The Paradigm of Tawḥīd in the Modern World: A Faith-based Approach to the Quest for a New Meaning and Future

Yıl 2025, Sayı: 53, 415 - 437, 15.06.2025

İsmail Polat

https://doi.org/10.30623/hij.1635300

Öz

In today's world, where globalization and technological advancements have led to a more interconnected global community, there is an increasing discourse on the desire, possibility, and pursuit of a new meaning and future for the existential orientations of individuals, societies, and humanity as a whole. In this context, modernity has brought about crises of meaning and concerns for the future at both individual and societal levels, and it is suggested that faith-based holistic systems of thought can provide powerful solutions to these crises and issues.
Undoubtedly, perceiving and understanding human beings, life, and the universe from a holistic perspective is of great importance. Such a perspective enables individuals and societies to overcome feelings of fragmentation and reorganize their lives within a meaningful framework. One of the holistic perspectives that offers various possibilities and openings is the belief in Tawḥīd (divine unity). As a faith-based holistic approach, Tawḥīd, which allows human beings to understand their existence, purposes, and relationships within a divine order, appears as a strong paradigm that can contribute to making individual and social life more meaningful and harmonious. If approached as a methodological phenomenon, the belief in Tawḥīd inevitably leads to a comprehensive understanding of life and the universe and fosters the desire to shape the future, life, individuals, society, and social structure in accordance with its intrinsic purpose. Therefore, in order to develop a new existential meaning and vision of the future for humanity, it is crucial to understand, interpret, and explain the belief in Tawḥīd in a manner faithful to its essence.
This study examines the transformative impact of the belief in Tawḥīd on individuals and society and explores its role in forming a new perspective on meaning and the future of human life at the individual, societal, and global levels. Within this framework, the study first discusses the conceptual framework of Tawḥīd, including its ontological, epistemological, and ethical dimensions. It then analyzes its influence on forming a new perspective on meaning and the future that can guide the lives of individuals, societies, and humanity. Using literature review and analytical methods within the boundaries it has defined, this study aims to reveal the effects of Tawḥīd in constructing a vision of meaning and future that allows humans to redefine their relationship with themselves, society, and the universe. By discussing the theoretical and practical dimensions of the belief in Tawḥīd and its impact on individual and societal transformation, the study seeks to contribute to the development of a faith-based model that can scientifically respond to the needs of the modern world. The findings of the study are as follows:
The belief in Tawḥīd provides a comprehensive framework for constructing a perspective on meaning and the future at the individual, societal, and global levels. For the individual, Tawḥīd offers existential confidence and self-assurance by fostering a sense of connection to a Creator. It guides the individual to shape life not merely on material interests but also on spiritual and moral values. At the societal level, Tawḥīd emphasizes values such as justice, compassion, solidarity, trust, responsibility, and consultation, thereby strengthening social bonds and contributing to the establishment of social peace. Especially the principle of justice allows for the construction of social order on a sustainable foundation. On a global scale, the belief in Tawḥīd offers comprehensive solutions to various crises, from environmental issues to cultural conflicts. It cultivates a sense of responsibility in humanity’s relationship with nature and promotes a common ground for engagement with different cultures and religions. Furthermore, it integrates science and technology with ethical values, guiding humanity toward building a beneficial and sustainable future. Ultimately, the belief in Tawḥīd is a system that addresses the relationship between the individual, society, and the universe from a holistic perspective, guiding humanity in its quest for existential meaning and offering hope for the future. In the face of the complex problems of the modern world, Tawḥīd maintains its relevance and significance as a universal principle by offering balance and solutions at both individual and societal levels.

