Kurds During the Disintegration of the Ottoman Empire, National Struggle and Early-Republican Eras

Yıl 2018, Sayı: 3, 31 - 52, 31.12.2018

Mehmet Aslan

Öz

At the time of the First World War, there was no absolute homogeneity of any ethnic community in any region where the Ottoman Empire ruled. Nationalist movements first emerged in the Balkans, and non-Muslim “millet”s established independent nation-states one after another. The religious bond was still the most potent unifying factor for Muslims. However, the competing “nationalist” construction processes with reference to local languages resulted in Muslims turning to separate paths, just like the ethnic communities in the Balkans. The option of parting ways with the Turks, with whom they had been in common destinies for hundreds of years, became evident for the Kurds, both with the efforts of some Kurdish elites and with the encouragement of Western states. In this article, the interaction of the founding cadres of the Republic with the Kurds, after the War of Independence, which preceded the establishment of the Republic of Turkey, and during the First and Second Assembly periods, was examined. The study, which started by dealing with the relations of the Kurds with the Committee of Union and Progress, focused on their contributions to the War of Independence, their representation in the Parliament during and after the war, their uprisings and official reports evaluating these uprisings.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Committee of Union and Progress, establishment of the Republic of Turkey, National Struggle, Kurds

Osmanlı Devleti’nin Yıkılışı, Milli Mücadele ve Erken Cumhuriyet Dönemlerinde Kürtler

Öz

Birinci Dünya Savaşı’nın yaşandığı dönemde Osmanlı Devleti’nin hüküm sürdüğü hiçbir bölgede herhangi bir etnik topluluğun mutlak bir türdeşlik içinde hâkimiyeti söz konusu değildi. Milliyetçilik hareketleri ilkin Balkanlarda ortaya çıkmış ve gayrimüslim “millet”ler peşi sıra bağımsız ulus-devletler kurmuştu. Din bağı ise Müslümanlar için hala en kuvvetli birleştiriciydi. Ancak seçkinlerin yerel dilleri referans alarak başlattıkları birbirine rakip “milliyetçi” inşa süreçleri, Müslümanların da tıpkı Balkanlardaki etnik topluluklar gibi birbirlerinden ayrı yollara yönelmeleriyle sonuçlanmıştı. Yüzlerce yıldır kader birliği içinde oldukları Türklerle yollarını ayrıma seçeneği Kürtler için de gerek bazı Kürt seçkinlerinin çabaları gerekse de Batılı devletlerin teşvikiyle belirginleşmişti. Bu makalede Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunu önceleyen, kuruluşun gerçekleştiği Kurtuluş Savaşı sonrası ile Birinci ve İkinci Meclis dönemlerinde Cumhuriyet’in kurucu kadrosunun Kürtlerle etkileşimi incelenmiştir. Kürtlerin İttihat Terakki Cemiyeti ile ilişkilerini ele alarak başlayan çalışma, Kurtuluş Savaşı’na katkılarını, savaş döneminde ve sonrasında Meclis’te temsillerini, ayaklanmalarını ve bu ayaklanmaları değerlendiren resmi raporlara odaklanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, İttihat ve Terakki Cemiyeti, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşu, Millî Mücadele

