Türkiye ve Yunanistan Arasında Ege Adalarının Durumu Hakkındaki Uyuşmazlıklar Üzerine İnceleme

Yıl 2023, Osmanlı'dan Günümüze Balkanlar, 12 - 27, 20.10.2023

Fuat Bozyel

https://doi.org/10.33709/ictimaiyat.1222572

Öz

Özet
Bu çalışma, Türkiye ve Yunanistan arasında uzun süredir devam eden Ege Adaları uyuşmazlığını incelemeyi amaçlamaktadır. Çalışma söz konusu uyuşmazlığı tüm yönleri ile ele almamaktadır. Çalışmanın ana odağı egedeki durumu belirsiz adaların durumu, iki ülkenin karasuları ve kıta sahanlığı sorunlarının çözümü üzerine yoğunlaşmaktadır. Lozan Barış Antlaşması ve Paris Barış Antlaşması yorumlandığında, açıkça zikredilmeyen adaların Türkiye Cumhuriyeti’ne ait olduğu anlaşılmaktadır. Bu kapsamda Ege’de 150 ada, adacık ya da kayalık bulunmaktadır. İki ülkenin kıta sahanlığı uyuşmazlığının çözüme kavuşturulması konusunda, Uluslararası Adalet Divanı kararları incelenmelidir. Bu çerçevede mahkeme, ortay hat prensibinin her davada uygulanamayacağını ve hakkaniyete uygun çözümlerle sorunun çözülmesi gerektiğini vurgulamaktadır. Bu noktada coğrafi, hukuki ve siyasi şartlar dikkate alınmalıdır.
Giriş
Türkiye Cumhuriyeti, Osmanlı İmparatorluğu’nun kadim mirasını devralmış bir devlettir. Bu yönüyle tarihi ve coğrafi bir misyonu ve geçmişten tevarüs ettiği bir politik vizyonu bulunmaktadır. Bu çerçevede, imparatorluk bakiyesi olarak telakki edilen, eski tabiyetleri ve bugünün komşu devletleri ile de bu çerçevede geliştirdiği ikili ve bölgesel ilişkileri bulunmaktadır. Fakat aynı komşu ülkeler ile Türkiye arasında, yine geçmişten miras kalan ve çözüm bekleyen problemler de bulunmaktadır. Bunlardan biri de Yunanistan ile, 1829 yılında bağımsızlık kazanmasından itibaren, önce Osmanlı ve sonrasında Türkiye Cumhuriyeti arasında tecrübe edilen Ege Denizi hâkimiyeti meselesidir.
Yunanistan, antik Yunan medeniyetinden başlayarak Ege Denizi’nde 3000 yıllık bir geçmişi olduğunu ve bu nedenle Ege’nin bir “Yunan Gölü” olduğunu savunmaktadır. Bu çerçevede Yunanistan, Ege Denizi’ndeki egemenlik alanını genişletebilmek adına, karasularını 6 milden 12 mile çıkarmayı amaç edinmektedir. Ayrıca Ege Denizi’nde bulunan pek çok irili ufaklı ada, adacık ve kayalıklarının ana karaya bağlı olduğunu, dolayısıyla egemenliğinin başlangıç noktalarının da bu adalardan itibaren sayılması gerektiğini iddia etmektedir. Kaldı ki Lozan ve Paris Barış Antlaşmaları ile açıkça zikredilmemiş pek çok adanın da kendisine ait olduğunu iddia etmektedir. Açıktır ki bu iddia, deniz sınırlarının önemli bir kısmını teşkil eden Türkiye’nin Ege Denizi üzerindeki egemenlik haklarını ve kullanım imkânlarını önemli ölçüde sınırlandıracak bir iddia olarak karşımıza çıkmaktadır.
Çalışma, yukarıda adı geçen iki iddia hakkında Türkiye ve Yunanistan’ın iddialarını incelemeyi amaçlamaktadır. Çalışmanın “I. Devlet Kavramı ve Devletin ‘Deniz Ülkesi’” başlığı altında öncelikle devletin tanımı ve devletlerin ülkesini oluşturan deniz sınırlarının ne olduğu, bu çerçevede alanı ilgilendiren “karasuları”, “kıta sahanlığı” ve “münhasır ekonomik bölge” gibi terimler izah edilmektedir. Akabinde ise “II. Ege Denizi’nde Yunanistan ve Türkiye’nin İddiaları” başlığı altında, bu terminolojiden hareketle iki ülkenin iddiaları incelenmektedir. Son olarak “III. Uluslararası Yargı Kararları Çerçevesinde Konunun İncelenmesi” başlığı ile konuya dair Uluslararası Adalet Divanı kararlarından örneklere değinilerek konu tahlil edilmiştir.
Sonuç
Çalışma Türkiye ve Yunanistan’ın Ege Denizi üzerindeki uyuşmazlıklarının adaların sahipliği ve ülkelerin karasuları hakkındaki görünümlerini incelemiştir. Bu çerçevede bazı sonuçlara ulaşılmıştır. Bu sonuçlardan birincisi, uyuşmazlıkların öncelikle Türkiye ve Yunanistan arasında gerçekleştirilecek antlaşmalar sonucuyla çözüme kavuşturulması gerekmektedir.
Çalışmanın ulaştığı ikinci sonuç sahipsiz adalar ile ilgilidir. Hem Lozan Barış Antlaşması hem de Paris Barış Antlaşması’nda belirli adalar, belirli ülkelere verilmiş iken pek çok ada ismen zikredilmemiştir. Bu zikredilmeyen adalar ile ilgili olarak Türkiye ve İtalya arasında yapılan 1932 tarihli antlaşmalar ise yürürlüğe girmemiştir. Dolayısıyla hareketsizlik, önceki statükoyu geçerli kılar. Bu ise bu adalaların Osmanlı İmparatorluğu’na ait olması, dolayısıyla Türkiye’ye devredildiği gerçeğidir.
Yunanistan’ın karasuları ile ilgili tek taraflı olarak 6 millik sınırılı 12 mile çıkarma yetkisi bulunmaktadır. Türkiye’nin “yarı-kapalı” deniz iddiaları, sözleşmelerin hazırlık aşamalarından görüldüğü üzere ne yazık ki kabul görmemiştir. Fakat 12 mil şeklinde karasularının ilan edilmesi durumunda Ege Denizi neredeyse tamamen Yunanistan’ın egemenliğine girecektir. Dolayısıyla hem karasuları konusunda hem de iki ülkenin kıta sahanlığı konularında UAD’ın kararları çerçevesinde ortay hat ya da eşit uzaklık prensipleri uygulama alanı bulamaz. Bunun yerine iki ülkenin de menfaatine olacak şekilde hakkaniyetli bir bölüşüm tercih edilmelidir.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Yunanistan, Ede Adaları, Ortay Hat, Hakkaniyet, Turkey, Greece, Aegean Islands, Median Line, Justice