Anahtar Kelimeler

Islamic Philosophy , The Tawḥīd Belief , Holistic Perspective , Ontology , Epistemology

Modern Dünyada Tevhid Paradigması: Yeni Bir Anlam ve Gelecek Arayışına İnanç Temelli Bir Yaklaşım

Öz

Küreselleşme ve teknolojik ilerlemelerin etkisiyle dünyanın birbirine daha entegre hale geldiği ve insanların ortak bir küresel topluluk içinde yaşadığı günümüz dünyasında bireyin, toplumun ve insanlığın varoluşsal yönelimlerine dair yeni bir anlam ve gelecek arayışı, isteği ve olabilirliği tartışılmaktadır. Bu bağlamda bireysel ve toplumsal düzeyde modernitenin beraberinde getirdiği anlam krizleri ve gelecek kaygısı gibi sorunlar gündeme gelmekte ve inanç temelli bütüncül düşünce sistemlerinin, bu krizlere ve sorunlara karşı güçlü bir çözüm modeli oluşturabileceği belirtilmektedir.
Hiç kuşkusuz insanı, hayatını ve evreni bütüncül bir perspektifte algılamak ve anlamak önemlidir. Zira böyle bir perspektif bireylerin ve toplumların parçalanmışlık hissini aşmalarına ve hayatlarını anlamlı bir çerçevede yeniden düzenlemelerine olanak sağlar. Bu bağlamda geniş bir yelpazede çeşitli imkânlar ve açılımlar sunan bütüncül perspektiflerden biri de tevhid inancıdır. İnsanın varoluşunu, amaçlarını ve ilişkilerini ilahi bir düzen çerçevesinde anlamasını sağlayan tevhid, inanç temelli bütüncül bir yaklaşım olarak, bireyin ve toplumun yaşamını daha anlamlı ve uyumlu bir biçimde düzenlemesine katkıda bulunabilecek güçlü bir paradigma olarak görünmektedir. Eğer metodolojik bir olgu olarak algılanırsa tevhid inancının hayata ve evrene ilişkin bütünsel bir kavrayış sunması, geleceği veya hayatı, bireyi, toplumu, toplumsal dokuyu kendi amacı doğrultusunda oluşturmak istemesi kaçınılmaz olur. Bu nedenle, insanlık için yeni bir varoluşsal anlam ve gelecek vizyonu geliştirebilmek adına, tevhid inancını özüne uygun bir biçimde kavramak, yorumlamak ve açıklamak önem arz etmektedir.
Bu çalışmada, tevhid inancının birey ve toplum üzerindeki dönüştürücü etkisi incelenmekte, insanın bireysel, toplumsal ve küresel düzlemdeki yaşamına dair yeni bir anlam ve gelecek perspektifi oluşturma sürecindeki rolü ele alınmaktadır. Bu çerçevede ilk olarak tevhid inancının kavramsal çerçevesi ve bu bağlamda bu inanç sisteminin ontolojik, epistemolojik ve etik boyutları, ardından da bireyin, toplumun ve insanlığın yaşamına yön verecek yeni bir anlam ve gelecek perspektifinin oluşmasındaki etkileri irdelenmektedir. Kendine çizdiği sınırlar dâhilinde literatür taraması ve analitik yöntem kullanılarak hazırlanan bu çalışma, insanın kendisi, toplumu ve evrenle ilişkisini yeniden tanımlamasına imkân tanıyan bir anlam ve gelecek tasavvurunun oluşmasında tevhid inancının etkilerini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Teorik ve pratik boyutlarıyla tevhid inancının bireysel ve toplumsal dönüşüm üzerindeki etkilerini tartışarak, modern dünyanın ihtiyaçlarına bilimsel bir çerçevede cevap verebilecek inanç temelli bir model geliştirmeye katkıda bulunabilmekle önemli görülen bu çalışma şu sonuçlara ulaşmıştır.
Tevhid inancı, birey, toplum ve dünya düzeyinde bir anlam ve gelecek perspektifi oluşturmada kapsamlı bir çerçeve sunmaktadır. Birey açısından tevhid, insanın kendisini bir yaratıcıya bağlı hissetmesini sağlayarak varoluşsal bir güven ve özgüven kazandırır. Bu inanç, bireyin hayatını sadece maddi çıkarlar değil, manevî ve ahlâkî değerler temelinde şekillendirmesine rehberlik eder. Toplum düzeyinde tevhid, adalet, merhamet, dayanışma, emanet, sorumluluk ve şura gibi değerleri merkeze alarak sosyal bağların güçlenmesine ve toplumsal barışın tesisine katkı sağlar. Özellikle adalet ilkesi, toplumsal düzenin sürdürülebilir bir temelde inşa edilmesine olanak tanır. Küresel ölçekte ise tevhid inancı, çevre sorunlarından kültürel çatışmalara kadar pek çok krize kapsamlı çözümler sunar. İnsanın doğayla ilişkisinde sorumluluk bilinci oluşturur ve farklı kültür ve dinlerle ortak bir zeminde buluşmayı teşvik eder. Bunun yanı sıra, bilim ve teknolojiyi etik değerlerle bütünleştirerek insanlık için hem faydalı hem de sürdürülebilir bir gelecek inşa etme yolunda rehberlik eder. Son olarak tevhid inancı; insanın kendisi, toplum ve evrenle olan ilişkisini bütüncül bir yaklaşımla ele alan, bireyin, toplumun ve insanlığın varoluşsal anlam arayışına rehberlik eden ve insana geleceğe dair umut vadeden bir sistemdir. Modern dünyanın karmaşık sorunları karşısında tevhid, bireysel ve toplumsal düzeyde denge ve çözüm önerileri sunarak evrensel bir ilke olarak güncelliğini ve önemini korumaktadır.

