Hemodiyaliz Tedavisi Alan Hastaların Algıladıkları Stresörler ve Sıvı Kısıtlamasına Uyumlarının Değerlendirilmesi/ Evaluation of Perceived Stressors and Compliance with Fluid Restriction in Patients Receiving Hemodialysis Treatment

Yıl 2025, Cilt: 20 Sayı: 1, 14 - 29, 31.01.2025

Emel Dikici , Nuran Tosun

Öz

Aim: This study was conducted to evaluate the perceived stressors and fluid restriction compliance of patients receiving hemodialysis treatment.
Materials and Methods: This descriptive study was carried out in the nephrology and dialysis unit of a university hospital between August 2022 and March 2023. The sample of the study consisted of 150 hemodialysis patients. Data were collected using the Patient Information Form, Hemodialysis Stressor Scale and Fluid Control Scale in Hemodialysis Patients.
Results: The total mean score of the Hemodialysis Stress Scale was 109,17±8,26, the mean score of the physiological stressor sub-dimension was 20,67±3,44 and the mean score of the psychosocial stressor sub-dimension was 88,49±6,91. The total mean score of the Fluid Control Scale of the patients was 52,60±5,44, the mean score of the knowledge subdimension was 16,21±2,44, the mean score of the behavior sub-dimension was 23,37±2,91 and the mean score of the attitude subdimension was 13,02±3,00. It was found that the absence of other chronic diseases had significant effect on the level of compliance with fluid restriction of the patients (β=0,167, t=2,060, p=0,041). It was determined that being married (β=0,191, t=2,474, p=0,015), having someone to help with care (β=0,186, t=2,410, p=0,017) and not having any problems during hemodialysis sessions (β=0,172, t=2,127, p=0,035) had a significant effect on the stress level perceived by the patients.
Conclusion: The stressors perceived by the patients regarding hemodialysis treatment were at a high level and they were more affected by psychosocial stressors. It was determined that the general compliance with fluid restriction, knowledge, behavior and attitude sub-dimension scores were slightly above average. It is recommended that nurses take into account the sociodemographic and medical characteristics of patients that affect their perceived stressors and their compliance with fluid restriction, and plan nursing care, provide education and offer counseling accordingly.

Anahtar Kelimeler

Hemodialysis, Nursing, Fluid Restriction, Stressor

Hemodiyaliz Tedavisi Alan Hastaların Algıladıkları Stresörler ve Sıvı Kısıtlamasına Uyumlarının Değerlendirilmesi/ Evaluation of Perceived Stressors and Compliance with Fluid Restriction in Patients Receiving Hemodialysis Treatment

Öz

Amaç: Bu çalışma, hemodiyaliz tedavisi alan hastaların algıladıkları stresörler ve sıvı kısıtlamasına uyumlarının değerlendirilmesi amacıyla yapıldı.
Gereç ve Yöntem: Tanımlayıcı tipteki bu çalışma, Ağustos 2022–Mart 2023 tarihleri arasında bir üniversite hastanesinin Nefroloji Servisi ve Diyaliz Ünitesinde uygulandı. Araştırmanın örneklemini; hemodiyaliz tedavisi alan, 18 yaş ve üzerinde olan, iletişim sorunu olmayan ve araştırmaya katılmayı gönüllü olarak kabul eden 168 hasta oluşturdu. Verilerin toplanmasında; Hasta Tanıtıcı Özellikler Formu, Hemodiyaliz Stresör Ölçeği ve Hemodiyaliz Hastalarında Sıvı Kontrol Ölçeği kullanıldı.
Bulgular: Hemodiyaliz Stresör Ölçeği toplam puan ortalaması 108.44±10.27, fizyolojik stresör alt boyut puan ortalaması 20.52±3.66 ve psikososyal stresör alt boyut puan ortalaması 87.92±8.48’tür. Hastaların en yüksek düzeyde algıladıkları psikososyal stresörler sırasıyla sıvı alımının kısıtlanması, hastaneye sık sık gelme zorunluluğu, sağlık personeline bağımlılık, tedavinin maliyeti ve gelecekle ilgili belirsizlik; fizyolojik stresörler sırasıyla yorgunluk, uyku sorunları ve bulantı-kusma olarak saptandı. Hemodiyaliz Hastalarında Sıvı Kontrol Ölçeği toplam puan ortalaması 50.95±4.86, bilgi alt boyut puan ortalaması 16.44±2.37, davranış alt boyut puan ortalaması 23.60±3.89 ve tutum alt boyut puan ortalaması 11.25±4.00’dır. Hemodiyaliz Stresör Ölçeği ve Sıvı Kontrol Ölçeği puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmadı.
Sonuç: Hastaların hemodiyaliz tedavisi ile ilgili algıladıkları stresörlerin yüksek düzeyde olduğu ve psikososyal stresörlerden daha fazla etkilendikleri bulundu. Sıvı kısıtlamasına uyumun orta düzeyde, sıvı kısıtlaması bilgilerinin yüksek, davranış ve tutumlarının orta düzeyde olduğu belirlendi.