Kaynakça

• Ağaoğlu, S. (2011). Kuvayı Milliye Ruhu ‘Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi’. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Akçura, B. (2009). Devletin Kürt Filmi: 1925-2009 Kürt Raporları. İstanbul: New Age Yayınları.
• Arai, M. (2011). Jön Türk Dönemi Türk Milliyetçiliği. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Arar, İ. (1997). Atatürk’ün İzmit Basın Toplantısı. İstanbul: Cumhuriyet Yayınları.
• Atatürk, M. K. (1999). Atatürk’ün Bütün Eserleri. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Baybars, E. (1975). İstiklal Mahkemeleri. İstanbul: Doğan Kitap.
• Bayrak, M. (1993). Kürtler ve Ulusal Demokratik Mücadeleleri. Ankara: Özge Yayınları.
• Bedirhan, E. C. A. (2010). Bir Kürt Aydınından Mustafa Kemal’e Mektub. İstanbul: Doz Yayınları.
• Bila, H. (1999). CHP (1919-1999). İstanbul: Doğan Kitap.
• Bozarslan, H. (2014). Zımni Sözleşmeden Ayaklanmaya (1919-1925). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bozarslan, M. E. (2002). Doğu’nun Sorunları. İstanbul: Avesta Yayınları.
• Bozdağ, İ. (1985). Sultan Abdulhamid’in Hatıra Defteri. İstanbul: Pınar Yayınları.
• Cebesoy, G. A. (1969). Siyasi Hatıralar. İstanbul: Doğan Kardeş Yayınları.
• Çınar, M. (2013). Anadoluculuk ve Tek Parti CHP’de Sağ Kanat. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Demirel, A. (2012). Tek Partinin Yükselişi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Demirel, A. (2014). Türkiye’de Seçimler ve Siyaset (1923-1946). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Dersimi, D. N. (1996). Kürdistan Tarihinde Dersim. İstanbul: Dost Yayınları.
• Goloğlu, M. (2008). Milli Mücadele Tarihi, Erzurum Kongresi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Goloğlu, M. (2014). Üçüncü Meşrutiyet. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Göktaş, H. (1991). Kürtler, İsyan, Tenkil. Alan Yayıncılık.
• Hakan, S. (2013). Türkiye Kurulurken Kürtler (1916-1920). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Hanioğlu, Ş. M. (1995). Bir Siyasal Örgüt Olarak İttihad ve Terakki Cemiyeti ve Jön Türklük. İstanbul: Birikim Yayınları.
• Heper, M. (2015). Türkiye’de Devlet Geleneği. İstanbul: Doğu Batı Yayınları.
• Hürkan, S. (2010). Altıokun Şark Ucu, Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da CHP (1919-2009). Ankara: Sinemis Yayınları.
• İba, Ş. (2013). Sevr’den Lozan’a Kürt Sorunu ve Kemalist Hareket. İstanbul: Aram Tarih Araştırma.
• İleri, R. N. (2014). Kurtuluş Savaşı Stratejisi. Atatürk ve Komünizm. İstanbul: Skala Yayıncılık.
• İnönü, İ. (1998). Cumhuriyet’in İlk Yılları. (Cilt 1). İstanbul: Cumhuriyet Yayınları.
• Jwaideh, W. (2014). Kürt Milliyetçiliğinin Tarihi Kökenleri ve Gelişimi. İstanbul: İletişim Yayınları,
• Kahraman, A. (2003). Kürt İsyanları. Tedip ve Tenkil. İstanbul. Evrensel Basım Yayın.
• Karabekir, K. (2014). İttihat ve Terakki Cemiyeti. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Karal, E. Z. (2011). Atatürk’ten Düşünceler. Ankara: ODTÜ Yayınları.
• Kemali, A. (2013). Erzincan Valisi’nin Kürt Raporu (1931). İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Kızıldağ Soileau, D. (2017). Koçgiri İsyanı. İstanbul: İletişim.
• Kirişçi, K. ve Winrow, G.M. (2002). Kürt Sorunu Kökeni ve Gelişimi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Konuralp, E. (2016). Transformation of Secularism in Turkey: Debating Post-Secularism Under the AKP Rule. Orta Doğu Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi. Ankara.
• Konuralp, E. (2018). Kimliğin Etni ve Ulus Arasında Salınımı: Çokkültürcülük mü Yeniden Kabilecilik mi? Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 13 (2), 133-146. DOI: 10.17153/oguiibf.400350
• Korkmaz, D. C. H. (2015). Heyeti Temsiliye. İstanbul: Profil Yayıncılık.
• McDowall, D. (2004). Modern Kürt Tarihi. Ankara: Doruk Yayıncılık.
• Mehmetefendioğlu, A. (1993). Dr. Reşid Bey’in Hatıraları. İstanbul: Arba Yayıncılık.
• Mumcu, U. (1994). Kürt - İslam Ayaklanması (1915-1925). Tekin Yayınevi.
• Olson, R. (1992). Kürt Milliyetçiliğinin Kaynakları ve Şeyh Said İsyanı. Ankara: Özge Yayınları.
• Oran, B. (2010). Türkiyeli Kürtler Üzerine Yazılar. İstanbul: İletişim.
• Ortaylı, İ. (2009, Mart 28). Osmanlı’daki Kürdistan ve bugünkü Kürdistan. Milliyet.
• Örs, O. (2013). İTC’nin Kürt Politikası (1908-1914). Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı, Cumhuriyet Tarihi Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi. Diyarbakır.
• Rogan, E. (2001). “II. Abdülhamit’in Aşiret Mektebi (1892-1907)”, A. Akpınar ve E. Rogan (der) içinde. Aşiret Mektep Devlet. İstanbul: Aram yayıncılık.
• Strohmeier, M. ve Heckmann, L. Y. (2014). Kürtler Tarih Siyaset Kültür. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Sultan Abdülhamit. (1987). Siyasi Hatıralarım. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Tanör, B. (1997). Kuruluş. İstanbul: Cumhuriyet Yayınları.
• Tanyol, C. (1981). Atatürk ve Halkçılık. Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları
• TBMM. (1985a). Gizli Celse Zabıtları. (Cilt 2). Ankara
• TBMM. (1985b). Gizli Celse Zabıtları. (Cilt 4). Ankara
• Temo, İ. (1989). İbrahim Temo’nun İttihad ve Terakki Anıları. İstanbul: Arba Yayınları.
• Tepeyran, E. H. (1982). Belgelerle Kurtuluş Savaşı Anıları. İstanbul: Çağdaş.
• Toprak, Z. (2010). Toplumsal Mühendislik ve Necmeddin Sahir Sılan. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tunçay, M. 2015. Türkiye Cumhuriyet’inde Tek Parti Yönetiminin Kurulması. İstanbul: Türk Vakfı Yurt Yayınları.
• Ulug, N. H. (1932). Derebeyi ve Dersim. Hakimiyeti Milliye Matbaasi.
• Üngör, Ü. U. 2016. Modern Türkiye’nin İnşası. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Van Bruinessen, M. 2013. Ağa, Şeyh ve Devlet. İstanbul: İletişim.
• Yayman, H. 2011. Türkiye’nin Kürt Sorunu Hafızası. İstanbul: Doğan Kitap.
• Yeğen, M. 2014. Müstakbel Türk’ten Sözde Vatandaşa: Cumhuriyet ve Kürtler. İstanbul: İletişim.
• Yeşiltuna, S. 2012. Kanun, Kararname, Rapor ve Tutanaklar. Atatürk ve Kürtler. İstanbul: İleri Yayınları.
• Zürcher, E. J. 2015. Bir Ulusun İnşası. Ankara: Akılçelen Kitaplar.