Demografik Dönüşüm ve Aile: Türkiye Nüfus Dinamiklerinin Aile Yapısına ve Sosyal Politikaya Etkileri

Yıl 2025, Sayı: Aile Özel Sayısı, 343 - 360, 30.09.2025

Faruk Selahattin Yolcu

https://doi.org/10.33709/ictimaiyat.1727560

Öz

Günümüzde demografik dönüşüm, nüfus göstergelerindeki değişimlerin ötesine geçerek aile kurumunun işleyişi ile biçimsel yapısını dönüştürmekte ve sosyal politika alanında belirgin kırılmalara yol açmaktadır. Türkiye özelinde değerlendirildiğinde, doğurganlık oranlarının sürdürülebilirlik eşiğinin altına düşmesi, genç nüfusun azalması ve yaşlı nüfus oranının hızla artması gibi eğilimler hem geleneksel aile modellerini sarsmakta hem de sosyal refah sistemlerinde yeniden yapılanma ihtiyacını gündeme getirmektedir. Bu çalışma, söz konusu bu dönüşümün aile yapısı üzerindeki etkilerini ve sosyal politikalara yansımalarını çok boyutlu biçimde analiz etmeyi amaçlamaktadır. Çalışma, ikincil veri analizi ve betimsel analiz yöntemleri temelinde yapılandırılmış; Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), Avrupa Birliği İstatistik Ofisi (Eurostat), T.C. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı ve T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı gibi kurumsal aktörlerin yayımladığı 2000-2025 yılları arasına ait istatistikî veriler, strateji belgeleri ve politika raporları araştırmanın temel veri setini oluşturmuştur. Veriler, demografik dönüşüm kuramı çerçevesinde sınıflandırılarak, geniş aileden çekirdek aileye geçiş, boşanma oranlarındaki artış, bireyselleşmenin yaygınlaşması, yaşlı bakım emeğinin yeniden dağılımı gibi yapısal değişkenler üzerinden analiz edilmiştir. Ek olarak, doğum yardımları, Aile ve Gençlik Fonu ve bakım destekleri gibi sosyal politika araçlarının etkililiği değerlendirilmiştir. Elde edilen bulgular, sosyal politikaların sadece nüfus artışı hedefiyle değil, aile içi dayanışmayı güçlendiren ve sosyal adaleti önceleyen bir yaklaşımla yeniden tasarlanması gerektiğine işaret etmektedir

Anahtar Kelimeler

Demografik Dönüşüm , Aile Yapısı , Sosyal Politika , Nüfus Politikası , Türkiye.

Etik Beyan

Yazar(lar), çalışmanın hazırlanma sürecinde etik ilkelere uyduklarını beyan etmiştir.

Demographic Transformation and Family: The Effects of Türkiye’s Population Dynamics on Family Structure and Social Policy

Öz

Demographic transformation today is not limited to changes in population indicators, but also transforms the functioning and formal structure of the family institution, leading to disruptions in the field of social policy. In Türkiye, the decline in fertility rates below the sustainability threshold, the decrease in the young population, and the increase in the elderly population are shaking traditional family models and bringing the need for restructuring welfare systems to the agenda. The study is based on secondary data analysis and descriptive methods, using data from the Turkish Statistical Institute (TUIK), Eurostat, the Ministry of Family and Social Services, and the Presidency of Strategy and Budget for the period 2000-2025. The data were examined within the framework of demographic transition theory, focusing on the transition from extended to nuclear families, the increase in divorce, individualisation, and the redistribution of elderly care labour. Furthermore, the effectiveness of policy instruments such as birth grants, the Family and Youth Fund, and care support has been evaluated. The findings indicate that social policies should focus not only on population growth but also on strengthening family solidarity and social justice.

Anahtar Kelimeler

Demographic Transformation , Family Structure , Social Policy , Population Policy , Türkiye

Etik Beyan

The author(s) declared that they complied with ethical principles during the preparation of the study.