Anahtar Kelimeler

Hemodiyaliz, Hemşirelik, Sıvı Kısıtlaması, Stresör

Etik Beyan

Bu çalışma için etik komite onayı, Hasan Kalyoncu Üniversitesi Sağlık Bilimleri Girişimsel Olmayan Araştırmalar Etik Kurulu'ndan alınmıştır (25.07.2022 tarih ve 2022/062 sayılı karar).

Kaynakça

• T.C. Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü [Internet]. Türkiye böbrek hastalıkları önleme ve kontrol programı 2018-2023. 2018 [cited 2023 Dec 28];2-17. Available from: https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/kronik-hastaliklar-ve-yasli-sagligi-db/Dokumanlar/Kitaplar/Turkiye_Bobrek_Hastaliklari_Onleme_ve_Kontrol_Programi_2018-2023.pdf
• T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü [Internet]. Kronik böbrek hastalığı klinik protokolü. 2020 [cited 2023 Dec 28];1-38. Available from: https://dosyamerkez.saglik.gov.tr/Eklenti/38987,kronikbobrekhastaligikpyayin-verspdf.pdf?0
• Hill NR, Fatoba ST, Oke JL, Hirst JA, O'Callaghan CA, Lasserson DS, et al. Global prevalence of chronic kidney disease - a systematic review and meta-analysis. PLoS One. 2016;11(7):e0158765. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0158765
• Süleymanlar G, Utaş C, Arinsoy T, Ateş K, Altun B, Altiparmak MR, ve ark. A population-based survey of Chronic REnal Disease In Turkey-the CREDIT study. Nephrol Dial Transplant. 2011;26(6):1862–71. https://doi.org/10.1093/ndt/gfq656
• Astley ME, Boenink R, Abd ElHafeez S, Trujillo-Aleman S, Arribas F, Asberg A, et al. The ERA Registry Annual Report 2020: A summary. Clin Kidney J. 2023;16(8):1330-54. https://doi.org/10.1093/ckj/sfad087
• Ateş K, Seyahi N, Koçyiğit İ. Türkiye’de Nefroloji, Diyaliz ve Transplantasyon-Registry 2022 [Internet]. 2023[cited 2023 Dec 28];34. Available from: https://nefroloji.org.tr/uploads/pdf/REGISTRY2022_web.pdf
• Demiroğlu S, Bülbül E. Hemodiyaliz tedavisi alan hastaların depresyon, anksiyete, stres durumları ve diyaliz semptomlarıyla ilişkisi. Nefro Hem Dergi. 2021;(3):124-33. https://doi.org/10.47565/ndthdt.2021.40
• Akın S, Taşköprü İ, Özdilli K, Yeşiltepe G, Öztürk B, Durna Z. Hemodiyaliz tedavisini sürdüren hastaların fonksiyonel performans durumu, yaşam kalitesi ve hemodiyaliz tedavisi ile ilişkili stres düzeyinin değerlendirilmesi. JERN [Internet]. 2010[cited 2023 Dec 28];7(3):16-25. Available from: https://jag.journalagent.com/jern/pdfs/JERN_7_3_16_25.pdf
• Çınar S, Unsal Barlas G, Ecevit Alpar S. Stressors and coping strategies in hemodialysis patients. Pak J Med Sci [Internet]. 2009[cited 2023 Dec 28];25(3):447-52. Avaliable from: https://pjms.com.pk/issues/aprjun209/pdf/22.article21.pdf
• Yeh SCJ, Chou HC. Coping strategies and stressors in patients with hemodialysis. Psychosom Med. 2007;69(2): 182-90. https://doi.org/10.1097/psy.0b013e318031cdcc
• Shafipour V, Alhani F, Kazemnejad A. A survey of the quality of life in patients undergoing hemodialysis and its association with depression, anxiety and stress. J Nurs Midwifery Sci [Internet]. 2015[cited 2023 Dec 28];2(2):29-35. Avaliable from: https://repository-api.brieflands.com/server/api/core/bitstreams/08fcbed5-e4b2-4f33-b9af-c3fea4bdf890/content
• Ahmad MM, Al Nazly EK. Hemodialysis: stressors and coping strategies. Psychol Health Med [Internet]. 2015[cited 2023 Dec 28];20(4):477-87. Available from: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25158058/
