MAJOR HYPOTHESES AND THEORIES IN THE GREAT DIVERGENCE DEBATE

Yıl 2024, Cilt: 20 Sayı: 3, 803 - 829, 30.09.2024

Yahya Ayyıldız

https://doi.org/10.17130/ijmeb.1436714

Öz

The subject of this paper is the hypotheses and theories purposed at explaining the divergence
between Europe and the world, which emerged with global imperialism in the last five hundred years
and became evident with the Industrial Revolution. This subject was revived with Kenneth Pomeranz’s
work The Great Divergence, published in 2000, and continued under the title The Great Divergence. In
this paper, major studies on the subject are presented and a general evaluation is made in the conclusion
section. Hypotheses on the subject are discussed in this article by classifying them under the headings
of natural factors and cultural-institutional factors. It cannot be said that the subject of the Great
Divergence, for which hundreds of books and thousands of articles have been produced, has been able
to reach a satisfactory explanation. For this, first of all, the disconnection between economic history and economic theory must be eliminated. However, it is also imperative to abandon Eurocentric explanations
that have permeated the social sciences. An important problem seen in some of the hypotheses on the
subject is that the conditions for falsification are not determined. This situation reduces the scientific
value of the relevant studies by eliminating testability. One-dimensional or reductionist explanations do
not allow the phenomenon to be understood. Therefore, a satisfactory explanation must take into account
natural and cultural factors together. The multitude of factors that led to the Great Divergence have
dragged the issue into an inextricable confusion. Therefore, it is necessary to determine a hierarchy or
degree of importance among the factors.

Anahtar Kelimeler

The Great Divergence, Economic History, Economic Growth, Europe, Pomeranz

BÜYÜK AYRIŞMA TARTIŞMASINDAKİ BAŞLICA HİPOTEZ VE TEORİLER

Öz

Bu makalenin konusu, son beş yüz yılda küresel emperyalizmle doğan ve Sanayi Devrimi’yle
belirginleşen, Avrupa ile dünya arasındaki ayrışmayı açıklamaya yönelik hipotez ve teorilerdir. Bu konu,
Kenneth Pomeranz’ın 2000 yılında yayınlanan The Great Divergence adlı eseriyle yeniden canlanmış
ve Büyük Ayrışma başlığıyla sürdürülmüştür. Bu makalede konuyla ilgili belli başlı çalışmalar ortaya
konulmuş ve sonuç bölümünde genel bir değerlendirme yapılmıştır. Konuyla ilgili hipotezler, bu makalede
doğal faktörler ve kültürel-kurumsal faktörler başlığı altında sınıflandırılarak ele alınmıştır. Yüzlerce
kitap ve binlerce makalenin üretildiği Büyük Ayrışma konusunun tatmin edici bir açıklamaya ulaşabildiği
söylenemez. Bunun için öncelikle iktisat tarihi ile iktisat teorisi arasındaki kopukluğun giderilmesi
gerekir. Bununla birlikte sosyal bilimlere nüfuz etmiş olan Avrupamerkezci açıklamaların terk edilmesi de
zorunludur. Konuyla ilgili hipotezlerin bir kısmında görülen önemli bir sorun da yanlışlanma koşullarının
belirlenmeyişidir. Bu durum, test edilebilirliği ortadan kaldırarak ilgili çalışmaların bilimsel değerini
azaltmaktadır. Tek boyutlu ya da indirgemeci açıklamalar, olgunun anlaşılmasına imkân vermemektedir. Bu
nedenle tatmin edici bir açıklamanın, doğal ve kültürel-kurumsal faktörleri birlikte dikkate alması gerekir.
Büyük Ayrışma’ya yol açan faktörlerin çokluğu, konuyu içinden çıkılmaz bir karmaşaya sürüklemiştir. Bu
nedenle faktörler arasında bir hiyerarşinin veya önem derecesinin belirlenmesi de gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Büyük Ayrışma, İktisat Tarihi, İktisadi Büyüme, Avrupa, Pomeranz

