Bir Soğuk Savaş Dönemi Sorunsalı: Konstrüktivizm Işığında Dağlık Karabağ Sorunu

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 5, 587 - 602, 15.10.2025

Duhan Kalkan

https://doi.org/10.59445/ijephss.1783404

Öz

Bu makalenin temel amacı, Dağlık Karabağ sorununun tarihsel kökenlerini, etnisite ve kimlik tartışmalarını Konstrüktivizm (inşacı) yaklaşımı üzerinden incelemektir. Çalışmada araştırma sorusu olarak, Dağlık Karabağ meselesinin hangi tarihsel ve kimlik temelli dinamikler üzerinden şekillendiği ve bu sürecin uluslararası sistemde nasıl kalıcı bir çatışmaya dönüştüğüdür. Çalışma kapsam olarak, Sovyetler Birliği dönemiyle sınırlandırılmıştır. Yöntem olarak tarihsel analiz ve doküman incelemesi tercih edilmiş; arkeolojik bulgular, arşiv kayıtları, antlaşmalar, resmi raporlar ve ikincil literatürden yararlanılmıştır. Bulgular, Karabağ’ın tarih öncesinden itibaren sürekli bir yerleşim alanı olduğunu, Türk boylarının göçleriyle demografik ve kültürel kimliğinin şekillendiğini, Rusya’nın XIX. yüzyılda uyguladığı iskân politikalarının ise bölgenin etnik yapısını köklü biçimde değiştirdiğini göstermektedir. Sovyetler Birliği döneminde verilen özerklik statüsüne rağmen, 1960’lardan itibaren Ermeni milliyetçiliği ve diaspora faaliyetleriyle sorun yeniden gündeme taşınmış, 1988 sonrası artan çatışmalar Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla birlikte bu sorunu Azerbaycan ve Ermenistan arasında uluslararası bir ihtilafa dönüştürmüştür. Sonuç olarak, Karabağ meselesi tarihsel hafıza, kimlik politikaları ve dış müdahalelerin birleşimiyle kalıcı bir çatışma dinamiği yaratmaktadır. Her ne kadar İkinci Karabağ Savaşı sonrasında sorunun Azerbaycan lehine çözüldüğü düşünülse de, Dağlık Karabağ’a ilişkin tarihsel kökenler, etnisite ve kimlik tartışmaları bölgesel istikrar açısından önemini korumaya devam edecektir.

Anahtar Kelimeler

Konstrüktivizm , Dağlık Karabağ , Sovyetler Birliği , Azerbaycan , Ermenistan

Etik Beyan

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

Destekleyen Kurum

Çalışma, kamusal, özel, ticari nitelikte ya da kar amacı gütmeyen herhangi bir kurumdan destek alınmadan hazırlanmıştır.

Nagorno-Karabakh as a Cold War Era Problematic: A Constructivist Perspective

Öz

This article examines the historical roots of the Nagorno-Karabakh conflict and analyzes ethnicity and identity debates through the Constructivist approach. The research question focuses on which historical and identity-based dynamics shaped the conflict and how it became a protracted dispute in the international system. The study is limited to the Soviet period and employs historical analysis and document review, drawing on archaeological findings, archival records, treaties, official reports, and secondary literature. The findings show that Karabakh has been a continuous settlement area since prehistoric times, that its demographic and cultural identity was shaped by Turkic migrations, and that Russian resettlement policies in the nineteenth century significantly transformed the region’s ethnic structure. Despite the autonomous status granted during the Soviet era, Armenian nationalism and diaspora activities reignited the issue from the 1960s, while escalating clashes after 1988 and the dissolution of the Soviet Union turned it into an international conflict between Azerbaijan and Armenia. In conclusion, the Karabakh case demonstrates how historical memory, identity politics, and external interventions sustain a lasting conflict dynamic. Although the Second Karabakh War appeared to resolve the issue in favor of Azerbaijan, debates on history, ethnicity, and identity will continue to shape regional stability.

Anahtar Kelimeler

Constructivism , Nagorno-Karabakh , Soviet Union , Azerbaijan , Armenia

Etik Beyan

It is declared that scientific and ethical principles have been followed while carrying out and writing this study and that all the sources used have been properly cited.

Destekleyen Kurum

This research received no specific grant from any funding agency in the public, commercial, or not-for-profit sectors.