• Balım S, Çınar Pakyüz S. Hemodiyaliz hastalarının sıvı kısıtlamasına uyumlarının değerlendirilmesi. Nefro Hem Dergi [Internet]. 2016[cited 2023 Dec 28];11(1):34-42. Available from:https://dergipark.org.tr/tr/pub/hemsire/issue/34244/378428
• Biçer H, Yılmaz Karabulutlu E. Hemodiyaliz tedavisi alan hastaların öz yeterlik düzeyleri ve sıvı kontrolüne uyumlarının değerlendirilmesi. Hemşirelik Bilimi Dergisi [Internet]. 2020[cited 2023 Dec 28];3(2):1-9. Available from: https://dergipark. org.tr/tr/ pub/hbd/issue/59157/819640
• Yılmaz Karabulutlu E, Çayır Yılmaz M. Hemodiyaliz tedavisi alan bireylerin sıvı kısıtlamasına uyum düzeyleri. Acibadem Univ Saglik Bilim Derg [Internet]. 2019[cited 2023 Dec 28];10(3):390-98. Available from: http://journal.acibadem.edu.tr/tr/ pub/issue/61325/914579
• Beerappa H, Chandrababu R. Adherence to dietary and fluid restrictions among patients undergoing hemodialysis: an observational study. Clin Epidemiol Glob Health. 2019;7(1):127-30. https://doi.org/10.1016/j.cegh.2018.05.003
• Perdana M, Yen M. Factors associated with adherence to fluid restriction in patients undergoing hemodialysis in Indonesia. J Nurs Res. 2021;29(6):e182. https://doi.org/10.1097/jnr.0000000000000457
• Headley C. Nursing management acute kidney ınjury and chronic kidney disease. In: Lewis SL, Dirksen SR, Heitkemper M, Bucher L, eds. Medical-surgical nursing assessment and management of clinical problems. 9th ed. St. Louis: Elsevier Inc. Mosby; 2014.p.1101-32.
• Günalay S, Taşkıran E, Mergen H. Evaluation of dietary and fluid restriction non-adherence in patients on hemodialysis. FNG & Bilim Tıp Dergisi [Internet]. 2017[cited 2023 Dec 28];3(1):9-14. Available from: https://www.journalmeddbu.com/tur/ozet/61
• Putri NS, Sukartini T, Efendy F. Fluid adherence level among patients undergoing with hemodialysis. IJNHS [Internet]. 2019[cited 2023 Dec 28];2(4):320-22. Available from: https://www.ijnhs.net/index.php/ijnhs/article/view/133
• Niraj B, Lakshmi R, Sathish H. Dietary and fluid regime adherence in chronic kidney disease patients. J Caring Sci. 2018:7(1):17-20. https://doi.org/10.15171/jcs.2018.003
• Kulaksız AT, Arslan S. Hemodiyaliz tedavisi alan hastaların sıvı kısıtlamasına uyumu. STED [Internet]. 2018[cited 2023 Dec 28];27(6):407-14. Available from: https://dergipark.org.tr/tr/pub/sted/issue/42685/514703
• Qaddumi JAS, Al-Tell M, Almahmoud O, Issa DTN, Alamri MS, Maniago JD, et al. Physiological and psychosocial stressors among Palestinian hemodialysis patients: a cross-sectional study. Saudi J Health Sci. 2020;9:50-55. http://dx.doi.org/10.4103/sjhs.sjhs_88_19
• Albayrak Cosar A, Cinar Pakyuz S. Scale development study: the fluid control in hemodialysis patients. Jpn J Nurs Sci. 2016;13(1), 174-82. https://doi.org/10.1111/jjns.12083
• Mafi MH, Moghaddam Zeabadi S, Mafi M, Hosseini Golafshani SZ. Relationship between stressors and coping strategies in Iranian patients undergoing hemodialysis. Jundishapur J Chronic Dis Care. 2019;8(1):e84508. https://doi.org/10.5812/ jjcdc.84508
• Baldree KS, Murphy SP, Powers MJ. Stress identification and coping patterns in patients on hemodialysis. Nurs Res [Internet]. 1982[cited 2023 Dec 28];31(2), 107-12. Available from: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/6926648/
