Positioning Religion and Spirituality in Homelessness: The Use of Religious and Spiritual Resources in Street Life

Yıl 2025, Cilt: 18 Sayı: 3, 701 - 720

Ayşegül Daşgın , Hakan Karaman , Ömer Miraç Yaman

https://doi.org/10.17218/hititsbd.1558882

Öz

Homelessness, the inevitable deprivation of basic needs such as housing, security, health and social integration is an extremely complex and multidimensional problem. In the face of this problem, religion and spirituality are seen as a strong source of support for homeless individuals. This study basically tried to understand the visibility of religion and spirituality in the street environment from the perspective of homeless individuals. Data were taken from 14 homeless individuals who experienced street life through in-depth interviews and 5 volunteers who had experience in providing assistance to the homeless. The data collected from the participants were classified under 3 themes: religion and worship practice of homeless individuals, religion and spirituality as a coping tool, and the role of mosques on the street. Accordingly, the study determined that the thoughts and practices of homeless individuals related to religious belief are negatively affected by the physical inadequacies of the street compared to the period before the street. The data suggest that religion and spirituality serve as essential resources in combating homelessness, while mosques function as natural hubs for street work. However, the services provided for homeless individuals take an important place in mosques where the religious and spiritual atmosphere is intensely felt. The data obtained indicate that religion and spirituality are considered to be an important resource in the fight against homelessness, and mosques are considered to be a natural center of street work. Therefore, it turns out that religion and spirituality should be used as an important resource in street work, and mosques should be positioned and supported effectively in street work.

Anahtar Kelimeler

Homelessness , religion , spirituality , combating homelessness , street work

Evsizlikte Din ve Maneviyatı Konumlandırmak: Sokak Yaşamında Dini ve Manevi Kaynakların Kullanımı

Öz

Evsizlik; barınma, sağlık, güvenlik ve sosyalleşme gibi temel ihtiyaçlardan kaçınılmaz şekilde mahrum kalınan karmaşık ve çok boyutlu bir sorundur. Bu sorun karşısında din ve maneviyat, evsiz bireyler için güçlü bir destek kaynağı olarak görülmektedir. Bu çalışma en temelde evsiz bireylerin gözünden sokak ortamında din ve maneviyatın etkinliğini anlamaya çalışmıştır. Derinlemesine mülakat aracılığıyla sokak yaşamını deneyimleyen evsiz 14 birey ve evsizlerle çalışma tecrübesine sahip beş gönüllüden veriler alınmıştır. Katılımcılardan alınan veriler, evsiz bireylerin “Din ve İbadet Pratiği”, “Baş Etme Aracı Olarak Din ve Maneviyat” ve “Camilerin Sokaktaki Rolü” olmak üzere üç tema altında tasnif edilmiştir. Buna göre evsiz bireylerin dini inanca ilişkin düşünce ve pratiklerinin sokak öncesindeki dönemle kıyaslandığında sokağın fiziksel yetersizliklerinden dolayı olumsuz etkilendiği belirlenmiştir. Diğer yandan din ve maneviyatın sokakta çeşitli zorluklarla başa çıkmada yardımcı olduğu görülürken, önleyici ve zarar azaltıcı bir rol oynadığı tespit edilmiştir. Bununla birlikte dini ve manevi atmosferin yoğun olarak hissedildiği camilerin, evsizlere yönelik hizmetlerde önemli bir aracı kurum olduğu belirlenmiştir. Ulaşılan veriler, evsizlikle mücadelede din ve maneviyatın önemli bir kaynak olduğunu ve camilerin sokak çalışmalarına sahiplik edebilecek doğal bir Merkez olduğunu göstermektedir. Dolayısıyla sokak çalışmalarında dini ve manevi unsurların daha etkin kullanılması ve camilerin sokak çalışmalarında daha aktif kuruluşlar olarak konumlandırılması ve desteklenmesi önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Evsizlik , din , maneviyat , evsizlikle mücadele , sokak çalışması

Etik Beyan

Çalışmanın etik kurul izni İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Sosyal ve Beşeri Bilimler Etik Kurulu’nun 05.03.2024 tarihli toplantısında görüşülmüş ve 2024/127 numaralı etik kurul onayıyla alınmıştır.