Anahtar Kelimeler

İslâm Felsefesi , Tevhid İnancı , Bütüncül Perspektif , Ontoloji , Epistemoloji

Kaynakça

• Açıkgenç, Alparslan. İslâm Düşüncesinde Bilgi ve Bilim. İstanbul: İSAM Yayınları, 1994.
• Akgündüz, Ahmet. Osmanlı Devleti'nde Sosyal Yardım ve Zekât Uygulamaları. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları, 2003.
• Altıntaş, Ramazan. “İslâm Düşüncesinde Tevhid ve Tefrika.” Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (1996), 111-121.
• Arslan, Ahmet. Felsefeye Giriş. Ankara: Vadi Yayınları, 1999.
• Attas, S. Nakib. Modern Çağ ve İslâmî Düşünüşün Problemler, çev. M. Erol Kılıç. İstanbul: İnsan Yayınları, 1989.
• Bauman, Zygmunt. Liquid Modernity. Polity Press, 2000.
• Bayraktar, Mehmet. İbnü’l-Arabî ve Vahdet-i Vücûd. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1990.
• Bîrûnî, Tahdidu Nihayati’l-Emakin, çev. Kıvameddin Burslan. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2013.
• Buharî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. el-Câmiu’s-Sahîh. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Ebû Hanîfe, en-Nu‘mân b. Sâbit. el-Fıkhü’l-ekber. şrh. Ali el-Karî. Beyrut: 1984.
• Erkal, Mustafa E. Sosyoloji. İstanbul: Der Yayınları, 2000.
• Fârâbî, Ebû Nasr Muhammed b. Muhammed b. Tarhan b. Uzluğ el-Fârâbî et-Türkî. “İhsâu’l-ulûm”. Mantığa Giriş Risâleleri, trc. Yaşar Aydınlı, 92-127. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2018.
• Frankl, Viktor E. Man's Search for Meaning. Beacon Press, 2006.
• Gazzâli, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed el-Gazzâlî et-Tusî. İhya-u Ulumiddin. Beyrut: Darü’l-Kütüb el-İlmiyye, 1993.
• Gazzâli, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed el-Gazzâlî et-Tusî. el-Mustasfâ min ilmi’l-usûl, thk. Muhammed Tâmir. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2011.
• Giddens, Anthony. Modernity and Self-Identity: Self and Society in the Late Modern Age. Stanford University Press, 1991.
• Heidegger, Martin. Being and Time, trans. by J. Stanbaugh. New York: State University of New York Press, 1996.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddîn Muhammed b. Alî b. Muhammed el-Arabî et-Tâî el-Hâtimî. Fusûsu’l-Hikem, çev. Nuri Gencosman. İstanbul, 1992.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddîn Muhammed b. Alî b. Muhammed el-Arabî et-Tâî el-Hâtimî. el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye. Nşr. Osman Yahya. Beyrut: Dâru’s-Sâdır, ts.
• İbn Rüşd, Ebu'l-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kurtubî. el-Keşf, nşr. Mustafa Abdülcevâd İmrânî. Kahire: y.y., 1968.
• İbn Rüşd, Ebu'l-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kurtubî. Faslü’l-Makal, çev. B. Karlıağa. İstanbul: İşaret, 1992.
• İbn Sînâ, Ebû Alî el-Hüseyn b. Abdillah b. Alî. Kitabü’ş-Şifa. Kahire: Darü’l-Maarif, 1981.