An Evaluation on Dispute Between Turkey and Greece About the Situation of Aegean Islands

Öz

Abstract
This study aims to investigate the disputes, which has lasted for a long time, between Turkey and Greece on Aegean Islands. The study doesn’t handle the dispute in all its parts. The study focuses on resolution of disputes about islands which their legal status are uncertain, territorial waters of these countries and their continental shelfs.Loussane When one interpreted the Peace Agreement and Paris Peace Agreement, it is obviously seen that the legally uncertain islands are belong to Turkey. In the context, Aegea Sea has 150 islands, small islands or rocks. On the issue about dispute of continental shelf between two country, decisions of International Court of Justice should be examined. On the context, the court emphasizes that the equidistance or median line principle cannot be implemented for all of disputations and the problems should be solved by resolutions based on justice. For that point, geographical, legal and political situations should be taken into considered.

Anahtar Kelimeler

Turkey, Greece, Aegean Islands, Median Line, Justice

Kaynakça

• Acer, Y. (2021, Haziran). Uluslararası yargı kararları ışığında doğu akdeniz’de sınırlandırma sorunları ve adaların etkisi. İçinde Ünüvar N. (Ed.), Doğu Akdeniz sempozyumu-Doğu Akdeniz sorunlarına hukuki ve siyasi yaklaşım ile Türkiye Büyük Millet Meclisinin çözümdeki muhtemel rolü, Ankara: TBMM Basımevi. ss. 87-112. [Erişim: https://www5.tbmm.gov.tr/yayinlar/2021/Dogu_Akdeniz_Sempozyumu.pdf ]
• Acer, Y. (2022). Aegean tension Greece’s policy and legal distortions. İstanbul: Seta Yayınları. Akbulut, İ. (2015). Devlet, unsurları ve kişiliği. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 111(219), 159 - 178.
• Anayurt, Ö. (2021). Anayasa hukuku genel kısım, Ankara: Seçkin Kitabevi.
• Ay, H. ve Uçar, Ö. (2015). Devletin gelişim süreci. İşletme Fakültesi Dergisi, 16 (2), 195-206.
• Başdemir, M. M. (2006). Avrupa Birliği ve müzakere sürecinde Türkiye ile Yunanistan arasındaki karasuları ve hava sahasının genişliği sorunları. (Yüksek Lisans Tezi). Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır. Başgil, A. F. (1946). Devlet nedir? Realist bir tanım denemesi. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 12 (4), 981-990.
• Başgil, A. F. (1947). Devletin ülke unsuru: Ülke ile devlet birliği arasındaki münasebetin hukuki ve sosyolojik mana ve mahiyeti üzerinde bir izah denemesi. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 13 (4), 1261-1281.
• Bonavita, M. (2019). Contemporary strategies and conflicts in the Aegean Sea region [Erişim: 12.08.2023https://www.ieee.es/Galerias/fichero/docs_opinion/2019/DIEEEO39_2019MAUBON-Egeo_ENG.pdf ] Cin, T. (2000). Türkiye ve Yunanistan bakımından Ege’deki karasuları genişliği sorunu, Ankara: Seçkin Yayınevi.
• Dağıstanlı, H. (2006). Ege kıta sahanlığı uyuşmazlığı. (Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Eren, A. (2021). Anayasa hukuku dersleri, Ankara: Seçkin Kitabevi.
• Ertuğrul, Ü. E. (2017). Birleşmiş Milletler deniz hukuku sözleşmesine göre kıyı devletinin egemen hakları. Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 21 (1), 41-81.
• Franz, E. (1975). Yunanistan ve Türkiye arasında Ege denizi kıta sahanlığı üzerindeki hak iddiasından doğan tartışma, Bilimsel Madencilik Dergisi, 14 (1), 1-20.
• Gözler, K. (2011). Anayasa hukukunun genel teorisi, Cilt I, Bursa: Ekin Kitabevi.
