ÖMER SEYFETTİN’İN BAŞINI VERMEYEN ŞEHİT HİKÂYESİNDE SÖZCÜKSEL BAĞDAŞIKLIK

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 1 - Özel Sayı, 65 - 82, 29.10.2020

Sebahat Armağan

Öz

Söylemde metinsellik ölçütleri içerisinde yer alan bağdaşıklık (cohesion) dilbilim çalışmalarının güncel konularından biri olup bağdaşıklık ile ilgili yapılan çalışmalarda bağdaşıklık farklı şekillerde tanımlanarak farklı şekillerde gruplandırılmaktadır. Bağdaşıklığın tanımlandığı bazı çalışmalarda bağlaşıklık ve bağdaşıklık iç içe girmekte, bazı çalışmalarda ise bağdaşıklık ve tutarlılık birlikte değerlendirilmektedir. Gerek bağlaşıklık gerek bağdaşıklık gerekse tutarlılık dilbilimin sıkı sıkıya bağlı konuları olup bu üç terim, bazı hususlarla farklılıklar göstermektedir.
Sözcüklerin dil bilgisi kurallarına uygun olarak bir araya gelmesine bağlaşıklık denir; ancak sözcüklerin dil bilgisi kurallarına uygun olarak yan yana gelmesi her zaman metinsellik için yeterli değildir. Metinsellik için hem dil bilgisel hem söz dizimsel hem de anlam bilimsel uyum şarttır. Bu nedenle, metinlerde bağlaşıklığın yanında bağdaşıklık ilkesine de uyulması gerekmektedir.
Bu çalışmada, metin ve metinsellik ölçütlerinden bahsedilerek bağdaşıklığın tanımı yapılmakta, bağdaşıklık ilkeleri sınıflandırılmakta ve bağdaşıklık üzerine yapılan çalışmalar hakkında kısaca bilgiler verildikten sonra Ömer Seyfettin’in “Başını Vermeyen Şehit” adlı hikâyesindeki “sözcüksel bağdaşıklık ilkesi” değerlendirmektedir.

Anahtar Kelimeler

Bağdaşıklık, metinsellik

Kaynakça

• Aksan, Doğan (2003). Her Yönüyle Dil- Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: TDK Yayınları.
• Beaugrande, Robert Alain.; Dressler Wolfgang. Ullrıc (1981). Introduction To Text Linguistic. London And New York: Longman.
• Coşkun, Ögeyik Muhlise (2008). Metinlerarasılık ve Yazın Eğitimi. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Ediskun, Haydar (2005). Türk Dilbilgisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Günay, Doğan (2007). Metin Bilgisi (3. Baskı). İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Halliday, Michael; Hasan Ruqaiya (1976). Cohesion İn English. Londra: Longman.
• Kaili, Aytaç Çeltek (2010). “Türkçe Okuma Kitabı.” N.E. Uzun, M. E. Gökmen ve C. Kurt (Ed.), Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretiminde Yeni Çalışmalar: 8. Dünyada Türkçe Öğretimi Sempozyumu Bildirileri, Ankara Üniversitesi Basımı, 134-145.
• Kalsın, Şirvan (2016). “Bağdaşıklık ve Kutadgu Bilig’de Sözcük Bağdaşıklığı.” Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi, Folklor/Edebiyat, Cilt:22, Sayı:88, 2016/4, 131-146.
• Onursal, İrem (2003). “Türkçe Metinlerde Bağdaşıklık ve Tutarlılık.” Günümüz Dilbilim Çalışmaları (Yayına Hazırlayanlar: Prof. Dr. Ayşe Kıran, Doç. Dr. Ece Korkut, Dr. Suna Ağıldere), İstanbul: Multilingual Yayınları. S.121-132.
• Özkan, Bülent (2004). “Metindilbilimsel Bağdaşıklık ve Haldun Taner’in On İkiye Bir Var Adlı Öyküsünde Metindilbilimsel Bağdaşıklık Görünümler.” Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13/1, 167.
• Seyfettin, Ömer (2009). Bütün Hikâyeleri, İstanbul: Üç Harf Yayınları.
• Türk Dil Kurumu. (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Uzun, Leyla Subaşı (1995). Orhon Yazıtlarının Metin Dilbilimsel Yapısı. Ankara: Simurg Yayınları.
• Vardar, Berke (2007). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul, Multilingual Yayınları.