Geleneksel yağmur suyu hasat yöntemi olarak kullanılan avganlar ve bülkeler (Karahallı ilçesi, Uşak)

Yıl 2025, Sayı: 54, 278 - 300, 31.01.2025

Selahattin Polat

https://doi.org/10.32003/igge.1579715

Öz

Bu çalışmada, Karahallı ilçesindeki yerleşmelerin geçmiş yıllarda içme, kullanma ve tarımsal sulama suyu ihtiyacının karşılandığı avgan ve bülke olarak adlandırılan geleneksel yağmur suyu hasadı yöntemlerinden üzeri açık sarnıçlar ele alınmaktadır. Karahallı ilçe sınırları dahilinde arazi çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Avgan ve bülkelerle ilgili yapılmış olan çalışmaların tamamı incelenmiş eleştirisel düşünce ve objektif bakış açısıyla ele alınmış ve durumları analiz edilmiştir. Bu su hasat sisteminin etkinliği, verimliliği ve geleceğe yönelik beklentileri vurgulanmaya çalışılmıştır. Günümüzde fonksiyonel özelliklerini kaybetme tehlikesi ile karşı karşıya olan su hasat sistemi ilçe halkının geçmişte susuzluğa karşı verdiği mücadelenin sembollerinden biridir. Avgan ve bülkeler, yeraltı ve yerüstü suyu bakımından yeterli düzeyde bulunmayan veya kaynak sularının yerleşim yerlerine uzak ve erişimin zor olduğu yerlerde 1960’lı ve 1970’li yıllara kadar faal olarak kullanılmıştır. Topografik seviyenin altında kare, dikdörtgen veya silindirik gövdeye sahip şekilde oluşturulan bu yapıların ilçe genelinde toplam sayısı 407 olarak tespit edilmiştir. İlçedeki avgan ve bülkelerin toplam su potansiyeli 14285 m3’den fazladır. Jeomorfolojik açıdan yamaç ve mevsimlik akışa sahip akarsu vadilerinde yoğunlaşan avgan ve bülkelerin büyük bir kısmı kuru haldedir. Yüzeysel beslenme alanında yapılan müdahaleler nedeniyle sarnıçlar susuz çukurluklar haline dönüşmüştür. Bu yağmur suyu depolama yapılarında bakımsızlıktan dolayı duvarlarında bitki gelişimi sonucu yıkılmalar olmuş, hayvan ve insanların içine düşmesi nedeniyle içleri doldurulmuş ve sayıları azalmıştır.

Anahtar Kelimeler

Geleneksel yağmur suyu hasadı,, Sarnıç, Karahallı, Su yönetimi, Avgan, Bülke

Etik Beyan

Etik ihlali bulunmamaktadır

Destekleyen Kurum

yok

Teşekkür

Haritaların oluşturulmasında katkılarından dolayı Erhan Aslaner’e teşekkür ederiz.

Avgans and bülkes used as traditional rainwater harvesting method (Karahallı district, Uşak)

Öz

This study examines the open-topped cisterns, which are traditional rainwater harvesting methods called avgan and bülke, which have met the drinking, utility and agricultural irrigation water needs of the settlements in Karahallı district in the past. Field studies were carried out within the borders of Karahallı district, all studies conducted on avgan and bülke were examined and addressed with a critical thought and objective perspective, their situations were analyzed, and the effectiveness, efficiency and future expectations of this rainwater harvesting system were emphasized. The water harvesting system, which is currently in danger of losing its functional features, is one of the symbols of the struggle of the district people against drought in the past. Avgan and bülke were actively used until the 1960s and 1970s in places where there was insufficient groundwater and surface water or where the source water was far from the settlements and difficult to access. The total number of these structures, which were created with square, rectangular or cylindrical bodies below the topographic level, was determined to be 407 in the district. The total water potential of the avgans and bülkes in the district is more than 14285 m3. Most of the avgans and bülkes, which are concentrated in the valleys of rivers with seasonal flow and slopes from a geomorphological point of view, are dry. Due to the interventions made in the surface feeding area, the cisterns have turned into waterless pits. Due to the lack of maintenance in these rainwater storage structures, their walls have collapsed as a result of plant growth, their interiors have been filled and their numbers have decreased due to animals and people falling into them.