• Kara B. Hemodiyaliz stresör ölçeği'nin geçerlik ve güvenirlik çalışması. Zonguldak Sağlık Yüksekokulu Sağlık Eğitim Araştırma Derg [Internet]. 2006[cited 2023 Dec 28];2(2):64-71. Available from: https://search.trdizin.gov.tr/tr/yayin/detay/74684/
• Kılıç E. Roy adaptasyon modeline göre verilen eğitimin hemodiyaliz hastalarının stres, psikososyal uyum ve öz bakım gücüne etkisi. [dissertation]. Gaziantep Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü;2017.
• Bilgiç Ş, Pamuk Cebeci S. Relationship between stressors and comfort level in hemodialysis patients. Arc Health Sci Res. 2022;9:105-9. https://doi.org/10.54614/ArcHealthSciRes.2022.21146
• Elmoniem MMA. The perceived stressors and coping schemes of geriatric patients undergoing hemodialysis in Egypt. IOSR-JNHS [Internet]. 2019[cited 2023 Dec 28];8(4):59-69. Available from: https://www.iosrjournals.org/iosr-jnhs/papers/vol8-issue4/Series-1/F0804015969.pdf
• Abo El-Ata AB, Elmowafi RE, Berma AE, Wahba NMİ. Relation between stressors, coping strategies and self-efficacy among patients undergoıng hemodialysis. Port Said Scientific Journal of Nursing. 2021;8(1):122-41. https://doi.org/10.21608/pssjn. 2021.62243.1084
• Elgamal ASA, Saleh RH. Assessing the physiological, psychological stressors and coping strategies among hemodialysis patients in the Kingdom of Saudi Arabia. World Academy of Science, Engineering and Technology International Journal of Nursing and Health Sciences. 2019;13(2):69-73. https://doi.org/10.5281/zenodo.2571973
• Logan MS, Pelletier-Hibbert M, Hodgins M. Stressors and coping of in-hospital haemodialysis patients aged 65 years and over. J Adv Nurs. 2006;56(4):382-91. https://doi.org/10.1111/j.1365-2648.2006.04015.x
• Yeh SCJ, Huang CH, Chou HC, Wan TTH. Gender differences in stress and coping among elderly patients on hemodialysis. Sex Roles. 2009;60:44–56. https://doi.org/10.1007/s11199-008-9515-2
• Mok E, Tam B. Stressors and coping methods among chronic haemodialysis patients in Hong Kong. J Clin Nurs. 2001;10(4):503-11. https://doi.org/10.1046/j.1365-2702.2001.00500.x
• Şanlıtürk D, Ovayolu N, Kes D. Hemodiyaliz hastalarında sık karşılaşılan problemler ve çözüm önerileri. Nefro Hem Dergi [Internet]. 2018[cited 2023 Dec 28];13(1):17-25. Available from: https://dergipark.org.tr/tr/pub/hemsire/issue/34384/363161
• Flythe JE, Hilliard T, Lumby E, Castillo G, Orazi J, Abdel-Rahman EM, et al. Fostering innovation in symptom management among hemodialysis patients: paths forward for insomnia, muscle cramps, and fatigue. Clin J Am Soc Nephrol. 2019;14(1):150-60. https://doi.org/10.2215%2FCJN.07670618
• Kızılcık Özkan Z, Ünver S, Çetin B, Ecder T. Hemodiyaliz tedavisi alan hastaların sıvı kontrolüne yönelik uyumlarının belirlenmesi. Nefro Hem Dergi [Internet]. 2019[cited 2023 Dec 28];14(1):10-6. Available from: https://dergipark.org.tr/tr/ pub/hemsire/issue/42855/494658
• Koşar Şahin C, Çınar Pakyüz S, Dedeli Çaydam Ö. Hemodiyaliz tedavisi alan hastaların sıvı kısıtlamasına uyumları ve hasta aktifliği arasındaki ilişkinin değerlendirilmesi. Adnan Menderes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi [Internet]. 2018[cited 2023 Dec 28];2(3):126-37. Available from: https://dergipark.org.tr/tr/pub/amusbfd/issue/39612/457077
• Albayrak Coşar A. Ölçek geliştirme çalışması: hemodiyaliz hastalarında sıvı kontrolü. [dissertation]. Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü;2012.