Kaynakça

• Akyıldız, Y. (2017). Dünyada ve Türkiye’de evsizlik ve uygulamaları. LAÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 8(1), 67-91. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/317268
• Akyıldız, Y. (2020). Evsizlere yönelik sosyal hizmet ihtiyacının ekosistem yaklaşımı bağlamında incelenmesi: İstanbul örneği, [Yayınlanmamış Doktora Tezi], Yalova Üniversitesi, Yalova.
• Altunışık, R., Coşkun, R., Bayraktaroğlu, S., & Yıldırım, E. (2010). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri SPSS uygulamalı. Sakarya: Sakarya Yayıncılık.
• Arvas, F. B. (2017). Öznel iyi-olma hali ile dini inançlar arasındaki ilişki üzerine bir inceleme. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 26(2), 165-201. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article- file/510841
• Barrow, S. M., Herman, D. B., Cordova, P., & Struening, E. L. (1999). Mortality among homeless shelter residents in New York City. American Journal of Public Health, 89(4), 529-534. https://doi.org/10.2105/AJPH.89.4.529
• Başkale, H. (2016). Nitel araştırmalarda geçerlik, güvenirlik ve örneklem büyüklüğünün belirlenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi, 9(1), 23-28. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/753041
• Belcher, J. R. (2003). Helping the homeless: what about the spirit of God? Pastoral Psikoloji, 51(3), 179-188. https://doi.org/10.1023/A:1021323123034
• Bodelan, M. (2016). Street social work: essence and specificity. Science and Education, (1), 28-31. https://doi.org/10.24195/2414-4665-2016-1-7
• Brush, B. S., & McGee, E. M. (2000). Evaluating the spiritual perspectives of homeless men in recovery. Applied Nursing Research, 13, 181–186. https://doi.org/10.1053/apnr.2000.9227
• Caton, C. L., Shrout, P., Eagle, P. F., Opler, L. A., Felix, A., & Dominguez, B. (1994). Risk factors for homelessness among schizophrenic men: a case-control study. American Journal of Public Health, 84(2), 265-270. https://doi.org/10.2105/AJPH.84.2.265
• Creswell, J.W. (2013). Araştırma deseni nitel, nicel ve karma yöntem yaklaşımları. Editör. Demir, S.B., Ankara: Eğiten Kitap.
• DiBlasio, F. A., & Proctor, J.H. (1993). Therapists and the clinical use of forgiveness. American Journal of Family Therapy, 21(2). 175-184. https://doi.org/10.1080/01926189308250915
• Douglas, A. N., Jimenez, S., Lin, H. J., & Frisman, L. K. (2008). Ethnic differences in the effects of spiritual well- being on long-term psychological and behavioral outcomes in a sample of homeless women. Cultural Diversity and Ethnic Minority Psychology, 14(4), 344-352. https://doi.org/10.1037/1099- 9809.14.4.344
• Ercan, Ş. (2024). Evsizler, İmamlar ve Caminin Dönüşümü: İstanbul Hz. Kaab Camii Örneği. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 44(2), 555-588. https://doi.org/10.26650/SJ.2024.44.2.0697
• Feinstein, D. (1997). Personal mythology and psychotherapy: Myth-making in psychological and spiritual development. American Journal of Orthopsychiatry, 67(4), 508-521. https://doi.org/10.1037/h0080251
• Görür, F. (2019). Yaşayan Cami Projesi ve Levent Uçkan. Erişim adresi: https://www.bidunyahaber.org/bir-imamdan- daha-fazlasi-levent-uckan/
• Gravell, C. (2013). Lost and found:faith and spirituality in the lives of homeless people. Westminister, UK, Lemos & Crane Associates. Erişim adresi: https://www.concordatwatch.eu/showdoc.php?org_id=40036&doc_id=4419
• Greene, J. A., Ball, K., Belcher, J. R., & McAlpine, C. (2003). Substance abuse, homelessness, developmental decision-making and spirituality: a women's health problem. Journal of Social Work Practice in the Addictions, 3(1), 39-56. https://doi.org/10.1300/J160v03n01_04
• Gürbüz, G. (2020). Yeni çağ inanışları: faaliyet alanları, etkileri ve görünümlerinin sosyolojik analizi (Antalya örneği), [Yüksek Lisans Tezi], Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sosyoloji Anabilim Dalı, Antalya.
