The Suffix /+GA/ in Turkic Languages

Yıl 2017, Cilt: 5 Sayı: 3, 714 - 726, 30.09.2017

Özlem Ayazlı

Öz

There are some words derived from /+GA/ the formation of denominal nouns in historical and modern Turkic languages. Investigated /+GA/ morpheme, it is shown that it is reduced the meaning of the word. There are four variants (+ka, +ke, +ga, +ge) of this morpheme in General Turkic. +GAy morpheme the extended form of its is used in some Turkic languages in General Turkic. In addition, other languages in Altaic language theory (Mo., Jap., Man. etc.) have been found to be used the /+GA/ suffix. As a result of the investigation, /+GA/ morpheme were grouped under four headings according to functions in historical and modern Turkic languages. 1. /+GA/ derived animal names: karga “crow”, koburga “owl”, sarıçga “locust”, bürgä “flea”, kösürKä “mole”, çınçırga “sparrow”, sirkä “nit”, çäkürgä “locust”, 2. /+GA/ derived kinship term: anaka “mommy, my mother”, avakım “mommy, my mother” (< ava+ka+m), avıçga “old man”, kurtga “old woman”, abaka “grandfather”, agaka “daddy”, ebekke “my grandmother”, ehekke “my grandfather”; 3. /+GA/ derived adjectives and adverbs: özge “other”, başka “other”, ber’tke “fine”, elekke “early”, ça:şka “leisurely, slowly”, ürge “always”, tışka “quietly”, kăptărka “old”, kătraka “curly (for hair)”, věltěrkke “light; flimsy”, yăpălkka “slippery”; 4. /+GA/ derived new noun from noun: yumurtga “egg”, çămărkka “circle”, çělhe “tongue”, yěrke “order”, kılga “moustache”, birge “together”.

Anahtar Kelimeler

/+GA/ morpheme, the formation of denominal noun, Old Turkic, Turkic languages

Türk Dillerinde /+GA/ Eki

Öz

Tarihî ve modern Türk dillerinde addan ad yapan /+GA/ morfemi ile türetilmiş bazı sözcükler bulunmaktadır. /+GA/ morfemi incelendiğinde sözcüğe kattığı anlamın çoğunlukla küçültme olduğu görülmektedir. Genel Türkçede bu morfemin dört değişken biçimi (+ka, +ke, +ga, +ge) mevcuttur. Ekin genişletilmiş biçimi olan +GAy morfemi de Genel Türkçe içerisindeki bazı dillerde kullanılmaktadır. Buna ek olarak Altay dil teorisi içerisindeki diğer dillerde de (Mo., Jap., Man. vb.) /+GA/ ekinin kullanıldığı tespit edilmiştir. Yapılan araştırmalar sonucunda /+GA/ morfemi hem tarihî hem de modern Türk dillerindeki işlevlerine göre dört başlık altında toplanmıştır: 1. Hayvan adları türeten /+GA/: karga “karga”, koburga “baykuş”, sarıçga “çekirge”, bürgä “pire”, kösürKä “köstebek”, çınçırga “serçe”, sirkä “bit yumurtası, sirke”, çäkürgä “çekirge”; 2. Akrabalık terimi yapan /+GA/: anaka “annecik, annem”, avakım “anneciğim, annem, annecik” (< ava+ka+m), avıçga “yaşlı adam”, kurtga “yaşlı kadın”, abaka “büyükbaba, dede”, agaka “babacığım, babam”, ebekke “nineciğim, ninem”, ehekke “dedeciğim, dedem”; 3. Sıfat ve zarflar türeten /+GA/: özge “başka, diğer”, başka “başka, diğer”, ber’tke “iyi”, elekke “erken”, ça:şka “sakin sakin, yavaş yavaş”, ürge “daima”, tışka “sessizce”, kăptărka “yaşlı, ihtiyar”, kătraka “kıvırcık (saç için)” věltěrkke “hafif; dayanıksız”, yăpălkka “kaygan”; 4. Adlara gelerek yeni adlar türeten /+GA/: yumurtga “yumurta”, çămărkka “daire, çember”, çělhe “dil”, yěrke “düzen, nizam”, kılga “bıyık”, birge “birlikte, beraber”.

Anahtar Kelimeler

/+GA/ morfemi, addan ad yapımı, Eski Türkçe, Türk dilleri

Kaynakça

• Arıkoğlu, Ekrem (2012). Tuva Türkçesi. Türk Lehçeleri Grameri. Ed. Prof. Dr. Ahmet B. Ercilasun, Ankara: Akçağ Yayınları, s. 1149-1228.
• Atalay, Besim (2006). Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi I. (5. bs.) Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Atalay, Besim (2006). Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi II. (5. bs.) Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Atalay, Besim (2006). Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi III. (5. bs.) Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Atalay, Besim (2006). Divanü Lûgat-it-Türk Dizini “Endeks” IV. (5. bs.) Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bammatov, Z. Z. (1969). Kumıksko-russkiyy slovar’. Moskva.
• Baskakov, Nikolay A. (1958). Karakalpaksko-russkiy slovar’. Moskva.
• Baskakov, Nikolay A. (1963). Nogaysko-russkiy slovar’. Moskva.
• Baskakov, N. A., B. A. Karriyev, M. Ya. Hamzayev (1968). Turkmensko-russkiy slovar’. Moskva.
• Borovkov, A. K. (1942). Kratkiy uzbeksko-russkiy slovar’. Taşkent.
• Clauson, Gerard (1962). Turkish and Mongolian Studies. London.