Kaynakça

• Akış, A. G. (2023). Türkiye aile yapısı araştırmalarında yaşlı bakımı. Yaşlanma ve Toplum, 6, 50-54.
• Akkan, B. & Şanlı C. C. (2023). Kurumsal bakım çalışanlarının gözünden bakım emeği ve pandemi sonrası uzun dönemli yaşlı bakımı: niteliksel bir araştırma. Çalışma ve Toplum, 1(76), 303-336.
• Akkaya, M. A. (2025). Türkiye’nin azalan doğurganlık oranı ve Nüfus Politikaları Kurulu’nun Değerlendirilmesi. Sosyal, Beşeri ve İdari Bilimler Dergisi, 8(4), 286–304. https://doi.org/10.26677/TR1010.2025.1537.
• Anadolu Ajansı (2025). 10 soruda "Aile Yılı desteklerinin merak edilenleri. Erişim adresi: https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/10-soruda-aile-yili-desteklerinin-merak-edilenleri/3449958.
• Arslan, M. (2018). Türkiye aile politikalarına dair bir değerlendirme. Sosyal Bilimler Elektronik Dergisi, 2(2), 20-42.
• Boslaugh, S. (2007). Secondary data sources for public health: a practical guide. Cambridge University Press.
• Cafrı, R. & Çukadar, Ö. P. (2018). Boşanmanın sosyo-ekonomik nedenleri üzerine mekânsal ekonometrik bir inceleme. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, (Prof. Dr. Harun Terzi Özel Sayısı), 407-424.
• Caldwell, J. C. (2006). Demographic theory: a long view. ın: demographic transition theory. Springer, Dordrecht. 301-320. https://doi.org/10.1007/978-1-4020-4498-413.
• Çelik, E. & Erkilet, G. (2019). Evlilik kaygısı ölçeğinin geliştirilmesi: geçerlik ve güvenirlik çalışması. Ege Bilimsel Araştırmalar Dergisi, 2(1), 47-57.
• Çok, F., Özdoğan, H. K., Berber, K., Yeler, Z. (2023). Yetişkinliğe geçiş sürecinde gelişimsel bir kriz: çeyrek yaşam krizi. Humanistic Perspective, 5(2), 898-920. https://doi.org/10.47793/hp.1253697.
• Demir, O. (2016). Nüfus politikaları ve Çin, Fransa ve Türkiye örneklerinin değerlendirilmesi. Social Sciences, 11(1), 41-61.
• Engin, M. (2022). Türkiye’de aile yapısının dönüşümü: sorunlar ve beklentiler. Uluslararası Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi, 2(1), 123-136.
• Eren, S. S. & Özdemir, N. E. (2024). Aile politikaları ekseninde Türkiye’de yeni muhafazakârlık ve sosyal refah muhafazakârlığı. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 14(2), 637-657. https://doi.org/10.48146/odusobiad.1271634.
• Hürriyet Gazetesi, (2025). 3 çocuk sahibi olan kadınlara memurluk teklifi. Erişim adresi: https://www.hurriyet.com.tr/bilgi/galeri-3-cocuk-doguran-annelere-memurluk-mu-verilecek-3-cocuk-sahibi-kadinlar-memur-olsun-teklifi-meclise-sunuldu-42796967.
• Kayacan, E. (2022). Türkiye’nin nüfus politikalarındaki değişimin kalkınma planları üzerinden değerlendirilmesi. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 22(54), 107-139. https://doi.org/10.21560/spcd.vi.1081252.
• Köse, M. & Sertkaya Doğan, Ö. (2022). Nüfus politikaları bağlamında Türkiye nüfusunun demografik dönüşümü, yapısal değişimi ve geleceği. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 74, 247-267.
• Notesteın, F. W. (1982). Demography in the United States: A partial account of the development of the field. Population and Development Review, 8(4), 651-687.
• NTV, (2009). Erdoğan: İş işten geçmeden en az 3 çocuk. Erişim adresi: https://www.ntv.com.tr/turkiye/erdogan-is-isten-gecmeden-en-az-3-cocuk%2CZEQhCeWHVkS06lEDhd72Ng.
• Sakman, E. (2021). Gönüllü çocuksuzluk: çocuk sahibi olmama kararının altında yatan faktörler ve karşılaşılan tepkiler hakkında bir derleme. Psikoloji Çalışmaları, 41(1), 83-109.
• Sloman, K. N. (2010). Research trends in descriptive analysis. The Behavior Analyst Today, 11(1), 20.
• Szreter, S. (1993). The idea of demographic transition and the study of fertility change: a critical intellectual history. Population and Development Review, 19(4), 659-701.
• T.C. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, (2024). Evlenecek gençlerin desteklenmesi projesi. Erişim adresi: https://www.aile.gov.tr/duyurular/evlenecek-genclerin-desteklenmesi-projesi/.
• T.C. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, (2025, a). 2025 Doğum yardımı ödemeleri mayısta annelerin hesaplarına yatırılacak. Erişim adresi: https://www.aile.gov.tr/duyurular/evlenecek-genclerin-desteklenmesi-projesi/.
• T.C. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, (2025, b). Eşi vefat etmiş kadınlara yönelik konut destek programı kapsamında yapılan konutların incelenmesi. Erişim adresi: https://www.aile.gov.tr/erzurum/haberler/esi-vefat-etmis-kadinlara-yonelik-konut-destek-programi-kapsaminda-yapilan-konutlarin-incelenmesi/.
• T.C. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, (2025, c). Evde bakım yardımı ödemeleri hak sahiplerinin hesaplarına artışlı şekilde yatırıldı. Erişim adresi: https://www.aile.gov.tr/haberler/evde-bakim-yardimi-odemeleri-hak-sahiplerinin-hesaplarina-artisli-sekilde-yatirildi.
• TÜİK, (2024). İstatistiklerle gençlik. Erişim adresi: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Istatistiklerle-Genclik-2023-53677.
• TÜİK, (2025, a). Avrupa Birliği İstatistik Ofisi (Eurostat) Veri Tabanı 2023. Erişim adresi: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Dogum-Istatistikleri-2023-53708.
• TÜİK, (2025, b). Doğum istatistikleri, 2024. Erişim adresi: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Dogum-Istatistikleri-2023-53708.
• TÜİK, (2025, c). Evlenme ve boşanma istatistikleri, 2024. Erişim adresi: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Evlenme-ve-Bosanma-Istatistikleri-2024-54194.
• TÜİK, (2025, d). İstatistiklerle aile, 2024. Erişim adresi: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Istatistiklerle-Aile-2024-53898.
• TÜİK, (2025, e). İstatistiklerle yaşlılar, 2024. Erişim adresi: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Istatistiklerle-Yaslilar-2024-54079.
• TÜİK, (2025, f). İşgücü istatistikleri, 2024. Erişim adresi: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Isgucu-Istatistikleri-2024-54059.
• Ulukan, U. (2020). Türkiye’de demografik dönüşüm ve yaşlı işçiler. Fiscaoeconomia, 4(1), 94-110.
• Üçler, G. & Kızılkaya, O. (2014). Kadın istihdamının boşanma ve doğurganlık üzerine etkileri: Türkiye üzerine bölgesel panel veri analizi. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2(2), 28-43.
• Yüksektepe, İ. (2025). Türkiye’de aile danışma merkezlerine genel bir bakış. Faculty of Letters Journal of Social Sciences, 49(1), 97-105.