• Haight, W. L. (1998). “Gathering the spirit” at First Baptist Church: Spirituality as a protective factor in the lives of African American children. Social Work, 43(3), 213-221. https://doi.org/10.1093/sw/43.3.213
• International Network of Social Street Workers, (2008). International Guide on the Methodology of Street Work throughout the World, Bruxelles, Dynamo international. Erişim adresi: https://dynamointernational.org/wp-content/uploads/2021/01/International-Guide-on-the-methodology-of- stree.pdf
• Işıkhan, V. (2004). Yaşlı evsizlere yönelik sosyal hizmet uygulamaları. Toplum ve Sosyal Hizmet, 15(2), 39-50. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/800950
• Işıkhan, V. (2006a) Ruh hastası evsiz kadınların sorunları ve sosyal hizmet yaklaşımları. Toplum ve Sosyal Hizmet Dergisi, 17(1), 37-52.Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/797085
• İlhan, Ö. G. N., & Ergün, Y. D. D. A. (2010). Evsizler ve toplum sağlığı. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 20(20), 79- 90. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/198085
• Karaalp, C. (2021). Kur’ân’da “Mescid” kavramı ve Türkiye’de cami hizmetlerinin iyileştirilmesi. Van İlahiyat Dergisi, 9(14), 64-90.Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1727898
• Karaman, H. (2024). Türkiye'de sosyal hizmet perspektifinden sokağın bir çalışma alanı olarak yeniden yorumu: İstanbul örneğinde bir saha araştırması, [Doktora Tezi], İstanbul Üniversitesi- Cerrahpaşa, İstanbul.
• Karataş, Z. (2015). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Manevi Temelli Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi, 1(1), 62-80. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/tushad/issue/31792/350444
• Karslı, N. (2019). Psikolojik iyi oluş ve dindarlık ilişkisi: Trabzon ilahiyat örneği. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (15), 173-205. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article- file/739491
• Kaya Kılıç, A. ve Aslantürk, H. (2019). Evsizlerin sosyo-demografik özellikleri ve sokak yaşam deneyimleri: Antalya örneği. Toplum ve Sosyal Hizmet, 30(2), 419-432. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/727707
• Kidd, S. A. (2004). “The walls were closing in, and we were trapped” A qualitative analysis of street youth suicide. Youth & Society, 36(1), 30-55. https://doi.org/10.1177/0044118X03261435
• Koehlmoos, T. P., Uddin, M. J., Ashraf, A., & Rashid, M. (2009). Homeless in Dhaka: violence, sexual harassment, and drug-abuse. Journal of Health, Population, and Nutrition, 27(4), 452. https://doi.org/10.3329/jhpn.v27i4.3389
• Koenig, H. G. (2012). Religion, spirituality, and health: The research and clinical implications. International Scholarly Research Notices, 2012(1), 278730. https://doi.org/10.5402/2012/278730
• Korkmaz, NE (2012). Tanrı'ya bağlanma ve iyi olma. Toplum Bilimleri Dergisi, 6(12), 95-112.
• Krefting, L. (1991). Rigor in qualitative research: The assessment of trustworthiness. The American Journal of Occupational Therapy, 45(3), 214-222. https://doi.org/10.5014/ajot.45.3.214
• Kubat, M. (2020). İslâm Toplumunun Birlik ve Beraberliğini Sağlama Merkezleri Olarak Câmi ve Mescidler. Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi, 10(2), 5-31. Erişim adresi: https://doi.org/10.20493/birtop.793588
• Kurnaz, Ş. (2013). Camilerin toplumsal kimlik ve değerlerin oluşmasındaki rolü, [Doktora Tezi], Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı Felsefe ve Din Bilimleri Programı, İzmir.
• Lee, B. A., & Farrell, C. R. (2003). Buddy, can you spare a dime? Homelessness, panhandling, and the public. Urban Affairs Review, 38(3), 299-324. Erişim adresi: https://citeseerx.ist.psu.edu/document?repid=rep1&type=pdf&doi=74e67d6adfd18cc8dfae4426daf24caea 014be77
• McEwen, M., & Nies, M. A. (2001). Community health nursing: promoting the health of populations. 3.Baskı, Community Health Nursing: Promoting the Health of Populations. Erişim adresi: https://repository.poltekkeskaltim.ac.id/563/1/Public%20Health%20Nursing%20(%20PDFDrive.com%20).pdf
