Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi Döneminde İç Güvenliğin Sağlanmasında İstiklal Mahkemelerinin Rolü

Yıl 2023, Cilt: 2 Sayı: 1, 53 - 62, 30.06.2023

Ulvi Ufuk Tosun

Öz

30 Ekim 1918’de imzalanan Mondros Mütarekesi’yle birlikte Osmanlı Devleti her açıdan İtilaf Devletlerinin denetimine girdi. Ülke toprakları yer yer işgal edilmeye başlandı. Ordunun büyük ölçüde terhis edilmesi sonucunda Anadolu’da büyük bir iç güvenlik sorunu meydana geldi. Eşkıyalık ve şekavet olaylarında büyük bir artış yaşandı. Öte yandan orduda kitleler hâlinde yaşanan firar hadiseleri, ülkedeki iç güvenlik sorununu daha da derinleştiriyordu. Çünkü birçok asker firarisi, eşkıya ve çete gruplarına katılıyordu. Yollar kesiliyor, haneler basılıyor; soygun, yağma ve sabotaj gibi polisiye vakalarla halkın huzur ve emniyeti ortadan kaldırılıyordu. 23 Nisan 1920’de açılan Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi, ülkede iç güvenlik sorununu çözmek amacıyla önemli adımlar attı. 29 Nisan 1920’de Hıyanet-i Vataniye Kanunu’nu çıkardı. Bu Kanun’dan beklenen sonucun alınamaması, bilhassa asker kaçakları için daha caydırıcı bir yaptırımın devreye sokulması gayesiyle 11 Eylül 1920’de Firariler Kanunu’nu kabul etti. Bu Kanun’u uygulamak üzere 18 Eylül 1920’de de İstiklâl Mahkemelerini kurdu. Bu mahkemeler vasıtasıyla hem askerî makamları ciddi şekilde düşündüren ordudaki firar problemi büyük oranda çözüldü hem de ülkedeki iç güvenlik sorunu bertaraf edildi.
Bu çalışmada Millî Mücadele Dönemi’nde kurulan İstiklâl Mahkemelerinin iç güvenlik sorununun çözümündeki rolü ortaya konulmak istendi.

Anahtar Kelimeler

İstiklal Mahkemeleri, Eşkiyalık, Şekavet, İç Güvenlik, Asker Firarileri

Kaynakça

• MSB Arşiv ve Askerî Tarih Daire Başkanlığı Arşivi
• Düstur, Üçüncü Tertip, C. 1, Ankara, 1953.
• İstiklâl Mahkemeleri, C. 1, TBMM Kütüphane ve Arşiv Hizmetleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2015.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Kavanin Mecmuası, C. 1, Ankara, 1943.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, 1. Devre, 1. İçtima Senesi, C. 4, Ankara, 1981.
• TBMM Gizli Celse Zabıtları, 1. Devre, 1. İçtima, C. 1, Ankara, 1985.
• TBMM GCZ, 1. Devre, 2. İçtima, C. 2, Ankara, 1985.
• Atatürk, Kemal, Nutuk 1919-1927, (Haz. Zeynep Korkmaz), Ankara, 2009.
• Aybars, Ergün, İstiklâl Mahkemeleri 1920-1923/1923-1927, İzmir, 2006.
• Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Resmî Yayınları, Türk İstiklâl Harbi, II’nci Cilt, Batı Cephesi, 4’ncü Kısım, Kütahya, Eskişehir Muharebeleri (15 Mayıs 1921-25 Temmuz 1921), Ankara, 1974.
• Kutlu, Cemil, Birinci Dönem Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin İç Güvenlikle İlgili Çıkardığı Kanun ve Kararnâmeler (23 Nisan 1920-16 Nisan 1923), Atatürk Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzurum, 1992.
• Sarıhan, Zeki, Kurtuluş Savaşı Günlüğü, C. III, (Açıklamalı Kronoloji), TBMM’den Sakarya Savaşı’na (23 Nisan 1920-22 Ağustos 1921), Ankara, 1995.
• Turgut (Der.), Hulusi, Atatürk’ün Sırdaşı Kılıç Ali’nin Anıları, İstanbul, 2015.
• Güneş, İhsan, “1920’de Seyyar Jandarma Müfrezelerinin Kurulması ve Bunların İç Güvenliğin Sağlanmasındaki Rolü”, Birinci Askeri Tarih Semineri Bildiriler II, Ankara, 1983, s. 203-215.
• Tosun, Ulvi Ufuk, Eskişehir İstiklâl Mahkemesi Karar Defterine Geçmiş Bazı Suç Çeşitleri”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı: 67, Erzurum, 2020, s. 601-614.