• Halog, J. (2021). Expansion in the Aegean Sea? Of the could and should in Mediterranean territorial waters. Völkerrechtsblog, [Erişim: 9.8.2022; https://voelkerrechtsblog.org/expansion-in-the-aegean-sea/ ]
• Harari, Y. N. (2015). Hayvanlardan tanrılara sapiens, (E. Genç, Çev.), İstanbul: Kolektif Yayınları.
• Hayta, N. (2006). Ege adaları sorunu, Ankara: Gazi Kitabevi.
• International Court of Justice, North Sea Continental Shelf (Federal Republic of Germany/Netherlands). (26 Nisan 1968). [Erişim: 10.8.2022, https://www.icj-cij.org/sites/default/files/case-related/52/9331.pdf ]
• İnan, Y ve Acer, Y, (2004). The Aegean Disputes. The Europeanization of Turkey's security policy: prospects and pitfalls. Foreign Policy Institute. [Erişim: http://repository.bilkent.edu.tr/bitstream/handle/11693/51070/The_Aegean_disputes.pdf?sequence=1&isAllowed=y ]
• Karataş, S. (2015). Münhasır ekonomik bölge üzerinde üçüncü devletlerin hak ve yetkileri. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 23 (2), 79-110.
• Karğın, Ş. (2010). Ege adaları’nın hukuksal statüsü Ege sorunları. (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Locke, J. (2019). Yönetim üzerine ikinci deneme. (F. Bakırcı, Çev.) İstanbul: Serbest Kitaplar. Oppenheimer, F. (1984). Devlet, İstanbul: Sistem Ofset Matbaacılık Yayıncılık.
• Özkan, ÖA. (2015). Kıta sahanlığının sınırlandırılmasında uluslararası uygulamalar: Sözleşmeler, içtihat ve doktrin, The Journal of Academic Social Science Studies. (31), 367-386.
• Pazarcı, H. (2010). Uluslararası hukuk, Ankara: Turhan Kitabevi.
• Pazarcı, H. (1988). Ege adalarının hukuksal statüsü. Ankara Üniversitesi SBF, 43 (3), 151-162. Republic of Türkiye Ministry of Foreign Affairs, Backround Note on Aegean Dispute. [Erişim: 10.8.2022, https://www.mfa.gov.tr/background-note-on-aegean-dispute.en.mfa ].
• Siousiouras, P., & Chrysochou, G. (2014). The aegean dispute in the context of contemporary judicial decisions on maritime delimitation. Laws, 3(1), 12-49.
• Strati, A. (2000). Greece and the law of the sea: a Greek perspective. İçinde chircop, A. (Ed.) The aegean sea after the cold war, New York: Springer Publishing. ss. 89-102.
• Şen, Y. F. (2015). Türk dış politikası 1991-2015. İstanbul: Der Yayınları.
• Toluner, S. (1987). Limmi adası’nın hukuki statüsü ve Montreux Boğazlar Konvansiyonu. İstanbul: milletlerarası hukuk ve milletlerarası münasebetler araştırma ve uygulama merkezi. [Erişim: https://cdn.istanbul.edu.tr/file/JTA6CLJ8T5/2D16F9DEC1054F799BC24F24B5C3FC2C ]
• Turkey Gazette, (2022). With us and eu support, greece openly plans to attack turkey amid ukraine war, [Erişim: 12.8.2022, https://turkeygazette.com/with-us-and-eu-support-greece-openly-plans-to-attack-turkey-amid-ukraine-war/]
• Vassalotti, J. (2011). Rough seas: the Greek-Turkish Aegean Sea dispute and ıdeas for resolution. Loyola of Los Angeles International and Comparative Law Review. 33. 387-399.
• Washington Post, (2020). Amid Mediterreanean tensions, retired Turkish admiral graps the spotlight touting supremacy at sea. [Erişim: 16.8.2022, https://www.washingtonpost.com/world/middle_east/turkey-greece-blue-homeland/2020/09/26/15cf7afe-fc3b-11ea-830c-a160b331ca62_story.html ]
• Yaycı, C. (2012), Doğu Akdeniz’de deniz yetki alanlarının paylaşılması sorunu ve Türkiye. Bilge Strateji, 4 (6), 1-70.
• Yenigün, C. (1998). Türkiye ve Yunanistan arasında Ege denizcilik sorunları. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları.