TÜRKİYE CUMHURİYETİ DEVLETİ'NE KARŞI İLK İSYAN: NASTURİ İSYANI

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 24, 316 - 334, 15.10.2024

Sezai Öztaş , Burcu Şentürk

https://doi.org/10.20304/humanitas.1528481

Öz

Tarihin her döneminde güçlü devletlerden biri olan Osmanlı Devleti, her zaman yabancı devletler tarafından bir tehdit olarak algılanmıştır. Osmanlı Devleti’nin zayıfladığı dönemde ise yabancı devletler, elde kalan toprakları da parçalama düşüncesi içerisine girmiş, Sevr Antlaşması’nı devlete dayatarak adeta devletin ölüm kağıdını eline vermişlerdir. Yapılan konferanslarda da devleti parçalayıp dağıtma düşüncesinde olduklarını bir kez daha su yüzüne çıkarmışlardır. Konu itibari ile yabancı devletlerin planlayıp, teşvik edip aynı zamanda da yardımda bulundukları isyanlar, devleti yıkmak ya da en azından devlet içerisinde karışıklıklar çıkmasının ve bunun sonucunda ise devletin iç işlerine müdahalede bulunulabilmesinin kapısını aralayan sağlam bir dayanak olarak gözükmektedir. Bunu devreye sokacak olan en önemli ülke de İngiltere olmuştur. İngiltere diğer devletlerin de desteğini alarak bu aşamada başrol oynamıştır. İngiltere, kendi çıkarları doğrultusunda Musul bölgesinin zengin petrol kaynaklarını elde tutmak, Osmanlı Devleti’ni bir sömürge haline getirmek düşüncesinde emperyalist politikalarına hizmet etmek için, bölgede Osmanlı Devleti himayesi altında Hakkâri’de yaşayan Nasturi adı verilen Hristiyan topluluk üzerinden bu işe başlamıştır. Nasturileri bağımsız bir devlet kurma hayali ile oyalayıp, aslında onları kendi çıkarları için kullanmıştır. Buna yönelik olarak da Nasturiler, Osmanlı Devleti döneminde 1915 Nasturi İsyanı’nı, Türkiye Cumhuriyeti Devleti döneminde ise, 1924 Nasturi İsyanı’nı başlatmıştır. İşler ilk bakışta planladığı gibi gitmiş olsa da gerek Osmanlı Devleti dönemindeki gerekse Türkiye Cumhuriyeti Devleti dönemindeki bu isyanlar kısa sürede bastırılabilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Nasturi, İsyan, İngiltere, Musul, Hakkâri

THE FIRST REBELLION AGAINST THE REPUBLIC OF TURKEY: 1924 NESTORIAN REBELLION

Öz

The Ottoman Empire, which had always been a powerful state throughout history, was often perceived as a threat by foreign powers. During the period of decline of the Ottoman Empire, however, foreign states sought to seize the remaining territories by imposing the Treaty of Sèvres, which symbolized the death warrant of the empire. These foreign powers revealed their intentions to dismantle the state in various subsequent conferences. Rebellions, which were planned, encouraged, and even supported by foreign powers, served as a solid pretext for destabilizing the state, potentially allowing for intervention in its internal affairs. The leading country in this strategy was the United Kingdom. With the support of other countries, the United Kingdom played a key role in this period. Driven by its imperialist agenda to control the rich oil resources of the Mosul region and transform the Ottoman Empire into a colony, the UK began to manipulate a Christian community in Hakkari, known as the Nestorians, who were under Ottoman rule. The British stalled the Nestorians with the dream of establishing an independent state but ultimately used them for their interests. In return for this strategy, the Nestorians launched the 1915 Nestorian Rebellion during the Ottoman period, followed by the 1924 Nestorian Rebellion during the Republic of Turkey. Although things seemed to go according to plan initially, these rebellions during both the Ottoman and Republican periods were swiftly suppressed.

Anahtar Kelimeler

Nestorian, rebellion, The United Kingdom, Mosul, Hakkâri

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (CDA/BOA)
• Yıldız Perakende Evrakı Umum Vilayetler Tahriratı (Y.PRK. UM) 27-64 (H.14.12.1310); 30-10 (H.09.12.1311).
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (CDA/BCA) Kararlar Daire Başkanlığı 30-18-1-1/10-32-1 (M. 29.06.1924).
• Muamelat Genel Müdürlüğü 30-10-0-0/112-756-15 (M. 27.10.1924).
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi (TBMM ZC), C.9, Birleşim 45, 18.10.1924. Gazeteler
• Hâkimiyet-i Milliye, Hakkâri’de Bir Hadise, 13 Ağustos 1924.
• Anzerlioğlu, Y. (1996). Nasturiler ve 1924 Ayaklanması [Yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Akgül, S., (2001). Musul sorunu ve Nasturi İsyanı. Ankara: Berikan Yayınları.
• Albayrak, K., (1997). Keldanîler ve Nasturîler. Ankara: Vadi Yayınları.
• Aluçlu, M. B., (2022). Nasturi ve Şeyh Said Ayaklanmalarında yabancı devletlerin doğrudan ve dolaylı etkileri. Akademik Hassasiyetler, 9(20), 567-584.
• Arvas, T. Z., (2015). Osmanlı belgelerinde Nasturi-Kürt aşiret anlaşmazlıkları (1856-1914). Karatekin Edebiyat Fakültesi Dergisi (KAREFAD), 5(5), 65-86.
• Bayburt, D., (2010a). Lozan Barış Konferansı ve Musul Meselesi görüşmelerinde Nasturilerin durumu. Atatürk Yolu Dergisi, 12(45), 1-36.
• Bayburt, D., (2010b). Millî Mücadele Dönemi’nde Süryaniler. Gazi Akademik Bakış, 3(6), 45-72.
• Bulut, F., (2005). Dar üçgende üç isyan, İstanbul: Evrensel Basım Yayın.
• Dalyan, M. G., (2009). 19. yüzyıl’da Nasturiler (İdari sosyal yapı ve siyasi ilişkileri) [Doktora tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Demir Görür, E., (2019). Hakkâri Sancağı’nda Nasturi olayları (1896-1897). Tarih İncelemeleri Dergisi, 34(2), 475-506.
• Demirtaş, B., (2021). Atatürk dönemi Cumhuriyet hükümetlerinin Doğu ve Güneydoğu Anadolu politikaları, Ankara: İksad Yayınları.
• Dinçel, Y., (2019). Büyük güçlerin kıskacındaki “küçük müttefik”: Birinci Dünya Savaşı’nda ve sonrasında Nasturiler [Yüksek lisans tezi, TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Dinçel, Y., (2022). Stratejik istihbarat kapsamında Nasturi isyanlarının değerlendirilmesi. Hitit Ekonomi ve Politika Dergisi, 2(1), 89-97.
• Hallı, R. (1972). Türkiye Cumhuriyeti’nde ayaklanmalar (1924-1938), Ankara: Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Resmi Yayınlarıç
• Henning, B., (2018). Narratives of the history of the Ottoman-Kurdish Bedirhani Family in imperial and post-imperial contexts continuities and changes. Bamberg: University of Bamberg Press.
• Jwaideh, W., (2006). Kurdish national movement: Its origins and development. New York: Syracuse University Press.
• Kaymaz, İ. Ş. (2007). Aldatılan bir halkın trajedisi Asuriler (Süryaniler). Akademik Orta Doğu, 1(2), 109-135.
• Kılıç, S. (2008). Musul Sorunu ve Lozan. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 24(71), 319-340.
• Korkmaz, E., (2021). 1914-1924 yılları arasında Hakkari’de Nasturi olayları sosyo-politik bir analiz, Van: Peywend Yayınları.
• Köse, R. (2020). Cumhuriyet'in ilk on yılında doğu vilayetlerinde emniyet ve asayişi sağlama faaliyetleri. History Studies, 12(3), 1259-1292.
• Sakin, S. & KAPCI, H. Z., (2013). İngiltere, Nasturiler ve iç toprak projesi (1919-1922), Tarih Çalışmaları Uluslararası Tarih Dergisi, 5(5), 207-224.
• Şimşir, B. N. (2005). Musul Sorunu ve Türkiye-İngiltere-Irak ilişkileri. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 21(63), 859-916.
• Yazıcı, N. (2023). Atatürk döneminde meydana gelen ayaklanmalar (1924-1938). Atatürk Ansiklopedisi, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/ataturk-doneminde-meydana-gelen-ayaklanmalar-1924-1938/ (Erişim Tarihi: 11.04.2023).
• Yılmaz, A., (2013). XX. yüzyılın başında Nasturiler: Kültürleri, Kürtler ve merkezi otorite ile ilişkileri. International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8(5), 225-242.
• Yılmaz, A., (2015). Osmanlı ve Cumhuriyet döneminde Nasturi ayaklanmaları. Tarih Okulu Dergisi (TOD), 21, 107-129.