Kaynakça

• Abu Lughod, J.L. (2020). Avrupa hegemonyasından önce. İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları.
• Acemoğlu, D., Johnson, S., & Robinson J.A. (2002). Reversal of fortune: Geography and institutions in the making of the modern world income distribution. The Quarterly Journal of Economics, 117(4), 1231-1294.
• Acemoğlu, D., & Robinson, J.A. (2012). Why nations fail. London: Profile Books. Allen, R.C. (2011). Global economic history: A very short introduction. Oxford University Press.
• Alsan, M. (2015). The effect of the tsetse fly on African development. American Economic Review, 105(1), 382-410.
• Anievas, A., & Nişancıoğlu, K. (2020). Batı’nın egemenliği nasıl kuruldu? (Ç. Sümer, Çev.). İstanbul: Yordam Kitap.
• Bairoch, P. (1982). International industrialization levels from 1750 to 1980. Journal of European Economic History, 11, 269-333.
• Bairoch, P. (1993). Economics and world history myths and paradoxes. Chicago: The University of Chicago Press.
• Beckert, S. (2018). Pamuk imparatorluğu (A. Nalbant, Çev.). İstanbul: Say Yayınları.
• Bentzen, J., Kaarsen, N., & Wingender, A. (2017). Irrigation and autocracy. Journal of the European Economic Association, 15(1), 1-53.
• Braudel, F. (1989). Akdeniz, C. 1-2, (M.A. Kılıçbay, Çev.). İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Brenner, R. (1977). The origins of capitalist development. New Left Review, 104, 25-92.
• Broadberry, S. (2013). Accounting for the great divergence. LSE Working Papers. Retrieved https://eprints. lse.ac.uk/54573/1/WP184.pdf.
• Campbell, Bruce M.S. (2016). The great transition. New York: Cambridge University Press.
• Chen, K. (2012). Analysis of the great divergence under a unified endogenous growth model. Annals of Economics and Finance, 13(2), 325-361.
• Clark, G. (2013). Fukaralığa veda (E. Demircioğlu, Çev.). İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Court, V. (2020). A reassessment of the great divergence debate. European Review of Economic History, 1-42.
• Crosby, A.W. (2004). Dünya benimdir! Avrupa ekolojik emperyalizmi 900-1900 (B. Altınok, Çev.). İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Diamond, J. (2010). Tüfek, mikrop ve çelik (Ü. İnce, Çev.). Ankara: Tübitak.
• Düzgün, E. (2018). Property, geopolitics, and eurocentrism: The ‘great divergence’ and the Ottoman Empire. Review of Radical Political Economics, 50(1), 24-43.
• Ferguson, N. (2011). İmparatorluk (N. Elhüseyni, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi.
• Ferguson, N. (2012). Uygarlık (N. Elhüseyni, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi.
• Findlay, R., & O’Rourke, K.H. (2009). Güç ve refah (A. Ataseven, Çev.). İstanbul: Küre Yayınları.
• Frank, A.G. (1966). The development of underdevelopment. Monthly Review, 4-17.
• Frank, A.G. (2010). Yeniden doğu (K. Kurtul, Çev.). Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Gallup, J.L., Sachs, J.D., & Mellinger, A.D. (1999). Geography and economic development CID Working Paper. Retrieved https://www.hks.harvard.edu/sites/default/files/centers/cid/files/publications/faculty- working-papers/001.pdf.
• Goody, J. (2010). Avrasya mucizesi (Z. Kılınç, Çev.). İstanbul: Küre Yayınları.
• Gorski, P.S. (2005). The little divergence the Protestant reformation and economic hegemony in early modern Europe. İçinde W.H. Szuatos, & L. Kaelber (Ed.), The Protestant Ethic Turns 100 (ss. 165-190). Taylor and Francis.
• Gürsakal, G.G., & Kaya, S. (2013). An appraisal of the chronology problem in the ‘rise of the west’ question. Akademik Bakış, 7(13), 67-79.
• Hajnal, J. (1965). European marriage patterns in perspective. İçinde D.V. Glass & D.E.C. Eversley (Ed.), Population in History (ss. 101-143). London: Edward Arnold.
• Hilton, R. (1984). Feodalizmden kapitalizme geçiş (M. Gürer, & S. Sökmen, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Hobson, J.M. (2015). Batı medeniyetinin doğulu kökenleri (E. Ermert, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Hunt, E.K., & Lautzenheiser, M. (2016). İktisadi düşünce tarihi (V.U. Aslan, Çev.). Ankara: Phoenix Yayınevi.