• Morris, D. M., & Gordon, J. A. (2006). The role of the emergency department in the care of homeless and disadvantaged populations. Emergency Medicine Clinics, 24(4), 839-848. https://doi.org/10.1016/j.emc.2006.06.011
• Osmanoğlu, C. (2014). Din eğitiminin gelişimsel temeli olarak inanç. Bilimname, 27(2), 177-206. Erişim adresi: https://bilimname.erciyes.edu.tr/sayiEri%C5%9Fim%20adresi:lar/201402/20140208.pdf
• Özdemir, U. (2010). Evsizlik ve evsizlere genel bir bakış. Toplum ve Sosyal Hizmet, 21(2), 77-88. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/797235
• Pargament, K. I. (1997). The psychology of religion and coping: Theory, research, practice. New York: Guilford Press, 21-33, 167-197. https://is.muni.cz/el/phil/jaro2008/RLB246/um/K._I._Pargament_Chapters_2 7.pdf
• Piraino, A., Krema, G., Williams, S. M., & Ferrari, J. R. (2014). Hour of HOPE: A spiritual prayer program for homeless adults. Universal Psychology, 2, 1-4. Erişim adresi: https://www.hrpub.org/download/20131215/UJP1- 19400717.pdf
• Schanzer, B., Dominguez, B., Shrout, P. E., & Caton, C. L. (2007). Homelessness, health status, and health care use. American Journal of Public Health, 97(3), 464-469. https://doi.org/10.2105/AJPH.2005.076190
• Sennet, R. (2002). Ten ve taş, Çev:Tuncay Birkan, İstanbul: Metis Yayınları.
• Shuler, P., Gelberg, L., & Brown, M. (1994). The effects of spiritual/religious practices on psychological well-being among inner city homeless women. Nurse Practitioner Forum, 5(2), 106-113. Erişim adresi: https://europepmc.org/article/med/8012240
• Šikić-Mićanović, L. (2010). Homelessness and social exclusion in Croatia. European Journal of Homelessness, 4, 45-64. Retrieved from: https://www.feantsaresearch.org/download/article-2-2532037133574271106.pdf
• Siphai, E. B., & Arslan, T. (2021). Evsizlik sorununun pandemi ile ilişkisi ve Türkiye’deki izdüşümü. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 12(31), 972-987. https://doi.org/10.21076/Vizyoner.813781
• Snodgrass, J. L. (2014). Spirituality and homelessness: Implications for pastoral counseling. Pastoral Psychology, 63, 307-317. https://doi.org/10.1007/s11089-013-0550-8
• Somerville, P. (2013). Understanding homelessness. Housing Theory and Society, 30(4), 384-415. https://doi.org/10.1080/14036096.2012.756096
• Taşkaya, F. N. (2024). Manevi danışmanlık ve rehberlik perspektifinden nefs psikolojisinde ölüm. Türk Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Dergisi, (9), 101-138. https://dergipark.org.tr/en/pub/tmdrd/article/1466208
• Torchalla, I., Li, K., Strehlau, V., Linden, I. A., & Krausz, M. (2014). Religious participation and substance use behaviors in a Canadian sample of homeless people. Community Mental Health Journal, 50(7), 862–869. https://doi.org/10.1007/s10597-014-9705-z
• Watson, J., Crawley, J., & Kane, D. (2016). Social exclusion, health and hidden homelessness. Public Health, 139, 96-102. https://doi.org/10.1016/j.puhe.2016.05.017
• Williams, S., & Stickley, T. (2011). Stories from the streets: people's experiences of homelessness. Journal of Psychiatric and Mental Health Nursing, 18(5), 432-439. https://doi.org/10.1111/j.1365- 2850.2010.01676.x
• Yaylı, H. (2012). Küreselleşmenin kentler üzerine etkisi: “İstanbul örneği”. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 12(24), 331-356. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/288955
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri, Güncelleştirilmiş Geliştirilmiş 5. Baskı, Eğitimde Kuram ve Uygulama Dergisi, Ankara.
• Yılmaz, H. (2007). Hz. Peygamber döneminden günümüze kadınlar ve cami eğitimi. Değerler Eğitimi Dergisi, 5(14), 107-130. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/302526
• Yuca, Y. (2015). Türkiye'de geçmişten günümüze camilerin eğitim fonksiyonları, [Yüksek Lisans Tezi], Uludağ Üniversitesi, Bursa.