydar, Çev.). D. Bezmez, S. Yardımcı ve Y. Şentürk (Der.), Sakatlık Çalışmaları Sosyal Bilimlerden Bakmak içinde (s. 31-50). İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Tokol, A. (2018). Engellilere yönelik sosyal politikalar, A. Tokol, Y. Alper (Ed.) Sosyal Politika içinde (s.355-382). Bursa: Dora Yayınları.
• Yardımcı, S. (2015). “Sakatlığın tarihsel inşası" Engellilik ve ayrımcılık: eğitimciler için temel metinler ve örnek dersler içinde. Çayır, M. Soran, M. Ergün (Der.) (s.19-30). İstanbul: Karekök Akademi.
• Zastrow, C. (2013). Sosyal hizmete giriş. Aslına Akkaya (Çev.Ed.), Ankara: Nika Yayınları.