Anahtar Kelimeler

Traditional Rainwater Harvesting, Cistern, Karahallı, Water Management, Avgan, Bülke

Kaynakça

• Acar, T. (2018). Beki ve Paşalar Köyü özelinde Uşak Sarnıçları. Jass Studies-The Journal of Academic Social Science Studies 65: 369-380. http://dx.doi.org/10.9761/JASSS7405
• Aladenola, O.O., & Adeboye, O.B. (2010). Assessing the potential for rainwater harvesting. Water Resource Management. 24 (10): 2129-2137. https://doi.org/10.1007/s11269-009-9542-y
• Anschuetz, J., Kome, A., Nederlof, M., de Neef, R., & van de Ven, T. (2003). Water harvesting and soil moisture retention. Agrodok 13, Wageningen: Agromisa Foundation.
• Atalık, A. (2006). Küresel ısınmanın su kaynakları ve tarım üzerine etkileri. Bilim ve Ütopya, 139, 18-21.
• Barron, J. (2009). Background: The water component of ecosystem services and in human well-being development target. In J. Barron (Ed.), Rainwater harvesting: A lifeline for human well-being, United Nations Environment Programme, (Chapter 2), 4-13, Nairobi, Kenya.
• Beckers, B., Berking, J., & Schütt, B. (2013). Ancient water harvesting methods in the drylands of the Mediterranean and Western Asia. eTopoi Journal of Ancient Studies, 2, 145–164.
• Boers, T. M., & Ben-Asher, J. (1982). A review of rain-water harvesting. Agricultural Water Management, 5, 145- 158. http://dx.doi.org/10.1016/0378-3774(82)90003-8
• Çakmak, B. (2014). Osmanlı taşrasında yönetilme kaygıları: Karahallı Mülki Nahiyesi’nin kuruluşu. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 10(19), 3-25.
• Çakmakoğlu, A., & Göktaş, F. (2022). 1:100.000 ölçekli Türkiye Jeoloji Haritaları Serisi, Uşak-L23 Paftası, no: 281, MTA Jeolojik Etütler Dairesi, Ankara.
• Çolak, M. (2021). Mazideki Karahallı. Karahallılar Kültür Yayını.
• Das, M., Behera, S., Rath, A., Mishra, D.P., & Mishra, D.B.K. (2024). Rainwater harvesting for water conservation for utilisation of water for various purposes, IOSR Journal of Environmental Science, Toxicology and Food Technology (IOSR-JESTFT), 18 (4) 09-12.
• DSİ (1993). Uşak, Banaz, Ulubey, Sivaslı ve Karahallı Ovaları hidrojeolojik etüt raporu. Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü II. Bölge, İzmir.
• Ercan, T., Dinçel, A., Metin, S., Türkecan, A., & Günay, E. (1978). Uşak yöresindeki neojen havzalarının jeolojisi. Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 21, 97-106.
• Falkenmark, M., Fox, P., Persson, G., & Rockström, J. (2001). Water harvesting for upgrading of rainfed agriculture: Problem analysis and research needs. Stockholm International Water Institute (SIWI), Stockholm.
• Fewkes, A. (2012). A review of rainwater harvesting in the UK. Structural Survey, 30(2), 174-194. https://doi.org/10.1108/02630801211228761
• Göl, C., Ediş, S., & Yılmaz, H. (2011). Water harvesting in rural micro-watersheds. Research people and actual tasks on multidisciplinary sciences, Third International Conference, Bulgarian National Multidisciplinary Scientific Network of the Professional Sciety for Research Work, 3, 10-15.
• Günal, N. (1995). Gediz Havzasının iklimi. Türk Coğrafya Dergisi, 30, 67-96.
• Hamid, T.A., & Nordin, B. (2011). Green campus initiative: Introducing RWH system in Kolej Perindu 3 UiTM Malaysia, 3 rd International Symposium and Exhibition in Sustainable Energy Environment (ISESEE), Melaka. https://doi.org/10.1109/ISESEE.2011.5977121
• Hari, D., Reddy, K.R., Vikas, K., Srinivas, N., & Vikas., G. (2018). Assessment of rainwater harvesting potential using GIS. Proceedings of the IOP Conference Series: Materials Science and Engineering, India, 330(1), 1-9. https://doi.org/10.1088/1757-899X/330/1/012119
• Karamage, F., Zhang, C., Fang., X., Liu, T., Ndayisaba, F., Nahayo, L., Kayiranga, A., & Nsengiyumva, J. B. (2017). Modeling rainfall-runoff response to land use and land cover change in Rwanda (1990–2016). Water, 9 (2), 1- 24. https://doi.org/10.3390/w9020147
• Kaya, A. (2007). Karahallı (Uşak) İlçesi’nin coğrafi etüdü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyon).
