Türk Derneği’nin Yeni Lisan Hareketine Katkıları İhmal Mi Edildi?

Yıl 2018, Cilt: 4 Sayı: 8, 281 - 297, 31.10.2018

Duran Can Gazioğlu

Öz

Nisan
1911’de Genç Kalemler dergisinde
yayımlanan “Yeni Lisan” makalesiyle dil ve edebiyatı esas alan ancak
sosyo-kültürel ve siyasal tesirleri olan geniş çaplı bir hareket başlamıştır.
Türk edebiyatının gelişim sürecini belirgin bir şekilde etkileyen hareketin
sadece Genç Kalemler’in yazar
kadrosunun başarısı olarak görülmesi, hareketi hazırlayan faaliyetlerin
katkılarını ihmal etmek anlamına gelmektedir. Genç Kalemler ve Ömer Seyfettin, Mehmet Necip Bey ve Türk Derneği
gibi isim ve teşkilatları başarılarına ortak etmezler. Fakat Yeni Lisan’ın çok
kısa bir zaman içerisinde geniş bir karşılık bulması, hareketin olgunlaştırıcı
bir geçmişe sahip olduğunu düşündürmektedir. Buradan yola çıkarak başlangıcı
Tanzimat yıllarına kadar götürülebilen dilde ve edebiyatta millî kaynaklara
dönüş amacı taşıyan anlayışın nihai prensiplerinin, 1911’de Genç Kalemler’le belirlendiği
söylenebilir.

1908 yılında
kurulan Türk Derneği, ilk Türkçü teşkilattır. Türk Derneği, dil ve edebiyat
sahasına katkı sunan neşriyat faaliyetleriyle, aynı konularda yürüttüğü geniş
tartışma ortamı ve ileri sürdüğü tekliflerle Türkoloji ve Türkçülük
düşüncesinin gelişiminde önemli bir rol oynamıştır. Dernek, 1911’de yayımlamaya
başladığı çoğunlukla Türkoloji çalışmalarını barındıran Türk Derneği dergisiyle faaliyet alanını genişletmiştir. Bunun
yanında Türk Derneği’nin aynı amacı
benimsemiş olan Genç Kalemler’le
hemen hemen aynı dönemlerde yayın hayatına başlaması ve bu iki dergiyi
destekleyen siyasal yapıların benzerliği dikkat çekicidir.

Bu çalışmada
Türk Derneği’nin Yeni Lisan hareketinde görmezden gelindiği düşünülen katkıları
üzerinde durulacaktır. Bunun için öncelikle iki oluşum amaçları, prensipleri,
çalışmaları açısından karşılaştırılacaktır. Diğer yandan öncü isimlerinin anı
ve değerlendirmeleri gözden geçirilecek ve sonraki yıllarda bu konu hakkında
düşünen Türkologların ilgili tespitlerine başvurularak Türk Derneği’nin Yeni
Lisan hareketine katkıları somutlaştırılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Türk Derneği, Genç Kalemler, Yeni Lisan

Kaynakça

• Akçura, Y. (2001). Yeni Türk Devletinin Öncüleri -1928 Yılı Yazıları- (2.Baskı). Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Arai, M. (2011). Jön Türk Dönemi Türk Milliyetçiliği (çev. Tansu Demirel) (5.Baskı).İstanbul: İletişim Yayınları.
• Argunşah, H. (2007). Milli Edebiyat. Ramazan Korkmaz (Haz.), Yeni Türk Edebiyatı El Kitabı 1839–2000 (ss. 171-222). Ankara: Grafiker Yay.
• Argunşah, H. (2011). Ömer Seyfettin ve Yakup Kadri’nin Yeni Lisan Tartışmaları. Türk Dili. C. CI. S. 715, 19-27.
• Argunşah, H. (2014). Çalıştay Açılış Konuşmaları. Hülya Argunşah, Oğuzhan Karaburgu (Haz.), 100. Yılında Yeni Lisan Hareketi ve Millî Edebiyat Çalıştayı Bildirileri (ss.11-13). İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı Yay.
• Gazioğlu, D. C. (2017). II. Meşrutiyet Dönemi Düşünce Hareketleri İçerisinde Türk Derneği Dergisi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Erciyes Üniversitesi, Kayseri.
• İmzasız, (1908). Türk Derneği Nizamnâmesi. İstanbul: Karabet Matbaası.
• İmzasız, (1911). Türk Derneği Beyannamesi. Türk Derneği. Y.1. S. 1. 2-6.
• Levend, A. S. (2010), Türk Dilinde Gelişme ve Sadeleşme Evreleri (4. Baskı). Ankara: Dil Derneği Yayınları.
• Öksüz, Y. Z. (1995). Türkçenin Sadeleşme Tarihi Genç Kalemler ve Yeni Lisan Hareketi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ömer Seyfettin, (1999). Yeni Lisan. İsmail Parlatır, Nurullah Çetin (Haz.), Genç Kalemler (ss.1-7), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Polat, N. H. (2012). Tanzimat Sonrası Türk Kültür Hayatından Yansımalar. Ankara: Kurgan Edebiyat Yayınları.
• Sarınay, Y. (2005). Türk Milliyetçiliğinin Tarihî Gelişimi ve Türk Ocakları 1912-1931 (3.Baskı). İstanbul: Ötüken Neşriyat
• Türk Derneği, (1911a). Zat-ı Sami-i Hazret-i Sadaretpenâhi’ye. Türk Derneği. Y. 1. S. 6. 169.
• . Türk Derneği, (1911b). Harbiye Nezaret-i Celilesine. Türk Derneği. Y. 1. S. 5. 137.