Kaynakça

• Aktaş, H. (2001). Dağlık Karabağ sorunu. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Aslanlı, A. (2001). Tarihten günümüze Karabağ sorunu. Avrasya Dosyası, 7(1), 393-430.
• Aslanlı, A. (2009, 1 Ekim). Ermenistan’ın Azerbaycan topraklarını işgali sorununun hukuki boyutu; Azerbaycan’ın meşru müdafaa hakkı devam ediyor mu? Eraren.org. http://www.eraren.org/index.php?Lisan=tr&Page=DergiIcerik&IcerikNo=68 adresinden 1 Ekim 2009 tarihinde alınmıştır.
• Attar, A. (2005). Karabağ sorunu kapsamında Ermeniler ve Ermeni siyaseti. AKDTYK Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Aydın Düzgit, S. (2022). İnşacılık. TÜBİTAK Sosyal Bilimler Ansiklopedisi. https://ansiklopedi.tubitak.gov.tr/ansiklopedi/insacilik adresinden 13 Eylül 2025 tarihinde alınmıştır.
• Behravesh, M. (2011, 3 Şubat). Constructivism: An Introduction. E-International Relations. https://www.e-ir.info/2011/02/03/constructivism-an-introduction/ adresinden 01 Eylül 2025 tarihinde alınmıştır.
• Cabbarlı, H. (2008). Dağlık Karabağ Savaşı: Kaçgın ve mecburi göçmen sorunu. Köksav e-Bülten. http://www.koksav.org.tr/ebulten/subat2008/080229_kok-eb_hk-hcabbarli.pdf adresinden 01 Eylül 2025 tarihinde alınmıştır.
• Cabbarlı, H. (2002). Geçmişten günümüze Ermenistan’da Azerbaycan Türkleri. Eraren.org. https://www.eraren.org/index.php?Lisan=tr&Page=DergiIcerik&IcerikNo=274 adresinden 01 Eylül 2025 tarihinde alınmıştır.
• Cabbarlı, H. (2001). Rusya’da Ermeni Diasporası: Oluşumu ve Faaliyetleri. Eraren.org. https://www.eraren.org/index.php?Lisan=tr&Page=DergiIcerik&IcerikNo=253 adresinden 13 Eylül 2025 tarihinde alınmıştır.
• Cornell, S. E. (1998). Turkey and the conflict in Nagorno Karabakh: A delicate balance. Middle Eastern Studies, 34(1), 51-72.
• Çay, A. (1989). Hayaller ve gerçekler. Azerbaycan Kültür Derneği Yayınları.
• Çoban Öztürk, E. (2014). İnşacı kuram gözüyle ulusal kimlik, ikili ilişkiler ve uzlaşma. Ermeni Araştırmaları, 47, 115-140.
• Demir, A. F. (2003). Türk dış politikası perspektifinden Güney Kafkasya. Bağlam Yayıncılık.
• Sarı Ertem, H. (2008). Kimlik ve güvenlik ilişkisine konstrüktivist bir yaklaşım: “Kimliğin güvenliği” ve “güvenliğin kimliği”. Güvenlik Stratejileri, 8(16), 177-237.
• Gamagheylan, P. (t.y.). Intractability of the Nagorno-Karabakh conflict: A myth or a reality. UPEACE Monitor. http://www.monitor.upeace.org/documents/intractability.pdf adresinden 16 Eylül 2009 tarihinde alınmıştır.
• Garibov, M. (2006). I. Dünya Savaşından günümüze Azerbaycan-Ermenistan ilişkileri [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Geukjian, O. (2007). The politicization of the environmental issue in Armenia and Nagorno-Karabakh’s nationalist movement in the South Caucasus 1985-1991. Nationalist Papers, 35(2), 233-265.
• Human Rights Watch. (1994). Azerbaijan: Seven years of conflict in Nagorno-Karabakh. Helsinki Watch Publication.
• İbrahimov, R. (2002). Dağlık Karabağ Sözde Cumhuriyeti’nin bağımsızlığının tanınması durumunda, uluslararası ortamda ortaya çıkabilecek sorunlar. Eraren.org. http://www.eraren.org/index.php?Lisan=tr&Page=DergiIcerik&IcerikNo=291adresinden 1 Ekim 2009 tarihinde alınmıştır.
• İşyar, Ö. G. (2004). Bölgesel ve global güvenlik çıkarları bağlamında Sovyet-Rus dış politikaları ve Karabağ sorunu. Alfa Yayınları.
• Kaşıkçı, N., ve Yılmaz, H. (1999). Aras’tan Volga’ya Kafkaslar (Ülkeler-Şehirler-İz Bırakanlar). Türkar Yayınları.
• Kürkçüoğlu, E. (1996). Ermenistan’ın Kafkasya’daki siyasi rolü. Avrasya Dosyası, 3(1), 262-268.
• Ludwikowski, R. R. (1996). Constitution-making in region of former Soviet dominance. Duke University Press.
• Luxembourg, N. (1998). Rusların Kafkasya’yı işgalinde İngiliz politikası ve İmam Şamil (S. Özden, Çev.). Kayıhan Yayınları.
• Lütem, Ö. E.(2001).Karabağ sorunu. https://www.eraren.org/bilgibankasi/tr/index3_1_2.htm adresinden 13 Eylül 2025 tarihinde alınmıştır.
• Özkan, G. (2006). Nagorno-Karabakh Problem: Claims, Counterclaims and Impasse. OAKA, 1(1), 118-137.
• Pamuk, M. (1995). Kafkasya ve Azerbaycan’ın dünü, bugünü, yarını. Harp Akademileri Komutanlığı Yayınları.
• Porkhomovsky, V. (1994). Historical origins of interethnic conflicts in Central Asia and Transcaucasia. V. Naumkin (Ed.), Central Asia and Transcaucasia: Ethnicity and conflict (ss. 1-30). Greenwood Press.
• Swietochowski, T. (1995). Russia and Azerbaijan. Columbia University Press.
• Şıhaliyev, E. A. (2004). Kafkasya jeopolitiğinde Rusya, İran, Türkiye rekabeti ve Ermeni faktörü. Naturel Yayınları.
• Qasımlı, M. (2006). Azerbaycan Türklerinin milli mücadele tarihi (1920-1945) (E. Necef, Çev.). Kaknüs Yayınları.
• Taşkıran, C. (1995). Geçmişten günümüze Karabağ meselesi. Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları.
• Vaserman, A., ve Ginat, R. (1994). National, territorial or religious conflict? The case of Nagorno-Karabakh. Studies in Conflict & Terrorism, 17(4), 345-362.
• Wendt, A. (1999). Social theory of international politics. Cambridge University Press.