• Koçman, A. (1993). Türkiye iklimi. Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Konak, N., Akdeniz, N., & Çakır, H. (1986). Çal-Çivril-Karahallı dolayının Jeolojisi. MTA Jeolojik Etüt Dairesi, Rap. No.8945.
• Mays, L. W. (2014). Use of cisterns during antiquity in the Mediterranean region for water resources sustainability. Water Science and Technology: Water Supply, 14(1), 38-47. https://doi.org/10.2166/ws.2013.171
• Mays, L., Antoniou, G.P., & Angelakis, A.N. (2013). History of water cisterns: legacies and lessons. Water, 5(4), 1916-1940. https://doi.org/10.3390/w5041916
• Mengü, G. P., & Akkuzu, E. (2008). Küresel su krizi ve su hasadı teknikleri. Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 5(2), 75-85.
• Oweis, T., Prinze, D., & Hachum, A. (2012). Rainwater harvesting foragriculture in the dry areas. CRC press/Balkema.
• Önge, Y. (1997). Türk mimarisinde Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde su yapıları. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Prinz, D. (1996). Water harvesting: Past and future. Pereira, L.S., (Ed.), Sustainability of Irrigated Agriculture. Proceedings, NATO Advanced Research Workshop, Vimeiro, (ss. 135-144), Balkema, Rotterdam.
• Qadir, M., Sharma, B.R., Bruggeman, A., Choukr-Allah, R., & Karajeh, F. (2007). Non-conventional water resources and opportunities for water augmentation to achieve food security in water scarce countries. Agricultural Water Management, 87, 2–22. https://doi.org/10.1016/j.agwat.2006.03.018
• Reij, C., Maulder, P., & Begemann, L. (1988). Water harvesting for plant production. World Bank Technical Paper.
• Rockström, J. (2000). Water resources management in smallholder farms in Eastern and Southern Africa: An overview. Physics and Chemistry of the Earth. Part B: Hydrology, Oceans and Atmosphere, 25 (3), 275–283. https://doi.org/10.1016/S1464-1909(00)00015-0
• Seyitoğlu, G., Alçiçek, M. C., Işık, V., Alçiçek, H., Varol, B. & Esat, K. (2007). Kemiklitepe fosil lokalitesinin (Uşak- Eşme) stratigrafik konumunun yeniden değerlendirilmesi ve bunun Batı Anadolu’daki neojen havzaların tektono-sedimanter gelişimi üzerine etkileri. 60.Türkiye Jeoloji Kurultayı, Ankara.
• Tuncay, E., & Bozkurt, A. (2022). 1:100.000 ölçekli Türkiye Jeoloji Haritaları Serisi Uşak-L22 Paftası. No: 280, MTA Jeolojik Etütler Dairesi, Ankara.
• Unsal, B. (2008). Modeling and development of a groundwater management plan for Ulubey Aquifer System, Uşak–Turkey. (MSc Thesis, Middle East Technical University, Ankara).
• Unsal, B., & Yazıcıgil, H. (2014). Investigation of sustainable development potential for Ulubey Aquifer System, Turkey, Evolving Water Resources Systems: Understanding, Predicting and Managing Water–Society Interactions Proceedings of ICWRS2014, (ss. 513-518).
• URL 1 (2024). 29.08.2024 tarihinde https://arastirma.tarimorman.gov.tr/ktae/Belgeler/BGT/Su_Hasadi.pdf. adresinden edinilmiştir.
• URL 2 (2024). 29.08.2024 tarihinde https://dsi.gov.tr/Sayfa/Detay/754. adresinden edinilmiştir.
• URL 3 (2024). 29.08.2024 tarihinde http://kmo.org.tr/resimler/ekler/f7588ab034502e1_ek.pdf adresinden edinilmiştir.
• Uyduranoğlu Öktem, A., & Aksoy, A. (2014). Türkiye’nin su riskleri raporu. 31.08.2024 tarihinde http://awsassets.wwftr.panda.org/downloads/turkiyenin_su_riskleri__raporu_web.pdf. adresinden edinilmiştir.
• Velasco-Muñoz, J. F., Aznar-Sánchez, J. A., Batlles-delaFuente, A., & Fidelibus, M. D. (2019). Rainwater harvesting for agricultural ırrigation: an analysis of global research, Water, 11 (7), 13-20. https://doi.org/10.3390/w11071320
• Worm, J., & Hattum, van T. (2006). Rainwater harvesting for domestic use. Agromisa Foundation and CTA, Wageningen, Netherlands
• Yetik, A. K., & Şen, B. (2020). Importance and techniques of water harvesting systems. Türk Tarım-Gıda Bilim ve Teknoloji Dergisi 8(1), 46-53. https://doi.org/10.24925/turjaf.v8isp1.46-53.3952