• İbn Haldun. (2017). Mukaddime (H. Kendir, Çev.). İstanbul: Marmara Belediyeler Birliği Yayınları.
• Jin, D. (2016). The great knowledge transcendence. New York: Palgrave Macmillan.
• Jones, E. (2009). Avrupa mucizesi (A. Fethi, Çev.). İstanbul: Hil Yayınları.
• Khan, B.Z. (2018). Human capital, knowledge and economic development: Evidence from the British industrial revolution, 1750-1930. Cliometrica, 12, 313–341.
• Kramer, S.N. (2002). Tarih Sümer’de başlar (H. Koyukan, Çev.). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Kuran, T. (2018). Yollar ayrılırken (N. Elhüseyni, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Landes, D.S. (2017). Milletlerin zenginliği ve yoksulluğu. İstanbul: Feylesof Kitap.
• Lenin, V.I. (2009). Emperyalizm (C. Süreya, Çev.). Ankara: Sol Yayınları.
• Machiavelli, N. (1955). Hükümdar (Y.A. Egeli, Çev.). Ankara: Yıldız Matbaası.
• Maddison, A. (2005). Measuring and interpreting world economic performance 1500-2001. Review of Income and Wealth Series, 51(1), 1-35.
• Mann, M. (2012). İktidarın tarihi, C. 1., (E. Saraçoğlu vd., Çev.). Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Marx, K., & Engels, F. (2016). Seçme yazışmalar, C. 1. Ankara: Eriş Yayınları.
• Marx, K. (2011). Kapital, C. 1., (M. Selik & N. Satlıgan, Çev.). İstanbul: Yordam Kitap.
• Marx, K. (1976). Kapitalist üretim öncesi biçimler (Formen) (Z. Dicleli, Çev.). İstanbul: May Yayınları. Marx, K. (1966). Felsefenin sefaleti. Ankara: Sol Yayınları.
• McNeill, W. (2002). Dünya tarihi (A. Şenel, Çev.). İstanbul: İmge Kitabevi.
• McNeill, W.H. (1976). Plagues and peoples. New York: Anchor Press.
• Mithen, S. (1999). Aklın tarih öncesi (İ. Kutluk, Çev.). Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• North, D.C., & Thomas, R.P. (1973). The rise of the western world. New York: Cambridge University Press.
• North, D.C. (2010). Kurumlar, kurumsal değişim ve ekonomik performans. İstanbul: Sabancı Üniversitesi.
• O’Brien, P.K. (2022). Son söz. İçinde O’Brien, P.K. (Ed.) Vergi Devletlerinin Yükselişi (ss. 547-560). (N. Bulut, Çev.). İstanbul: Selenge Yayınları.
• Pamuk, Ş. (2004). Prices in the Ottoman Empire, 1469–1914. International Journal of Middle East Studies, 36, 451-468.
• Pamuk, Ş. (2007). The black death and the origins of the ‘great divergence’ across Europe, 1300-1600. European Review of Economic History, 2, 289-317.
• Parthasarathi, P. (2002). Review: The great divergence. Past & Present, 176, 275-293.
• Parthasarathi, P. (2011). Why Europe grew rich and Asia did not: Global economic divergence, 1600- 1850. New York: Cambridge University Press.
• Parthasarathi, P., & Pomeranz, K. (2019). The great divergence debate. İçinde T. Roy, & G. Riello (Ed.), Global Economic History (ss. 19-37). London: Bloomsbury Academic.
• Pomeranz, K. (2000). The great divergence. New Jersey: Princeton University Press.
• Ricardo, D. (1815). Essay on the influence of a low price of corn on the profits of stock. London.
• Schumpeter, J. (1939). Business cycles. New York: McGraw-Hill Book Company.
• Schumpeter, J.A. (1991). The crisis of the tax state. İçinde Richard Swedberg (Ed.), Joseph A. Schumpeter: The Economics and Sociology of Capitalism (ss. 99-140). Princeton University Press.
• Smith, A. (1997). Ulusların zenginliği (A. Yunus & M. Bakırcı, Çev.). İstanbul: Alan Yayıncılık. Snowdon, B., & Vane, H. (2012). Modern makroekonomi. Ankara: Efil Yayınevi.
• Sunar, L. (2012). Marx ve Weber’de Doğu toplumları. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Turner, B.S. (1984). Marx ve oryantalizmin sonu (H.Ç. Keskinok, Çev.). İstanbul: Kaynak Yayınları. TDK (1998). Türkçe sözlük. Ankara.
• Vries, P. (2016). What we do and do not know about the great divergence at the beginning of 2016. Historische Mitteilungen der Ranke-Gesellschaft, 28, 1-51.
• Weber, M. (2018). Ekonomi ve toplum, C. 1., (L. Boyacı, Çev.). İstanbul: Yarın Yayıncılık. Weber, M. (1950). General economic history. Illinois: The Free Press.
• Weber, M. (1999). Protestan ahlakı ve kapitalizmin ruhu. Ankara: Ayraç Yayınevi.