• İbn Sînâ, Ebû Alî el-Hüseyn b. Abdillah b. Alî. “Er Risaletu'l Arşiyye fi Hakiki't Tevhid ve İsbati'n Nübüvve”, Felsefe Metinleri, çev. Mahmut Kaya. İstanbul, 2007.
• İkbal, Muhammed. Rumuz-u Bihodi, çev. Ali Nihat Tarlan. İstanbul: Yenilik Basımevi, 1958.
• İkbal, Muhammed. The Reconstruction of Religious Thought in Islam. Stanford University Press, 2013.
• Kolektif. İslâm Düşüncesinde Adalet. Ed. Ömer Türker ve Yunus Kaplan. İstanbul: Fikir Kitap, 2024.
• Kur’ân Yolu Meâli. çev. Hayrettin Karaman vd. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 8. Basım, 2018.
• Marx, Karl. Economic and Philosophic Manuscripts of 1844, trans. Martin Milligan. Progress Publishers, 1977.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd el. Kitâbü’t-Tevhîd, nşr. Bekir Topaloğlu-Muhammed Aruçi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003.
• Menocal, Maria Rosa. Dünyanın İncisi: Endülüs Orta Çağ İspanyası’nda Örnek Bir Medeniyet, çev. Sinan Coşkun. İstanbul: Ketebe Yayınevi, 2020.
• Müslim, Ebû’l-Huseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. el-Câmi’u’s-Sahîh Mukaddime. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Nasr, Seyyid Hüseyin. İslâm Kozmoloji Öğretilerine Giriş, çev. Nazife Şişman. İstanbul: İnsan Yayınları, 1985.
• Nasr, Seyyid Hüseyin. Man and Nature: The Spiritual Crisis of Modern Man. Allen & Unwin, 1968.
• Nasr, Seyyid Hüseyin. The Heart of Islam: Enduring Values for Humanity. HarperOne, 2004.
• Nesefî, Ebu'l-Muîn Meymûn b. Muhammed. Bahru'l-Kelâm, thk. Muhammed Salih Farfûr. Dımaşk: Mektebetu Dari’l-Farfûr, 2000.
• Öz, Ruhullah. Tanrının Kimliği: Semavi Kitapların Betimledikleri Tanrı Tipolojileri. Hamidullah Avras (ed.). Ankara: İlâhiyât Yayınları, 2022.
• Râzi, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn er. Mefatihu’l-Gayb, thk. Seyyid İmran. Daru’l-Hadîs, Kahire, 2012, c. 13.
• Sardar, Ziauddin. Islamic Futures: The Shape of Ideas to Come. Mansell Publishing Limited, 1989.
• Seyfullah Sevim. İslâm Düşüncesinde Marifet ve İbn Arabî. İstanbul, 1997.
• Sezgin, Fuat. İslâm'da Bilim ve Teknik (5 Cilt Takım). İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları, 2018
• Şimşek, Osman. “7-19. Yüzyıl Sürecinde Tevhidi Düşünce’ye Göre Bilgi İnşa Etmedeki Öncü Türk-Bilgeleri”, 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum/Education And Society In The 21st Century 8/22 (2019), 17-52.
• Ülken, Hilmi Ziya. İslâm Düşüncesi. İstanbul: Ülken Yayınları, 1966.
• Weber, Max. The Protestant Ethic and the Spirit of Capitalism, trans. Talcott Parsons. Routledge, 1992.
• Yazır, Elmalılı Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. İstanbul: Eser Kitabevi, 1935-1938, Cilt 1.
• Quine, Willard Van Orman. Word and Object. Cambridge: MIT Press, 1960.